Ειδικά, μάλιστα, για τους νομικούς, λέγεται σήμερα ότι καλλιεργούν την επιστήμη της αμφισβήτησης και της διαφωνίας. Χωρίς βεβαιότητες λοιπόν του τύπου «προφανώς εσφαλμένη (ή ορθή) κρίση» ή «πρόδηλη αντισυνταγματικότητα», είναι καιρός να σχολιάσουμε τις κρίσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) περί αντισυνταγματικότητας της γνωστής («Νόμος Παππά») ρύθμισης για τις τηλεοπτικές άδειες.
Ο πολιτικός φανατισμός ήδη εμφανίζει τις κρίσεις αντισυνταγματικότητας σαν κάτι πρωτόγνωρο, αγνοώντας τη νομολογία του ΣτΕ. Ομως εδώ το θέμα δεν είναι καθόλου να δηλώσουμε «κι εκείνοι τα ίδια έκαναν». Ψύχραιμα, ίσως λόγω χρονικής απόστασης, αλλά και πιο ριζοσπαστικά, θα αναρωτηθούμε μήπως το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο της χώρας μας έσφαλε.
Οπως είναι γνωστό, εδώ και χρόνια ο κρατικός έλεγχος της λειτουργίας των ραδιοτηλεοπτικών μέσων ήταν ανύπαρκτος, με δυσμενείς συνέπειες στην πολυφωνία και την πληροφόρηση. Η ανυπαρξία ελέγχου οφείλεται (και) στο γεγονός ότι δεν είχε συγκροτηθεί το αρμόδιο γι’ αυτόν τον έλεγχο όργανο, το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης.
Το ΣτΕ είχε ήδη επισημάνει με απόφασή του ότι η αυθαίρετη λειτουργία των καναλιών ήταν αντισυνταγματική(1). Ωστόσο, η συγκρότηση του ΕΣΡ με τον προβλεπόμενο από το Σύνταγμα τρόπο είχε φανεί αδύνατη, λόγω έλλειψης της προβλεπόμενης αυξημένης κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας των τεσσάρων πέμπτων.
Δίλημμα, λοιπόν. Ή θα συνεχιζόταν η προηγούμενη (αντισυνταγματική) αυθαιρεσία στις συχνότητες ή θα βρισκόταν ένας εναλλακτικός θεσμικός τρόπος για τη χορήγηση αδειών, μη προβλεπόμενος από το Σύνταγμα. Η Βουλή αποφάσισε υπέρ της δεύτερης εκδοχής, αναθέτοντας τη σχετική αδειοδότηση στον υπουργό. Το ΣτΕ πάλι έκρινε κατά πλειοψηφία αυτή την ανάθεση αντισυνταγματική. Κατά το σκεπτικό του, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση μια «εκ πλαγίου παράβαση του Συντάγματος να θεραπευθεί με μια άλλη, ευθεία πλέον, παραβίασή του»(2).
Κατά τη γνώμη μου, η κρίση του ΣτΕ ήταν λάθος. Η Βουλή, με πιστή εφαρμογή της διαδικασίας, θα μπορούσε να μη συγκροτήσει ούτε μετά την απόφαση του ΣτΕ το ΕΣΡ. Ανεξάρτητα από την πολιτική ευθύνη για τη στάση αυτή, η εντωμεταξύ αυθαιρεσία των ραδιοσυχνοτήτων θα διαιώνιζε το αντισυνταγματικό καθεστώς.
Με δυο λόγια: η πρόσφατη απόφαση του δικαστηρίου δεν αποτελούσε άρνηση στάθμισης ενώπιον δύο κακών (αντισυνταγματικοτήτων). Ισα ίσα: Λογικά και πρακτικά οδηγούσε σε στάθμιση και σε επιλογή της μιας εκδοχής, της αυθαιρεσίας των συχνοτήτων, ως προτιμότερης για το ενδιάμεσο διάστημα αν η Βουλή δεν θα κατέληγε.
Το δικαστήριο υπονόησε ότι μια ευθεία παραβίαση του Συντάγματος είναι βαρύτερη από μια άλλη «εκ πλαγίου» (όπως η λειτουργία χωρίς άδεια). Πουθενά, όμως, δεν μπορεί να θεμελιωθεί τυπικά μια ιεράρχηση των λόγων και τρόπων παραβίασης. Οσο για την ουσία, ήταν βέβαιο ότι το δημόσιο συμφέρον για πολυφωνία και σωστή πληροφόρηση βαραίνει περισσότερο από την ανάγκη της τήρησης ενός συγκεκριμένου τρόπου αδειοδότησης ακόμη και σε περιστάσεις που τον καθιστούν ανέφικτο.
Η επιείκεια είναι μια κυριολεκτικώς αιώνια, ενύπαρκτη στον πυρήνα του δικαίου αρχή. Δεν αποτελεί δηλαδή κάμψη του δικαίου ή προνόμιο. Σύλληψη της αρχαιοελληνικής πόλης-δημοκρατίας, σήμερα αναγνωρίζεται συχνότερα σε αγγλοσαξονικές δικαιοταξίες (ως equity) παρά εδώ. Κατά την αριστοτελική διδασκαλία, ο νομοθέτης κάποτε, γενικεύοντας κατά τη θέσπιση των κανόνων, αγνοεί κάποιες ιδιόμορφες, απρόβλεπτες, σπάνιες κ.λπ. καταστάσεις (όπως εδώ ήταν η αδυναμία συγκρότησης του ΕΣΡ).
Τότε ο εφαρμοστής του δικαίου οφείλει να παρέμβει, μπαίνοντας ο ίδιος στη θέση του νομοθέτη και επιλέγοντας «κατ’ οικονομίαν» μια ανθρώπινη, εύλογη λύση. Το ίδιο ισχύει για τη Βουλή, όταν τίθεται αντιμέτωπη με ένα συνταγματικά απρόβλεπτο αδιέξοδο. Αλλιώς, ο «τύπος τρώει την ουσία», δηλαδή το δίκαιο.
Με την απόφαση του ΣτΕ πρακτικά παρατάθηκε η αυθαιρεσία των ραδιοτηλεοπτικών συχνοτήτων(3). Αυτό, με βάση τα παραπάνω επιχειρήματα, δεν φαίνεται ούτε δίκαιο ούτε επιεικές.
(1) Απόφαση Ολομέλειας ΣτΕ 3578/2010
(2) Απόφαση Ολομ. ΣτΕ 95/2017
(3) Βλ. Α. Καϊδατζή, Μια πολιτική ανάγνωση της απόφασης του ΣτΕ στην υπόθεση των τηλεοπτικών αδειών, Δικαιώματα του ανθρώπου, 71/2017, σ.133 επ.
*Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ, βουλευτής
