Οι άνθρωποι με μάσκες, θέαμα αποτρόπαιο και πρωτόγνωρο. Θυμίζει τις ιστορικές εικόνες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ανθρωποι με αντιασφυξιογόνες μάσκες. Οταν οι μεγάλες αποικιοκρατικές δυνάμεις οδήγησαν στη σφαγή τη νέα γενιά της Ευρώπης κυρίως. Εικόνες προς αποφυγή, του ευτελισμένου και φοβισμένου ανθρώπου, που όμως επανήλθαν στις αρχές του 21ου αιώνα.
Οι άνθρωποι μόνοι. Η απομόνωση. Η μοναξιά. Ο χειρότερος «σύντροφος». Θλιβερά άσματα την έχουν αποτυπώσει. Είχε φροντίσει γι’ αυτό προηγουμένως η λεγόμενη Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση, δηλαδή η υψηλή τεχνολογία των επικοινωνιών, η οποία, παρά τις όποιες θετικές της απολήψεις πάντως απομάκρυνε τους ανθρώπους, διέλυσε την ανθρώπινη επαφή ως πυρήνα της επικοινωνίας και της κοινωνίας. Αυτός ή αυτή που χτυπούν με μανία τα πλήκτρα του κινητού τους, χωρίς να κοιτούν και να ενδιαφέρονται για τους γύρω, τελικά δεν απέχουν πολύ από τους ανθρώπους με τις μάσκες, που απομακρύνονται γρήγορα με φόβο και τρόμο σε απόσταση από τους γύρω σαν τις κατσαρίδες. Κάποτε στο μέλλον η λογοτεχνία θα αποδώσει τις εικόνες του σήμερα με τίτλους όπως «Ανθρωποι-κατσαρίδες» ή «Στο βασίλειο της κατσαρίδας».
Στο σπίτι, αν στη ζωή σου δεν είχες φροντίσει να εντάξεις το βιβλίο ή την εφημερίδα, πελώριο λάθος, ή έστω το εντόνως αμφιλεγόμενο διαδίκτυο, βρίσκεσαι τελικά μόνος έχοντας απέναντι τα περιβόητα κανάλια. Εξ ανάγκης «ενημέρωσης», δηλαδή, μπροστά σε αυτούς, τους δημιουργούς της χειρότερης μορφής προπαγάνδας που γνώρισε η χώρα στην πολιτική επικοινωνία κατά τους χρόνους της Μεταπολίτευσης, αλλά και μπροστά σε αυτούς που ευθύνονται, πολλά χρόνια τώρα, για την εσχάτη πολιτισμική υποβάθμιση και κατάπτωση στο κοινωνικό σύνολο. Δεν μπορεί, κάποτε, κάποιος θα τους καλέσει να λογοδοτήσουν.
Τελικά την αξία των «μικρών» καθημερινών συνηθειών την αντιλαμβάνεσαι όταν τις χάνεις. Τότε που τα «μικρά» γίνονται «μεγάλα», «τεράστια» και καταλαμβάνουν με οδύνη τις μνήμες, δηλαδή τις σκέψεις, δηλαδή τη διανόηση. Μου λείπουν ο κινηματογράφος και το θέατρο. Και στη σκοτεινή αίθουσα του κινηματογράφου βρίσκεσαι σε απομόνωση, αλλά εκεί εντάσσεσαι και ενσωματώνεσαι στο σενάριο του καλού έργου. Πρωτίστως βέβαια λείπει η συλλογική δράση στο πανεπιστήμιο, στην εφημερίδα, στο κόμμα, στον σύλλογο, στο κίνημα και στην παρέα.
Και ο ισχυρός ανακαλύπτει ότι δεν είναι θωρακισμένος, όπως έγραψε ο Νίκος Μπίστης. Σωστό. Αλλά και πάλι την «κρίση», αυτή τη φορά «υγείας και ζωής», θα την πληρώσει ο κοινωνικά και οικονομικά αδύναμος. Οχι μόνο στο άμεσο μέλλον με την καταβύθιση της οικονομίας αλλά και τώρα, άμεσα. Δεν μπορεί ήδη να ανταποκριθεί στην αισχροκέρδεια της αγοράς. Δεν μπορεί ήδη να ανταποκριθεί στην αισχροκέρδεια και στην απληστία του εργοδότη. Και τα δύο διαχρονικοί πρωταγωνιστές στο έργο «Αγορά και οικονομική κρίση» ή «Αγορά και άνθρωπος». Βεβαίως στην πρώτη γραμμή των αδύναμων (και εδώ υπάρχει πρώτη γραμμή, ας μην το ξεχνάμε) όσοι δεν έχουν στον ήλιο μοίρα. Πρόσφυγες, μετανάστες, κρατούμενοι, φυλακισμένοι, άστεγοι. «Λαθρομετανάστες» λέγατε και εξακολουθείτε να λέτε κάποιοι. Το έφερε όμως έτσι η κατάσταση και γίναμε όλοι τελικά λαθρόβιοι.
Τα σχετικά με τη συμπεριφορά των «ταγών» της Εκκλησίας αποδεικνύουν και πάλι περίτρανα ότι η πίστη στη «μεταφυσική δύναμη», την όποια «μεταφυσική δύναμη», μπορεί να επιφέρει ανυπολόγιστες ζημιές. Και εδώ αναδεικνύεται η πειθώ της επιστήμης. Και εδώ αναδεικνύεται ο βαρύνων ρόλος του κοσμικού κράτους. Και εδώ αναδεικνύεται η μέγιστη ανοησία όσων εμπόδισαν το θρησκευτικά ουδέτερο κράτος ή τον χωρισμό Εκκλησίας και κράτους. Ολέθριος ο ρόλος της εθνικοφροσύνης, όταν, εκτός από την πολιτική, επιχειρεί να ρυθμίσει και θέματα κυριολεκτικά μεταξύ ζωής και θανάτου.
Τα σύνορα κλείνουν στην Ε.Ε. Δυστύχημα μέγα χαρακτηρίζεται, προς άφατη θλίψη των οπαδών του περίκλειστου εθνικού κράτους.
Κλείνοντας αυτές τις σκέψεις. Στις κρίσιμες αυτές στιγμές η χώρα έχει την πανατυχία να κυβερνάται από τον άνθρωπο με τους στενότερους δεσμούς με τα μεγάλα συμφέροντα. Από τον ορκισμένο αντίπαλο του παρεμβατικού κράτους. Από τον διαχρονικό οπαδό του δόγματος «Ο σώζων εαυτόν σωθήτω» ή «Δεν υπάρχει κοινωνία, μόνο άτομα».
«Ας έλθη, με σκοτεινά, πεπυκνωμένα σύννεφα, η δυστυχία» (Α. Κάλβος).
* ομότιμος καθηγητής, πρώην αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου
