Το νομοσχέδιο που τιτλοφορείται «Τροποποίηση του ν. 927/1979 και προσαρμογή του στην απόφαση-πλαίσιο 2008/913/ΔΕΥ» και κυκλοφορεί στη δημόσια σφαίρα υπό τον (ομολογουμένως ατυχή) χαρακτηρισμό «αντιρατσιστικό νομοσχέδιο» έχει δυστυχώς τη συνήθη μιντιακή αντιμετώπιση: όλοι μιλάνε για αυτό, ελάχιστοι γνωρίζουν τι περιέχει και ακόμα λιγότεροι γνωρίζουν τι θα έπρεπε να περιέχει.
Οπως έχει επισημανθεί, παρά τις τυχόν βελτιώσεις, το «αντιρατσιστικό» νομοσχέδιο ακολουθεί ένα μοντέλο που στηρίζεται κυρίως στην καταπολέμηση της διακίνησης «προσβλητικών ιδεών» και πολύ λιγότερο στην καθαυτό καταπολέμηση των ρατσιστικών πρακτικών1.
Ως Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας2, έχουμε καταγράψει τα τρία τελευταία χρόνια πάνω από 400 περιστατικά εγκλημάτων μίσους και έχουμε καταδείξει το modus operandi των (μέχρι πρότινος «ανύπαρκτων» για την πολιτεία) οργανωμένων ομάδων ρατσιστικής βίας. Βάσει των στοιχείων που έχουμε συγκεντρώσει, μπορούμε σαφώς να υποστηρίξουμε ότι ένα νομοθέτημα που θα στόχευε στο πραγματικό διακύβευμα, στην καταπολέμηση δηλαδή της ρατσιστικής βίας, θα έπρεπε να περιέχει -τουλάχιστον- τα ακόλουθα:
1. Ορισμό της έννοιας: Ως πράξεις ρατσιστικής βίας (ή, ορθότερα, εγκλήματα μίσους) πρέπει να ορίζονται οι αξιόποινες πράξεις που τελούνται –εν μέρει ή εξολοκλήρου– λόγω φυλής, εθνικής ή εθνοτικής προέλευσης, χρώματος, θρησκείας, αναπηρίας, σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου.
2. Καταγραφή-δίωξη: Η έκθεση του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατατάσσει τη χώρα μας στην κατώτατη ποιοτικά κατηγορία σε ό,τι αφορά τους κρατικούς μηχανισμούς καταγραφής και δημοσιοποίησης δεδομένων σχετικών με τα εγκλήματα μίσους3. Η κατάσταση σχετικά με την επίσημη καταγραφή και δίωξη έχει κάπως βελτιωθεί μετά τη λειτουργία των Γραφείων και Τμημάτων Αντιμετώπισης Ρατσιστικής Βίας της ΕΛΑΣ4, εντούτοις οι ανάγκες αναδιάρθρωσης είναι καίριες, με σημαντικότερα ζητήματα: 1. Τη ρητή συμπερίληψη του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου στην αρμοδιότητά τους, 2. την υποχρεωτική διαδικασία εκπαίδευσης των υπηρετούντων και την επίσημη πρόβλεψη συνεργασίας με φορείς της κοινωνίας των πολιτών.
3. Διερεύνηση του ρατσιστικού κινήτρου: Επί του παρόντος, το ρατσιστικό κίνητρο αποτελεί επιβαρυντική περίσταση στο στάδιο της επιμέτρησης της ποινής, δηλαδή μετά το πέρας της αποδεικτικής διαδικασίας και αφού έχει κριθεί η ενοχή του δράστη για την αξιόποινη πράξη. Ενδεικτικά, η διάταξη αυτή (άρθρο 79 παρ.3 του ΠΚ) έχει μέχρι σήμερα χρησιμοποιηθεί μία μόνο φορά. Στην πράξη, η διάταξη έχει ουσιαστικά ερμηνευτεί από τις διωκτικές αρχές ως δυνατότητα απoχής από τη διερεύνηση του τυχόν ρατσιστικού χαρακτήρα ενός εγκλήματος (με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη δίκη για τη δολοφονία του Σαχζάτ Λουκμάν5). Επείγει, λοιπόν, μία νομοθετική ρύθμιση που θα εξασφαλίζει τη διερεύνηση του ρατσιστικού κινήτρου ήδη από το στάδιο της προκαταρκτικής εξέτασης και ανεξάρτητα από την επιβαρυντική περίσταση κατά το στάδιο επιμέτρησης της ποινής.
4. Πρόσβαση των θυμάτων στο σύστημα δικαιοσύνης: Πολύς λόγος έγινε τους τελευταίους μήνες για την προστασία των θυμάτων και των ουσιωδών μαρτύρων, κυρίως ενόψει της αδυναμίας να ενταχθεί τελικά η σχετική ρύθμιση στον Κώδικα Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης λόγω των συνεχιζόμενων κυβερνητικών παλινωδιών με ενορχηστρωτή τον τότε γ.γ. της κυβέρνησης κ. Μπαλτάκο. Θα πρέπει κάποια στιγμή να γίνει αντιληπτό ότι η δίωξη των αξιόποινων πράξεων με ρατσιστικό κίνητρο και η προστασία της ακεραιότητας όλων των ατόμων που διαβιούν στην επικράτεια δεν είναι ζήτημα ανθρωπισμού, είναι ζήτημα στοιχειώδους λειτουργίας ενός κράτους δικαίου.
Η ρύθμιση αυτή, δηλαδή η αναστολή της απόφασης κράτησης και απέλασης μέχρι να εκδοθεί αμετάκλητη απόφαση στην ποινική δίκη, ενσωματώθηκε εντέλει σε Κοινή Υπουργική Απόφαση τον Ιούνιο (ΚΥΑ 30651/2014). Ένα ελάχιστο δείγμα πολιτικής βούλησης θα επέβαλε τη θέσπιση της διάταξης σε νόμο, ώστε να αποκτήσει το νομικό κύρος που αρμόζει σε μια τέτοια ρύθμιση.
5. Δημόσιοι λειτουργοί: Ένας από τους σημαντικότερους λόγους μη προσφυγής των θυμάτων στη δικαιοσύνη παραμένει ο φόβος δευτερογενούς θυματοποίησης, καθώς φοβούνται ή έχουν ήδη υποστεί βία από ένστολους. Ταυτόχρονα, τα εγκλήματα μίσους που τελούνται από ένστολους συνεχίζουν να παρουσιάζουν αύξηση, καταδεικνύοντας πως η κουλτούρα βίας και η έλλειψη λογοδοσίας είναι πλέον φαινόμενα ενδημικά στα σώματα ασφαλείας. Τα ρατσιστικά περιστατικά που σημειώνονται από δημόσιους λειτουργούς οφείλουν να αντιμετωπιστούν νομικά με μεγαλύτερη αυστηρότητα, καθώς φέρουν ιδιαίτερη ηθική απαξία δεδομένου ότι προέρχονται από εκπροσώπους του κράτους. Να επισημανθεί, τέλος, ότι η χαμηλής έντασης ρατσιστική βία –που δεν καταγράφεται ούτε από το Δίκτυο– είναι μία καθημερινότητα στις ζωές μεταναστών, προσφύγων και ΛΟΑΤ ατόμων και αποτελεί το υπόστρωμα πάνω στο οποίο αναπτύσσονται και τα πιο ακραία φαινόμενα ρατσιστικής βίας. Η ρουτινοποίηση της ρατσιστικής βίας και η υποχώρηση της εύλογης αξίωσης των υποκειμένων για προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους σηματοδοτεί μία υποχώρηση της ίδιας της έννοιας του κράτους δικαίου, και αυτό θα έπρεπε να ανησυχήσει ιδιαίτερα την πολιτεία -αν είχε βέβαια τέτοιου είδους ευαισθησίες.

Σημειώσεις
1. Ανδρέας Τάκης, «Δύο λάθη δεν κάνουν ένα σωστό», www.efsyn.gr/?p=226844
2. Βλ. σχετικά rvrn.org
3. fra.europa.eu/sites/default/files/fra-2012_hate-crime.pdf
4 Σύμφωνα με τα στοιχεία που κοινοποιήθηκαν στο Δίκτυο από την Ελληνική Αστυνομία, εντός του 2013, καταγράφηκαν πανελλαδικά από τις αρμόδιες Υπηρεσίες της Ελληνικής Αστυνομίας (Τμήματα και Γραφεία Αντιμετώπισης Ρατσιστικής Βίας) εκατόν εννιά (109) περιστατικά με πιθανολογούμενο ρατσιστικό κίνητρο, τα οποία και διερευνήθηκαν. Για το σύνολο των ως άνω περιστατικών σχηματίσθηκαν δικογραφίες οι οποίες υποβλήθηκαν στις κατά τόπο αρμόδιες Εισαγγελικές Αρχές. Εξ αυτών, σαράντα τρία (43) παραπέμφθηκαν. Βλ. την ετήσια έκθεση του Δικτύου rvrn.org/wp-content/uploads/2014/04/Report2013final.pdf
5. Πιο αναλυτικά: tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/gia-ton-saxzat-loykman-tis-elenis-takoy

* Η Ελένη Τάκου είναι μέλος της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και βοηθός συντονίστρια του Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας.