to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

9:28 | 16.12.2012

Πολιτισμός

Αφιέρωμα στον ποιητή Κώστα Βάρναλη

Έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα στις 16 Δεκεμβρίου του 1974.


Γεννήθηκε στον Πύργο (Μπουργκάς) της Βουλγαρίας το 1884, όπου βίωσε το κλίμα του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Το επίθετό του, αν όχι καλλιτεχνικό δηλώνει καταγωγή από τη Βάρνα όπου έμεναν πολλοί Έλληνες. 

Το 1898 τέλειωσε το Ελληνικό Σχολείο και συνέχισε την εκπαίδευσή του στα Ζαρίφεια διδασκαλεία της Φιλιππούπολης και έπειτα με την υποστήριξη του Μητροπολίτη Αγχιάλου ήρθε στην Αθήνα για να σπουδάσει Φιλολογία όπου και πήρε μέρος στη διαμάχη για το Γλωσσικό Ζήτημα ως υποστηρικτής των δημοτικιστών. Το 1907 συμμετείχε στην ίδρυση του ποιητικού περιοδικού Ηγησώ, το οποίο κυκλοφόρησε δέκα τεύχη. Το 1908 πήρε το πτυχίο του από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και άρχισε να εργάζεται στην εκπαίδευση στην αρχή στο ελληνικό διδασκαλείο του Πύργου (Μπουργκάς) σε ηλικία δεκαοχτώ ετών και στη συνέχεια στην Ελλάδα (στην Αμαλιάδα) και μεταξύ άλλων στην Ανωτάτη Παιδαγωγική Ακαδημία Αθηνών. Διετέλεσε για πολλά χρόνια καθηγητής μέσης εκπαίδευσης ενώ εργάστηκε για βιοποριστικούς λόγους και ως δημοσιογράφος. 

Από το 1910 άρχισε να ασχολείται με τη λογοτεχνική μετάφραση και ως το 1916 ολοκλήρωσε τους Ηρακλείδες του Ευριπίδη, τον Αίαντα του Σοφοκλή, τα Απομνημονεύματα του Ξενοφώντα και τον Πειρασμό του Αγίου Αντωνίου του Φλωμπέρ. Μετά το δεύτερο Βαλκανικό Πόλεμο, στον οποίο πήρε μέρος, φοίτησε στο Διδασκαλείο Μέσης Εκπαίδευσης του Γληνού.


Καλλιτεχνική αναγνώριση και πολιτική δράση

Το 1919 πήγε στο Παρίσι με υποτροφία και παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας, φιλολογίας, κοινωνιολογίας και αισθητικής. Τότε προσχώρησε στον μαρξισμό και τον διαλεκτικό υλισμό και αναθεώρησε τις προηγούμενες απόψεις του για την ποίηση, τόσο σε θεωρητικό, όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Καρπός αυτής της στροφής στάθηκε το ποίημα Προσκυνητής. Το καλοκαίρι του 1921 έγραψε στην Αίγινα Το Φως που καίει, που εξέδωσε ένα χρόνο αργότερα στην Αλεξάνδρεια με το ψευδώνυμο Δήμος Τανάλιας. Το 1922 δημοσίευσε επίσης τους Μοιραίους στο περιοδικό Νεολαία και τη Λευτεριά στο περιοδικό Μούσα. Το 1924 δίδαξε νεοελληνική λογοτεχνία στην Παιδαγωγική Ακαδημία υπό τη διεύθυνση του Γληνού. Το 1926 παύτηκε από τη θέση του ως καθηγητή της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, με αφορμή ένα δημοσίευμα της Εστίας που δημοσίευσε ένα απόσπασμα από Το φως που καίει. 

Ο Βάρναλης στράφηκε στη δημοσιογραφία και έφυγε για τη Γαλλία ως ανταποκριτής της Προόδου. Το 1927 τύπωσε τους Σκλάβους Πολιορκημένους. Το 1929 παντρεύτηκε την ποιήτρια Δώρα Μοάτσου. Το 1932 εξέδωσε την Αληθινή απολογία του Σωκράτη. Το 1935 πήρε μέρος ως αντιπρόσωπος των Ελλήνων συγγραφέων στο Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων στη Μόσχα και μετά εξορίστηκε στη Μυτιλήνη και τον Άγιο Ευστράτιο. Στην Κατοχή έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση, ως μέλος του ΕΑΜ. 

Tο 1956 τιμήθηκε από την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών και το 1959 τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν. Είχαν προηγηθεί μεταξύ άλλων εκδόσεις των έργων του Ζωντανοί άνθρωποι, Το Ημερολόγιο της Πηνελόπης, Ποιητικά, Διχτάτορες, Αισθητικά- Κριτικά (δύο τόμοι). Το 1965 εκδόθηκε η τελευταία ποιητική συλλογή του με τίτλο Ελεύθερος κόσμος και το 1972 το θεατρικό έργο Άτταλος ο Γ΄. Υπήρξε συνεργάτης σε πολλά περιοδικά και εγκυκλοπαίδειες μεταξύ των οποίων και στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια. Πέθανε στις 16 Δεκεμβρίου 1974.


Έργο

Το έργο του είναι γραμμένο στη δημοτική και έχει καλά επιμελημένη μορφή και πλαστικότητα στην έκφραση. Χαρακτηρίζεται από θερμή λυρική φαντασία και σατιρική διάθεση με ενδιαφέρον για τον σύγχρονο άνθρωπο. Η ποίηση του, ιδιαίτερα, χαρακτηρίζεται από έντονο «διονυσιασμό», παιχνιδιάρικη διάθεση και βαθύ μουσικό αίσθημα που συνδυάζεται άριστα με τη σάτιρα, ενώ θεωρείται ένας από τους κυριότερους αριστερούς εργάτες της γλώσσας στην Ελλάδα. Ο Βάρναλης διατήρησε την ποιητική αλλά και την ανθρώπινη εγρήγορσή του μέχρι τα βαθιά του γεράματα.



Ο Κώστας Βάρναλης με τη γυναίκα του, την ποιήτρια Δώρα Μοάτσου-Βάρναλη. Via Ημερησία. 




Αριστ. φωτ. via Δημοθοίνια. Δεξιά, ο Κώστας Βάρναλης το 1914 (ΕΛΙΑ). 







Το κτήνος είναι και κωφόν (από το μπλογκ Οι ποιητές που αγάπησα και άλλες μικρές (και μεγάλες) ιστορίες λόγου, Sarantakos.gr). "Στα χαρτιά του Βάρναλη βρέθηκε και ένα αντίτυπο από την πρώτη έκδοση του Φωτός που καίει, όπως το είχε δώσει στον πρωθυπουργό Μιχαλακόπουλο κάποιος καλοθελητής, γεμάτο υποτιμητικά και δήθεν αγανακτισμένα σχόλια, για να τιμωρήσει τον Βάρναλη. Ο Γ. Κατσίμπαλης, συγγενής του πρωθυπουργού, συνηγόρησε υπέρ του Βάρναλη, κι ο Μιχαλακόπουλος του έδωσε το επίμαχο αντίτυπο, κι αυτός το χάρισε στον Βάρναλη. Η φωτογραφία του εξωφύλλου, με τα χειρόγραφα σχόλια του εθνικόφρονα ρουφιάνου, όπως δημοσιεύεται στην έκδοση του Κέδρου: Τα χειρόγραφα σχόλια λένε τα εξής: Βάρναλης, καθηγητής εις την Παιδαγωγικήν Ακαδημίαν, δηλαδή την αυθαίρετον Σχολήν του Γληνού. Εάν επιθυμείτε και έχετε καιρόν αναγνώσατέ το όλον, αλλά πάντως αναγνώσατε τας σελίδας 40 (τελευταίον στίχον) 53 όπου υβρίζει την Παναγίαν, τέλος δε από της σελίδος 61 μέχρι τέλους. Το κτήνος αυτό είναι Βουλγαρικόν. Είναι και κωφόν. Εν τούτοις, επειδή είναι μαλλιαρόν, εν γνώσει των πίστεών του, το απέστειλαν δις ή τρις υπότροφον! Να σημειώσω ότι ο Βάρναλης ήταν πράγματι βαρήκοος, ενώ ο χαρακτηρισμός Βουλγαρικόν κτήνος μάλλον εννοεί το ότι ο Βάρναλης είχε γεννηθεί στην Ανατολική Ρωμυλία (και όχι ότι ήταν αριστερός μια και το 1925 δεν έλεγαν Βούλγαρους τους κομμουνιστές). Κατά τα άλλα, η εθνικοφροσύνη έσκιζε τα ρούχα της για τον εκτός των συνόρων ελληνισμό".




Φωτ. via Ημερησία. Ο Kώστας Βάρναλης κάθεται δεξιά. 





Αριστ. : Στην αυλή σχολείου στην Κερατέα το 1917 (ο Βάρναλης κάθεται αριστερά). 
Δεξ. : Δάσκαλος της Γ' Τάξης Ελληνικών στα Μέγαρα το 1911.





Αριστ. : Στο Κράσι της Κρήτης (από αριστ., Γαλάτεια  Καζαντζάκη, Έλλη Αλεξίου, Μάρκος Αυγέρης, Κώστας Βάρναλης, Νίκος Καζαντζάκης και Χαρίλαος Στεφανίδης). 
Δεξ. : Στο Κράσι Κρήτης το 1912 (από αριστερά, Κώστας Βάρναλης, Χαρίλαος Στεφανίδης, Νίκος Καζαντζάκης, Γαλάτεια Καζαντζάκη). Αρχείο Ν. Καζαντζάκη. 





Η Δώρα Μοάτσου-Βάρναλη.





Στο Παρίσι το 1923 με τους Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα (στη μέση) και Στρατή Ελευθεριάδη (Teriade). 



Αριστ. : Βάρναλης (αριστερά), Νίκος Καστρινός, αρθρογράφος του «Ριζοσπάστη» και Δημήτρης Γληνός (δεξιά). Δεξ. : Δεξιά ο Δ. Γληνός, αριστερά ο Κ. Βάρναλης και στη μέση ο Ν. Καστρινός. 




Εξόριστοι στον 'Αι-Στράτη. Αναμεσά τους και ο Γιάννης Ρίτσος. Ο Κώστας Βάρναλης εξορίστηκε στη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά στη  Μυτιλήνη και τον 'Αι Στράτη. 





Αριστ. : Κώστας Βάρναλης - Γιάννης Ρίτσος - Μάριος Βάρβογλης. 
Δεξ. : Ο Γ. Ρίτσος με τον Κώστα Βάρναλη και την Δώρα Μοάτσου - Βάρναλη στα 15χρονα της ΕΔΑ το 1966. 





Φωτ. via Ημερησία.





Στη Μόσχα μετά την απονομή του βραβείου Λένιν (1959). Φωτ. via Ημερησία. 





Στο Θέατρο "Κεντρικόν" στην Αθήνα μετά από ομιλία του Κώστα Βάρναλη (30.03.1957). Από αριστ Στ. Κανελλόπουλος, Στέφ. Σαράφης, Γ. Ρίτσος, Χρ. Θεοδωρίδης. 





Πάσχα στη Νέα Ερυθραία το 1960 με τον Κώστα Βάρναλη (ολόκληρο το κείμενο του Γιάννη Οικονόμου στο σάιτ Η Νέα Ερυθραία on line). "Με τις γνωριμίες που είχε η θεία μου -εργαζόταν στο σπίτι του στρατηγού Μίγδλερ- έπιασε δουλειά ως οδηγός στο μεγαλομέτοχο της Εμπορικής Τράπεζας Νικολόπουλο, σύχναζε στο Κολωνάκι, όπου είχε τα γραφεία ο εργοδότης του και εκεί γνωρίστηκε με τον Βάρναλη. Έγιναν στενοί φίλοι και συναντιόντουσαν πολύ συχνά στα ταβερνάκια της περιοχής. Πήγαινε και τους συναντούσε και ο πατέρας μου. Ο Βάρναλης του χάρισε το βιβλίο «Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ». Τώρα ερχόταν ο Βάρναλης στο σπίτι μας. Η μητέρα μου συγύριζε το τραπέζι, έβαλε καθαρό τραπεζομάντιλο και σερβίτσια και ο πατέρας μου πήρε το τηλέφωνο και ειδοποίησε τους φίλους του. Το Γιώργο τον Ανδριανό, καθηγητή λογιστικών και διευθυντή λογιστηρίου της υαλουργίας του Μποδοσάκη. Τον Αντώνη τον Κουνέλα σύμβουλο στη διοίκηση της κοινότητος, τον Νικολή τον Γιώργατζη, τον πατέρα του Γιάννη  του Γιώργατζη του αντιδημάρχου. Το θείο μου το Θανάση, τον αδελφό της μητέρας μου. Η μητέρα μου ήρθε βρέφος από τη Μικρά Ασία. Ο πατέρας της έμεινε εκεί για να τους περιμένει να γυρίσουν και χάθηκε. Για πατέρα και προστάτη είχε τον αδερφό της, τον Θανάση τους, όπως έλεγε. Επί Μεταξά με ειδοποίησαν ότι τον Θανάση μας τον είχαν πάει στην Ασφάλεια. Έτρεξα να τον βρω. Τον είχαν σε ένα δωμάτιο μαζί με τον Καρέλη και τον Γκάσταγλη, καθισμένους απάνω σε κολώνες από πάγο. Ήταν μελανιασμένοι από το ξύλο και το κρύο. Ήρθαν όλοι και σε λίγο ήρθε ο Βάρναλης με τον θείο μου και έναν άλλο κύριο. Ο Βάρναλης τους χαιρέτησε όλους δια χειραψίας, εγώ καθόμουν στην άκρη της βεράντας, ντράπηκα πολύ όταν ο Βάρναλης ήρθε προς τα εμένα για να με χαιρετήσει.  Σηκώθηκα αμέσως και τον χαιρέτησα. Κάθισα στο τραπέζι, η μητέρα μου έφερε φρέσκους μεζέδες και μια καράφα κρασί. «Μην κάνετε φασαρία για εμάς, μόλις σηκωθήκαμε από το τραπέζι», είπε ο Βάρναλης. Μόνο αν έχετε λίγο χαλβά από τη Σαρακοστή. Η μητέρα μου αμέσως πήγε και έφερε ένα κομμάτι χαλβά. Ο Βάρναλης τον έκοψε φέτες και ζήτησε κανέλα και λεμόνι. Έβαλε κανέλα πάνω στον χαλβά και έστυψε λεμόνι. Έκοψε ένα κομμάτι και το έφαγε. Ήπιε και μια γουλιά κρασί. Έδειξε ικανοποίηση και ήπιε το υπόλοιπο. «Είδες που σου έλεγα πως ο Φώτης έχει καλό κρασί;», του είπε ο θείος μου. «Μα, αυτό είναι υπέροχο», του είπε ο Βάρναλης και πράγματι το κρασί που έφτιαχνε ο πατέρας μου από το αμπέλι μας στο Μορτερό ήταν πολύ καλό. Με το χαλβά και το καλό κρασί έμειναν μέχρι το βράδυ συζητώντας. Τον ρωτούσαν για την πορεία του κομμουνισμού και πώς είδε τα πράγματα στη Μόσχα, όταν πήγε να παραλάβει το βραβείο Λένιν που του είχε απονεμηθεί".




Σε έξοδο στην Αθήνα το 1958 με τους Μ.Μ. Παπαϊωάννου (αριστερά) και Στρατή Τσίρκα. 





Η έκδοση του Κέδρου με τα σχέδια του Γ. Γουναρόπουλου (via ΒΟΡΕΑΣmagazin). 

















Ο Γιάννης Ρίτσος απαγγέλλει Κώστα Βάρναλη.   





Η μπαλάντα του κυρ-Μέντιου από τον  Κώστα Βάρναλη. 


Πηγή: www.lifo.gr

tags: ποίηση

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)