Στην ανοικτή επιστολή στον Υπουργό Υγείας, με τίτλο «Περί αιμοδοσίας και άλλων δαιμονίων», η Χάρις Ματσούκα επισημαίνει:
Αξιότιμε κ. Υπουργέ,
Με αφορμή την πρόσφατη ανακοίνωση σας στη Βουλή, οτι αποστείλατε έγγραφο στον Πρόεδρο του Εθνικού Κέντρου Αιμοδοσίας (Ε.ΚΕ.Α.) για την τροποποίηση του ερωτηματολογίου επιλογής αιμοδοτών και συγκεκριμένα της φράσης «δεν μπορεί να δώσει αίμα όποιος είχε έστω και μία ομοφυλοφιλική σχέση από το 1977», που προβλήθηκε ευρέως από ΜΜΕ, έχω να παρατηρήσω τα ακόλουθα:
Το ΕΚΕΑ, του οποίου είχα την τιμή να προεδρεύω επί διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, άνοιξε για πρώτη φορά το θέμα της αιμοδοσίας ομοφυλοφίλων (ανδρών που κάνουν σεξ με άνδρες MSM) στη χώρα μας, οργανώνοντας συναντήσεις αλλά και στρογγυλό τραπέζι σε Συνέδριο Μεταγγισιοθεραπείας με το αντικείμενο αυτό, με συμμετοχή επιστημόνων και εκπροσώπων της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας.
Η απαγόρευση της αιμοδοσίας σε ομοφυλόφιλους ήταν μέχρι πρότινος διεθνής κανόνας και στηρίζονταν στα πραγματικά δεδομένα υψηλότερων δεικτών θετικότητας για τα μεταδιδόμενα με το αίμα νοσήματα στην κοινότητα των ομοφυλοφίλων ανδρών.
Τα τελευταία χρόνια, η προσφυγή της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο με αίτημα την κατάργηση διακρίσεων στην αιμοδοσία λόγω σεξουαλικής προτίμησης, αλλά κυρίως η χρήση πλέον ευαίσθητων μοριακών μεθόδων που σμικρύνουν δραστικά το «παράθυρο» μεταξύ μόλυνσης με τον ιό HIV και ανίχνευσής του στο αίμα, κάνουν δυνατή τη συζήτηση για άρση της εν λόγω απαγόρευσης.
Πράγματι, οι πλείστες χώρες της ΕΕ έχουν άρει την μόνιμη και καθολική απαγόρευση, αυστηροποιώντας όμως ιδιαίτερα την προσωπική συνέντευξη του αιμοδότη με λεπτομερές ερωτηματολόγιο περί σεξουαλικής συμπεριφοράς και πρακτικών, ενώ αρχικά είχαν θεσμοθετήσει την απόρριψη του αιμοδότη που είχε ομοφυλοφιλική επαφή σε διάστημα από τρεις μήνες έως ένα έτος (sic). Η αποχή από σεξουαλική επαφή επί ένα έτος ώστε να μπορέσει ο ομοφυλόφιλος αιμοδότης να δώσει αίμα, δεν ηχεί ως άρση της εν λόγω απαγόρευσης αλλά μάλλον ως χλεύη και πολιτικός χειρισμός του αιτήματος της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, και έχει τρεχόντως καταργηθεί από πολλές χώρες.
κ. Υπουργέ, αν θέλουμε σοβαρά να συγκρίνουμε τη χώρα μας με τις χώρες της Ε.Ε. επί του προκειμένου, ας τολμήσουμε τη σύγκριση σε όλα τα επίπεδα.
Στη χώρα μας :
• Υπάρχουν ακόμα αιμοδότες συγγενικού περιβάλλοντος κάτι αδιανόητο για τις χώρες της ΕΕ
• Εκβιάζονται οι ασθενείς για να βρουν τις ποσότητες αίματος που χρειάζονται
• Υπάρχουν σύλλογοι αιμοδοτών που παρεμβαίνουν στη διαχείριση αίματος
• Αδυνατούμε να διασφαλίσουμε την προγραμματισμένη μετάγγιση των πολυματαγγιζόμενων ασθενών δλδ τις 120.000 μονάδες αίματος από τις 550.000 που συλλέγουμε ετησίως (!) και αναγκαζόμαστε να εισάγουμε μέρος από το αίμα αυτό από την Ελβετία
• Η αιμοδοσία της χώρας μας δεν διαθέτει ένα πρόγραμμα πρόβλεψης αναγκών και διαχείρισης των αποθεμάτων ώστε να μπορεί να καλύψει τις ανάγκες σε Πανελλαδικό επίπεδο
• Όταν οι Ευρωπαϊκές χώρες αναδιαμορφώνουν τις αίθουσες αιμοληψιών έξω από τα νοσοκομεία έτσι ώστε να είναι ελκυστικές με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του πληθυσμού που εξυπηρετούν (π.χ. σε μία περιοχή με πολλούς φοιτητές αίθουσα που παρέχει πρόσβαση σε σύγχρονη τεχνολογία) εμείς προσπαθούμε να κρατήσουμε ζωντανή τη μία και μοναδική αίθουσα αιμοληψιών εκτός νοσοκομείου της Αττικής (!) με έναν επικουρικό ιατρό & η αίθουσα κλείνει όποτε αυτός παίρνει άδεια ή αρρωσταίνει
• Ο αιμοδότης για να κλείσει ραντεβού για αιμοδοσία, σε μία περίοδο που αυτό απαιτείται από τα μέτρα για την πανδημία, το κλείνει μέσω του 1535 και χρεώνεται το κόστος!
• Ως χώρα βρισκόμαστε στις ψηλότερες θέσεις ανά 1000 κατοίκους στην κατανάλωση αίματος και προϊόντων του, ενώ οι άλλες χώρες εφαρμόζουν προγράμματα διαχείρισης αιμοθεραπείας και περιορισμού των μεταγγίσεων
• Καταφέραμε να συγκεντρώσουμε τον ορολογικό έλεγχο των μονάδων αίματος (από 96 αιμοδοσίες σε 4 και στη συνέχεια σε 2 Κέντρα) εξασφαλίζοντας ενιαίο επίπεδο ποιότητας και ασφάλειας σε όλη τη χώρα, μόλις το 2017 επιτυγχάνοντας παράλληλα τεράστια εξοικονόμηση
• Ελλείπει η εξειδίκευση των ατόμων που παίρνουν το ιστορικό του αιμοδότη, θέτοντας πολύ ευαίσθητες ερωτήσεις που έχουν να κάνουν με την σεξουαλική ζωή του, καθώς και ο χώρος που θα διενεργείται η συνέντευξη του αιμοδότη και θα εξασφαλίζει την απαιτούμενη εμπιστευτικότητα.
• Όταν σε όλες τις χώρες που άλλαξαν τα κριτήρια έχει εξασφαλισθεί η απρόσκοπτη πρόσβαση, όποιου επιθυμεί, στα κέντρα ελέγχου για την HIV λοίμωξη έτσι ώστε η αιμοδοσία να μην αποτελεί την εύκολη λύση για κάποιον που θέλει ελεγχθεί, κάτι που θέτει σημαντικούς κινδύνους για την ασφάλεια του αίματος. Ακόμη και έτσι, στην Ιταλία διαπιστώθηκε ότι η αλλαγή των κριτηρίων οδήγησε σε αύξηση των ατόμων που προσέρχονται στην αιμοδοσία δωρεάν έλεγχο.
Αυτά τα αναφέρω καθότι όλες οι χώρες της ΕΕ που προχώρησαν σε αλλαγή των κριτηρίων επιλογής είχαν προηγουμένως διασφαλίσει όλες εκείνες τις προϋποθέσεις που θα επέτρεπαν μια τέτοια αλλαγή.
Να σημειώσω ότι το Ε.ΚΕ.Α, που είναι αρμόδιο για την εκπόνηση και υποβολή προς έγκριση όλου του ανωτέρω σχεδιασμού, απέκτησε οργανισμό μόλις το 2016, ενώ από το 2005 έως το 2015 ήταν σχεδόν ανύπαρκτο!!!
Αγνοείτε επίσης εικάζω, ότι σε κάποιο συρτάρι του υπουργείου υπάρχει κατατεθειμένη από το ΕΚΕΑ πρόταση για την αξιοποίηση του πλάσματος και των εγκαταστάσεων του εργοστασίου κλασματοποίησης που κατατέθηκε το 2019, για την οποία πιθανώς ουδέποτε ενημερωθήκατε.
Το ΕΚΕΑ τα έτη 2015-2019 επιχείρησε βαθιά τομή – μεταρρύθμιση στο Σύστημα Αιμοδοσίας της χώρας που περιελάμβανε συγκεντροποίηση λειτουργιών και διαδικασιών της συλλογής ελέγχου και επεξεργασίας του αίματος, συγκεντροποίηση που έχει ολοκληρωθεί σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. με στόχο καλύτερης ποιότητας, ασφαλή και επαρκή παράγωγα αίματος. Θεμέλιος λίθος της μεταρρύθμισης είναι ένα Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα Αιμοδοσίας (ΟΠΣ) το οποίο η χώρα μας δε διαθέτει, αν και είναι υποχρέωσή της από την ευρωπαϊκή νομοθεσία (και την εναρμονισμένη εθνική) από τις αρχές του 2000. Χωρίς το ΟΠΣ, η δυνατότητα πλήρους ταυτοποίησης και παρακολούθησης (φυσικά με προστασία προσωπικών δεδομένων) κάθε αιμοδότη και κάθε μονάδας αίματος σε όλη την αλυσίδα της αιμοδοσίας-μετάγγισης (vein-to-vein) καθώς και των ελέγχων για μεταδιδόμενα νοσήματα δεν είναι εύκολη και θέτει ζητήματα ασφάλειας. Επίσης, στη χώρα μας τα στοιχεία για την οροθετικότητα στην κοινότητα των ανδρών που κάνουν σεξ με άνδρες (MSM) συνολικά δεν είναι επαρκή ούτε συνάδουν με αντίστοιχα στις πλείστες ευρωπαϊκές χώρες.
Θα όφειλε ο ΕΟΔΥ να ανακοινώσει τα επιδημιολογικά στοιχεία για τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα αφού π.χ. η σύφιλη, που μεταδίδεται με τη μετάγγιση, είναι ένα από αυτά που προβληματίζουν την κοινότητα των αιμοδοσιολόγων. Με ποιά επιδημιολογικά δεδομένα θα γίνει η απαιτούμενη εκτίμηση κινδύνου (risk assessment), ώστε όποια νέα μέτρα κι αν εφαρμοσθούν να διασφαλισθεί ότι δεν θα απειλήσουν την επάρκεια αίματος (όπως για παράδειγμα ο αποκλεισμός ατόμων με πολλαπλούς ερωτικούς συντρόφους χωρίς μέτρα προφύλαξης);
Ας μελετήσει ο κ. Υπουργός, πριν κάνει άλλες εξαγγελίες, το προφίλ του οροθετικού αιμοδότη όπως ανακοινώνεται από τον ΕΟΔΥ. Γιατί αυτά είναι τα στοιχεία που διαθέτει η χώρα μας και αυτά απασχόλησαν εμάς . Ελπίζω ειλικρινά ότι τα δεδομένα θα έχουν αλλάξει από το 2017 (πίνακας).
Το ΕΚΕΑ τα έτη 2015-2019, με ισχυρό πόλεμο, προχώρησε τόσο τη στρατηγική της συγκεντροποίησης όσο και τη διαδικασία διεθνούς δημόσιου διαγωνισμού για την προμήθεια ενιαίου ΟΠΣ Αιμοδοσίας, ο οποίος βρίσκεται στο πέρας του, αν και έγινε απόπειρα ακύρωσής του με την ανάληψη της διακυβέρνησης από τη ΝΔ.
Είναι ασφαλώς ορθή η εξάλειψη διακρίσεων των ατόμων με βάση τις σεξουαλικές προτιμήσεις και ταυτότητες και αν μη τι άλλο ο πολιτικός χώρος όπου ανήκω είναι γνωστό οτι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στο σεβασμό του αυτοπροσδιορισμού και της διαφορετικότητας, φυλετικής, εθνικής, σεξουαλικής. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραγνωρισθεί ότι η αιμοδοσία είναι ένας ευαίσθητος χώρος, όπου η ασφάλεια του παρεχομένου αίματος είναι ύψιστο ζητούμενο και κατά συνέπεια ο «αποκλεισμός» αιμοδοτών είναι σύνηθες και αναγκαίο κακό (πχ αποκλεισμός λόγω λήψης φαρμάκων, λόγω αυτοάνοσων νοσημάτων, αποκλεισμός πολύτοκων γυναικών από δωρεά αιμοπεταλίων και πλάσματος, αποκλεισμός ατόμων που έχουν γεννηθεί σε ενδημικές για την ελονοσία περιοχές κα).
Η αιμοδοσία αποτελεί υποχρέωση των πολιτών προς την κοινωνία και έκφραση αλληλεγγύης και συνειδητής συμμετοχής στην ικανοποίηση των συλλογικών αναγκών και όχι δικαίωμα και δεν πρέπει να εργαλειοποιείται ως τέτοιο από καμία κοινωνική ομάδα.
Η απάλειψη της φράσης περί απαγόρευσης της αιμοδοσίας σε όσους «είχαν έστω και μια ομοφυλοφιλική σχέση από το 1977» ασφαλώς και πρέπει να πραγματοποιηθεί και είναι εύκολη, ωστόσο όπως εξηγήθηκε παραπάνω, αυτή δεν αίρει επί της ουσίας τον αποκλεισμό των ομοφυλοφίλων ανδρών από την αιμοδοσία και δεν πρέπει να προβάλλεται επικοινωνιακά ως τέτοια.
Ο υπ. Υγείας ας απαντήσει στο ερώτημα πού βρίσκεται η μεταρρύθμιση της Αιμοδοσίας που ξεκίνησε το ΕΚΕΑ επί διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ και γιατί δεν έχει ακόμα μετά δύο χρόνια τελεσφορήσει ο διαγωνισμός για το ΟΠΣ Αιμοδοσίας, που θα καθιστούσε την ανωτέρω τροποποίηση ευκολότερη και ασφαλέστερη;
Ας απαντήσει ποιά είναι η πορεία της εκ βάθρων αναδιοργάνωσης του Συστήματος Αίματος της χώρας, την οποία επίσης σχεδίασε και ξεκίνησε το ΕΚΕΑ επί διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, αναδιοργάνωσης που υπολείπεται κατά μια δεκαπενταετία τουλάχιστον των Ευρωπαϊκών Οδηγιών για το αίμα και τα παράγωγά του;
Χάρις Ματσούκα, αιματολόγος, τ. Πρόεδρος ΔΣ Ε.ΚΕ.Α.
