to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Από τον Τσόρτσιλ στον Κυριάκο

Οταν το μακρινό καλοκαίρι του 1985 ανακοινώθηκε επίσημα ότι το AIDS, διεθνώς γνωστό μέχρι τότε ως «η νόσος των ομοφυλοφίλων», μπορούσε να πλήξει τους πάντες, το περιοδικό «ΕΝΑ» του Παύλου Μπακογιάννη δημοσίευσε ένα εμπνευσμένο άρθρο -με τίτλο «Εγκλημα και τιμωρία»- που αποφαινόταν ότι για όλα έφταιγε η σεξουαλική αποχαλίνωση των μεταπολεμικών κοινωνιών και ιδίως η ανοχή τους απέναντι στη «διαστροφή».


 Τελική διαπίστωσή του ήταν πως οι άνθρωποι «ίσως ακούσουν μέσα στο σάλαγο της “μάστιγας” την προειδοποίηση της φύσης ότι παραγίναμε αλαζονικοί απέναντί της και ότι είναι καιρός να πάψουμε να υπερβαίνουμε τα όριά της, να προκαλούμε την ανοχή της...».

Σχολιάζοντας τη συντηρητική αυτή ευχή, το περιοδικό «Σχολιαστής» επισήμανε τότε ειρωνικά ότι, με βάση την ίδια συλλογιστική, «στο επόμενο πολύνεκρο αεροπορικό δυστύχημα θα πρέπει να μιλήσουμε για “την αλαζονεία να υπερβούμε τα όριά μας”. Μην ξεχνούμε ότι η φύση του ανθρώπου δεν είναι να πετά».

Τρεισήμισι δεκαετίες μετά, δεν γνωρίζουμε ακόμη κατά πόσο αυτή η τελευταία εκδοχή ανθρώπινης «αλαζονείας» θα ενοχοποιηθεί για την τρέχουσα πανδημία. Είναι βέβαια ολοφάνερο πως η ταχύτατη εξάπλωση του κορονοϊού από τη μια άκρη της υφηλίου στην άλλη διευκολύνθηκε τα μάλα από την έκρηξη των μετακινήσεων που επέφερε τις τελευταίες δεκαετίες η γιγάντωση των αεροπορικών συγκοινωνιών, η κατάργηση των συναλλαγματικών φραγμών και η αναγόρευση της «κινητικότητας» σε βασικό κριτήριο και στόχο κάθε πτυχής της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Παρόλο τον πανικό των ημερών, παραμένει ωστόσο αμφίβολο τι είδους εγχαράξεις θα αφήσει αυτός στο κοινωνικό σώμα, όταν η σημερινή ένταση της απειλής υποχωρήσει με την ανακάλυψη κάποιας αποτελεσματικής φαρμακευτικής αγωγής. Η τεχνική εξέλιξη, τα υλικά συμφέροντα που επενδύονται σ’ αυτήν και τα πρακτικά οφέλη που συνεπάγεται για ευρύτατα στρώματα πληθυσμού αποδεικνύονται συνήθως ανθεκτικότερα απ’ οποιαδήποτε τραυματική εμπειρία.

Οπως το είχε θέσει κάποτε από τις στήλες του «Ριζοσπάστη» (11/5/1986) η Ευγενία Λουπάκη, δικαιολογώντας το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνομπίλ διά της προσφυγής στην ίδια βολική αναλογία, «Πρώτος ήταν ο Ικαρος. Γιατί οι σοφοί αρχαίοι Ελληνες είχαν καταλάβει: η πρόοδος απαιτεί και θυσίες».

2020 όπως 1889;
Διαθέτουμε άλλωστε ένα αρκούντως διαφωτιστικό ιστορικό προηγούμενο, οι αναλογίες του οποίου με τα τωρινά δεν επιδέχονται αμφισβήτηση: την πανδημία της «ασιατικής» ή «ρωσικής» γρίπης που έπληξε την Ευρώπη μεταξύ 1889 και 1895, στέλνοντας στον τάφο ένα περίπου εκατομμύριο κατοίκους της. Ηταν η μεγαλύτερη επιδημία του 19ου αιώνα στον αναπτυγμένο κόσμο και ο προάγγελος της απείρως φονικότερης «ισπανικής γρίπης» του 1918-1919, που θέρισε κοινωνίες ήδη εξασθενημένες από τις κακουχίες του τετραετούς Α' Παγκόσμιου Πολέμου.

Σύμφωνα με τους ιστορικούς, η πανδημία του 1889 οφειλόταν κατά πολύ στην αυξημένη κινητικότητα (για τα τότε δεδομένα) εντός της Γηραιάς Ηπείρου, μετά την πρόσφατη σιδηροδρομική σύνδεση των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών.

Οπως ακριβώς και στις μέρες μας, η κινητικότητα αυτή αφορούσε βέβαια πρωτίστως τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα· εξ ου και η εκατόμβη δεν περιορίστηκε στα συνήθη θύματα της φυματίωσης και των παρεμφερών μεταδοτικών ασθενειών, που συνωστίζονταν στις ανθυγιεινές εργατουπόλεις, αλλά θέρισε την πανευρεωπαϊκή άρχουσα τάξη: στη Βρετανία λ.χ. πέθαναν από γρίπη ο αρχιεπίσκοπος της Υόρκης, ο ανακτορικός ποιητής λόρδος Τένισον και ο εγγονός της βασίλισσας Βικτωρίας, δούκας του Κλάρενς· τόσο ο πρωθυπουργός, λόρδος Σόλσμπερι, όσο και ο αρχηγός της αντιπολίτευσης, Ουίλιαμ Γλάδστων, κρεβατώθηκαν επίσης κάμποσες εβδομάδες προτού αναρρώσουν.

Ταξικά επικαθορισμένη υπήρξε συνήθως και η διαδρομή του ιού: «πρώτοι αρρώστησαν οι “εύποροι”, κατόπιν οι υπηρέτες τους, ύστερα οι μαζαγάτορες κι οι τεχνίτες και τέλος οι μεροκαματιάρηδες»· οι φτωχοί των πόλεων ξεκληρίστηκαν πάντως τελικά σε μαζική κλίμακα, όπως πιστοποιεί η πανεθνική μείωσή τους κατά 55.000 μέσα σε μια τριετία (F.B. Smith, «The Russian Influenza in the United Kingdom, 1889-1894», περ. Social History of Medicine, 8 [1995], σ.58 & 61).

Για τη συλλογική πρόσληψη αυτής της απρόσμενης ισότητας, χαρακτηριστικοί είναι οι πρωτόλειοι στίχοι του ποιήματος «Η γρίπη» που φιλοτέχνησε ο 15χρονος τότε αριστοκράτης Ουίνστον Τσόρτσιλ: «Ο πλούσιος, ο φτωχός, ο πάνω, ο κάτω / το ίδιο τα διάφορα συμπτώματα γνωρίζουν / το ίδιο, προτού λυγίσουν» (Mark Honigsbaum, «The Great Dread: Cultural and Psychological Responses to the “Russian” Influenza in the United Kingdom, 1889-1893», περ. Social History of Medicine, 23/3 [2010], σ. 299).

Αλλες ομοιότητες αφορούν την εκπληκτική διάδοση του ιού και τα χαμηλά ποσοστά θνησιμότητας μεταξύ των ασθενών. Εξίσου οικεία φαντάζει, τέλος, η κομβική συμβολή των ΜΜΕ στην επικοινωνιακή και ιδεολογική διαχείριση της κρίσης, χάρη στην πρόσφατη τότε ανάπτυξη των τηλεγραφικών ειδησεογραφικών πρακτορείων: για πρώτη φορά, οι αντιδράσεις του κοινού δεν καθορίστηκαν πρωτίστως από τις Εκκλησίες, κατεξοχήν αρμόδιο ίσαμε τότε ιδεολογικό μηχανισμό του κράτους για παρόμοιες περιστάσεις, αλλά από τις εφημερίδες −και δη στη «λαϊκή», εντυπωσιοθηρική εκδοχή τους· όπως ακριβώς το διαδίκτυο λειτουργεί σήμερα ως ο κατεξοχήν δίαυλος μαζικής πληροφόρησης, επίσημης ή εναλλακτικής, αλλά και υπερβολής ή παραπληροφόρησης.

Οσο για τα πολιτικοϊδεολογικά κατάλοιπα αυτής της συλλογικής εμπειρίας, η Ιστορία προειδοποιεί να μην τα υπερτιμάμε. Οι ορθές επισημάνσεις των επιστημόνων για την αυξημένη επικινδυνότητα του «δεύτερου κύματος» της επιδημίας παραγνωρίστηκαν λ.χ. το 1918 από τις Αρχές, με τραγικά αποτελέσματα (Mark Honigsbaum, «The “Russian” Influenza in the United Kingdom: Lessons learned, opportunities missed», περ. Vaccine, 29S [2011], σ.Β11). Μισό αιώνα μετά το εφηβικό σοκ του, ο Τσόρτσιλ δεν είχε πάλι το παραμικρό πρόβλημα να προγραμματίσει έναν πιθανό βιολογικό πόλεμο σε βάρος της Γερμανίας και της κατεχόμενης Ευρώπης.

Μακροπρόθεσμη απειλή
Εντελώς διαφορετικής τάξης (και προοπτικά σοβαρότερο) ζήτημα συνιστούν οι επιπτώσεις της παγκόσμιας καραντίνας στην οικονομία και, κυρίως, στο βιοτικό επίπεδο και στα δικαιώματα των εργαζομένων. Ο πανηγυρικός εναγκαλισμός του «πολεμικού κρατισμού» από τους χθεσινούς νεοφιλελεύθερους ουδόλως εγγυάται κάποια φιλολαϊκότερη πολιτική.

Το διαπιστώνουμε πανηγυρικά τούτες τις μέρες στη χώρα μας, με τα αλλεπάλληλα κυβερνητικά μέτρα που μεταφέρουν το βάρος της κρίσης από τους ώμους των επιχειρηματιών σε εκείνους των μισθωτών και των πιο απροστάτευτων μικροαστικών μερίδων: δυνατότητα των εργοδοτών να περικόπτουν τους μισθούς με μονομερή τροποποίηση των συμβάσεων εργασίας, κυριακάτικη λειτουργία των σούπερ μάρκετ (που αποσύρθηκε λόγω αντιδράσεων), πλουσιοπάροχη αποζημίωση των κλινικαρχών για τις «επιταγμένες» ΜΕΘ, προνομιακή επιδότηση των εργοδοτών ελεύθερων επαγγελματιών σε βάρος των αυτοαπασχολούμενων συναδέλφων τους κ.ο.κ.

Η άρση ή μακροημέρευση των αντιλαϊκότερων απ’ αυτές τις έκτακτες μεταρρυθμίσεις θα κριθεί βέβαια, όπως πάντα, στο πεδίο της ταξικής πάλης −ιδίως κατά την κρίσιμη μεταβατική φάση της επιστροφής από την κρίση στην κανονικότητα.

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)