to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Αναμόρφωση Σωφρονιστικού Κώδικα: Άλλα προαναγγέλλουν οι σκοποί κι άλλα υπηρετεί το σχέδιο νόμου

Στις 24.09.2022 τέθηκε σε δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση δεκατεσσάρων ημερών η νομοθετική πρωτοβουλία του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη υπό τον τίτλο «Αναμόρφωση και εκσυγχρονισμός του Σωφρονιστικού Κώδικα- τροποποιήσεις στον ν. 2776/1999». Το σχέδιο αυτό, σύμφωνα με σχετικά δημοσιεύματα, αποτελεί προϊόν πολύμηνης εργασίας νομοπαρασκευαστικής επιτροπής στην οποία προήδρευαν, αρχικά η γενική γραμματέας Αντεγκληματικής Πολιτικής Σοφία Νικολάου και στη συνέχεια ο διάδοχός της Κωνσταντίνος Παπαθανασίου.


Η πρωτοβουλία ήταν αναμενόμενη: έχει προαναγγελθεί πολλές φορές η κυβερνητική πρόθεση να αλλάξει τον Σωφρονιστικό Κώδικα (ΣΚ) που διανύει την τρίτη δεκαετία από την έναρξη της ισχύος του. Οι δημοσιογραφικές αναφορές από τη σχετική παρουσίαση στο Υπουργικό Συμβούλιο τον περασμένο Ιούνιο και οι πρόσφατες ανακοινώσεις του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη (αρμόδιου από τον Ιούλιο του 2019 για τα θέματα των φυλακών, κατά παρέκκλιση από τις αρχές που προωθούν οι διεθνείς και ευρωπαϊκοί ποινολογικοί οργανισμοί, οι οποίοι ρητά υποστηρίζουν τον πλήρη διαχωρισμό αρμοδιοτήτων των σωμάτων ασφαλείας από τις υπηρεσίες έκτισης των ποινών) αφορούσαν την ψήφιση νέου Σωφρονιστικού Κώδικα, προοδευτικής κατεύθυνσης και εναρμονισμένου με τις πρακτικές της ΕΕ και τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου κατά την εκτίμηση «νομικών κύκλων». Η επιλογή του χρόνου δημοσιοποίησης αυτής της πρωτοβουλίας, πάντως, μπορεί να σχετίζεται με τη δημοσίευση της έκθεσης της Επιτροπής του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (ΕΠΒ) που αναφέρεται στην επίσκεψη που πραγματοποίησε η Επιτροπή τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο του 2021 στην Ελλάδα, όπου σαφώς αναφέρεται ότι έχει κινηθεί η διαδικασία για την έκδοση δεύτερης δημόσιας δήλωσης κατά της χώρας μας για τις προσβλητικές για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια συνθήκες κράτησης στις φυλακές και την αδυναμία της να επιλύσει τα χρόνια δομικά προβλήματα που επανειλημμένα έχουν επισημανθεί με συστάσεις για την αντιμετώπισή τους.

Μια… αναχρονιστική πρωτοτυπία και μια παραδοξότητα

Αντί αυτών, δόθηκε στη δημοσιότητα ένα σχέδιο νόμου, με πλήθος επιμέρους τροποποιήσεων του ισχύοντος ΣΚ, πολλές από τις οποίες αφορούν τη μεταφορά της αρμοδιότητας για τις φυλακές από το υπουργείο Δικαιοσύνης στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη και τη μετονομασία των «καταστημάτων κράτησης» σε «σωφρονιστικά καταστήματα», «προκειμένου να αποτυπώνεται η σωφρονιστική αποστολή των εν λόγω καταστημάτων έκτισης στερητικών της ελευθερίας ποινών», που κανένα από τα πρόσφατα κείμενα ποινολογικής πολιτικής του ΟΗΕ (οι Κανόνες «Νέλσον Μαντέλα του 2015) και του Συμβουλίου της Ευρώπης (οι αναθεωρημένοι Ευρωπαϊκοί Κανόνες για τις φυλακές του 2020), δεν την προβλέπει…

Η απλή ανάγνωση του σχεδίου νόμου και της ανάλυσης συνεπειών ρύθμισης που το συνοδεύει μας αποκαλύπτει μεταξύ άλλων ότι πρόκειται για νομοθετική πρωτοβουλία τροποποίησης και όχι αντικατάστασης του ισχύοντος από το 1999 ΣΚ. Παραδόξως, όμως, η πρωτοβουλία αυτή έχει δικό της σκοπό και αντικείμενο, που διαφέρουν από τον σκοπό και το αντικείμενο του υπό τροποποίηση νομοθετήματος. Ειδικότερα, σύμφωνα με το ίδιο το σχέδιο νόμου επιχειρείται α) η βελτίωση των συνθηκών κράτησης, β) η περαιτέρω θωράκιση των δικαιωμάτων των κρατουμένων, γ) η διασφάλιση της ισότητας στον τρόπο διαβίωσης και η απαγόρευση κάθε δυσμενούς μεταχείρισης των κρατουμένων εντός των σωφρονιστικών καταστημάτων και δ) η ενίσχυση των φορέων κοινωνικής επανένταξης των αποφυλακισθέντων.

Εκ πρώτης όψεως, οι σκοποί αυτοί είναι θεμιτοί. Ωστόσο δεν προσθέτουν απολύτως τίποτα στα μέχρι σήμερα ισχύοντα, αντιθέτως μάλιστα, προκαλούν ερωτηματικά για τους λόγους για τους οποίους διακηρύσσονται: Ο Σωφρονιστικός Κώδικας προβλέπει ήδη ότι α) κατά την εκτέλεση της ποινής δεν περιορίζεται κανένα άλλο ατομικό δικαίωμα των κρατουμένων εκτός από το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία, β) οι κρατούμενοι δεν εμποδίζονται, λόγω της κράτησής τους, στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους και την άσκηση των δικαιωμάτων που τους αναγνωρίζει ο νόμος, αυτοπροσώπως ή με αντιπρόσωπο, γ) κατά τη μεταχείριση των κρατουμένων διασφαλίζεται ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ενισχύεται ο αυτοσεβασμός και η συναίσθηση της κοινωνικής τους ευθύνης, δ) απαγορεύεται κάθε δυσμενής διακριτική μεταχείριση των κρατουμένων, ιδίως εκείνη που βασίζεται στη φυλή, το χρώμα, την εθνική ή κοινωνική καταγωγή, το θρήσκευμα, την περιουσία ή τις ιδεολογικές πεποιθήσεις, ε) το κράτος οφείλει να μεριμνά έγκαιρα για την ομαλή επάνοδο και προσαρμογή του κρατουμένου, που πρόκειται να απολυθεί οριστικά, στο κοινωνικό, επαγγελματικό και οικογενειακό του περιβάλλον κ.λπ. Μήπως εν προκειμένω, με όλα αυτά, «ομολογείται» εμμέσως από το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, υπό την πίεση ευρωπαϊκών (Επιτροπή Υπουργών και ΕΠΒ / Συμβούλιο της Ευρώπης) και εθνικών (ΕΜΠ / Συνήγορος του Πολίτη) μηχανισμών εξωτερικού ελέγχου των φυλακών, το σοβαρό έλλειμμα που υπάρχει σε όλους αυτούς τους επιμέρους στόχους, έλλειμμα που προφανώς δεν καλύπτεται με νομοθετικές διακηρύξεις (τέτοιες υπάρχουν ήδη αρκετές), αλλά με διάθεση πόρων, η εξασφάλιση των οποίων προϋποθέτει ισχυρή πολιτική βούληση και δέσμευση;

Ενδεικτική αποδόμηση

Περαιτέρω, προβλέπεται ότι αντικείμενο του σχεδίου νόμου είναι ο ορθολογικός διαχωρισμός των σωφρονιστικών καταστημάτων ανάλογα με το είδος και τη βαρύτητα των αδικημάτων, η θεσμοθέτηση ένδικου βοηθήματος για την επανόρθωση επιβλαβών για την ψυχική και σωματική υγεία των κρατουμένων συνθηκών κράτησης, η λήψη μέτρων για τη βελτίωση της υγειονομικής περίθαλψης, διατροφής, ανατροφής και επικοινωνίας με ανήλικα τέκνα, ο εξορθολογισμός των προϋποθέσεων μεταγωγής σε ειδικά σωφρονιστικά καταστήματα, χορήγησης των τακτικών ή εκπαιδευτικών αδειών ή εναλλακτικών τρόπων έκτισης της ποινής, καθώς και η λήψη μέριμνας για την κοινωνική επανένταξη και επαγγελματική αποκατάσταση των αποφυλακισθέντων μέσω της ενίσχυσης των αρμόδιων φορέων.
Το κατά πόσον η νομοθετική πρωτοβουλία είναι προσανατολισμένη στα ανωτέρω, φαίνεται ενδεικτικά από:

- Την πρόβλεψη ειδικών «σωφρονιστικών καταστημάτων αυξημένης ασφαλείας». Τα καταστήματα αυτά προορίζονται για ενήλικες κρατουμένους οι οποίοι τελούν συγκεκριμένα πειθαρχικά παραπτώματα (βίαιη απόδραση περισσότερων κρατουμένων με ενωμένες δυνάμεις, άσκηση βίας κατά μελών του προσωπικού, απόδραση κρατουμένου, κατοχή και χρήση αιχμηρών και επικίνδυνων αντικειμένων ως όπλων) και κρίνονται από το «Συμβούλιο της Φυλακής» αιτιολογημένα ως ιδιαίτερα επικίνδυνοι για την τάξη και ασφάλεια στα άλλα σωφρονιστικά καταστήματα! Δεν ορίζεται ούτε με ποια κριτήρια θα αιτιολογείται η κρίση του «Συμβουλίου της Φυλακής», ούτε σε τι θα διαφέρουν τα καταστήματα αυτά από τα υπόλοιπα ως προς το καθεστώς κράτησης στο οποίο θα υπάγονται οι «ιδιαίτερα επικίνδυνοι κρατούμενοι»… Στα καταστήματα αυτά είναι δυνατό να μετάγονται και κρατούμενοι στους οποίους έχει επιβληθεί ποινή κάθειρξης για τις αξιόποινες πράξεις των άρθρων 22 και 23 του ν. 4139/2013, 134, 187, 187Α, των περ. γ΄ και δ΄ της παρ. 1 του άρθρου 265, της παρ. 1 του άρθρου 299, 323Α, 324, 380, 385 του Ποινικού Κώδικα, χωρίς καμιά άλλη προϋπόθεση!

- Την προσθήκη στα ειδικά σωφρονιστικά καταστήματα [εκτός από τα καταστήματα αυξημένης ασφαλείας] καταστημάτων για «εγκλήματα [αντί για δράστες εγκλημάτων] κατά της γενετήσιας ελευθερίας», καταστημάτων εργασίας και καταστημάτων «οικονομικών εγκλημάτων» [αντί για δράστες αυτών των εγκλημάτων]. Στα καταστήματα για δράστες σεξουαλικών εγκλημάτων μπορεί να κρατούνται υπόδικοι και κατάδικοι κρατούμενοι για τις αξιόποινες πράξεις που προβλέπονται στο 19ο Κεφάλαιο του Ποινικού Κώδικα. Στα «καταστήματα εργασίας» μπορεί να κρατούνται ή να μετάγονται κρατούμενοι ικανοί για εργασία που εκτίουν ποινή φυλάκισης, ανεξαρτήτως αδικήματος, εφόσον δηλώσουν ότι επιθυμούν να εργαστούν. Στα καταστήματα για δράστες οικονομικών εγκλημάτων δύνανται να κρατούνται ή να μετάγονται κατάδικοι κρατούμενοι για φορολογικά, οικονομικά και άλλα συναφή εγκλήματα. Όπως και στην περίπτωση των καταστημάτων αυξημένης ασφαλείας, κανένα άλλο κριτήριο δεν προβλέπεται όσον αφορά τη δυνητική μεταγωγή των δραστών που πληρούν τις ανωτέρω προϋποθέσεις για κράτηση ή μεταγωγή στα καταστήματα αυτά, ούτε διευκρινίζεται σε ποιο καθεστώς κράτησης θα υπάγονται και σε τι θα διαφέρει αυτό από το καθεστώς που εφαρμόζεται στα «γενικά καταστήματα κράτησης».
- Την πλήρη κατάργηση των τακτικών αδειών των κρατουμένων οι οποίοι έχουν καταδικαστεί για την τέλεση των κακουργημάτων των άρθρων 22 και 23 του ν. 4139/2013 (A’ 208), 134, 187, 187 Α, των περ. γ΄ και δ΄ της παρ. 1 του άρθρου 265, της παρ. 1 του άρθρου 299, των άρθρων 323Α, 324, 380, 385, καθώς και του 19ου κεφαλαίου του Ειδικού Μέρους του Ποινικού Κώδικα!

- Τον δραστικό περιορισμό των τακτικών αδειών των άλλων κρατουμένων, με την αύξηση του χρόνου της ποινής που απαιτείται να έχει εκτιθεί προκειμένου να είναι παραδεκτή η υποβολή σχετικής αίτησης εκ μέρους τους.

- Τον περιορισμό των εκπαιδευτικών αδειών των κρατουμένων με τον αποκλεισμό της χορήγησής τους για σπουδές σε σχολικές μονάδες που δεν ανήκουν στον δημόσιο τομέα.

- Τον περιορισμό της ημιελεύθερης διαβίωσης με την πρόβλεψη της δυνατότητας χορήγησής της μόνο σε καταδίκους οι οποίοι εκτίουν ποινές φυλάκισης ή περιορισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων ή ποινές πρόσκαιρης κάθειρξης για φορολογικά, οικονομικά και συναφή εγκλήματα (αυτό καθίσταται σαφές στην ανάλυση συνεπειών ρύθμισης, ενώ στο σχέδιο νόμου φαίνεται ότι η ρύθμιση αφορά τους κρατουμένους που μπορεί να κρατούνται ή να μετάγονται στα καταστήματα εργασίας), με πρόσθετες προϋποθέσεις (απαιτείται και η χορήγηση μιας τακτικής άδειας) που περιορίζουν ακόμη περισσότερο τους επιλέξιμους κρατουμένους.

Ακόμη και εκδικητική λογική

Οι προαναφερθείσες κρίσιμες μεταβολές του υπό τροποποίηση ΣΚ, κάθε άλλο παρά εναρμονισμένες είναι με τους σκοπούς και το αντικείμενο του σχεδίου νόμου. Τα μεγάλα πλήγματα που θα επιφέρουν στην ασφάλεια δικαίου και την αρχή της νομιμότητας στη μεταχείριση των κρατουμένων, στα δικαιώματά τους και την αρχή της ισότητας κατά τη μεταχείρισή τους και σε θεσμούς καίριας σημασίας για την κοινωνική επανένταξή τους, δεν εξισορροπούνται με προβλέψεις όπως η προσφυγή για τις συνθήκες κράτησης, η ηλεκτρονική επικοινωνία μέσω εγκατεστημένων στο κατάστημα κράτησης ηλεκτρονικών υπολογιστών και η μεταγωγή με βάση την ταυτότητα και τα χαρακτηριστικά του φύλου. Οι επικείμενες αλλαγές επιβεβαιώνουν ότι, μετά την αυστηροποίηση των ποινών τόσο όσον αφορά την επιμέτρηση όσο και την έκτισή τους και παρά τις περί του αντιθέτου διακηρύξεις, οι κρατούμενοι (αν όχι όλοι, πολλοί εξ αυτών) αντιμετωπίζονται με μια κατασταλτική, αυταρχική, ανταποδοτική, ακόμη και εκδικητική λογική, ως απειλές για την κοινωνία που πρέπει να αποκοπούν από αυτήν, μένοντας στη φυλακή για όλο και μεγαλύτερα διαστήματα και με όλο και περισσότερους περιορισμούς και λιγότερες ευκαιρίες ανάπτυξης κοινωνικών σχέσεων και επαφών μέσω θεσμών κοινωνικής επανένταξης. Υπό αυτούς τους όρους, η συζήτηση για επανεξέταση του ρόλου και της χρήσης της φυλακής καθίσταται όχι μόνο επίκαιρη, αλλά και αναγκαία.

* Ο Νίκος Κουλούρης είναι καθηγητής στο τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

tags: άρθρα

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)