to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

3 του Σεπτέμβρη. Και μετά;

Για τον θάνατο του Μίκη Θεοδωράκη ένα αρμόζει, και το έχει πει με τη λακωνική σοφία του ο Γιάννης Ρίτσος: Εδώ σωπαίνουν τα πουλιά σωπαίνουν κι οι καμπάνες. Τελειώνει συμβολικά η εποχή των «Μεγάλων Μεγεθών». Ή αλλιώς η εποχή που οι μάζες ήταν στο προσκήνιο.


Μετά την κατάρρευση της δικτατορίας τον Ιούλιο του 1974, προκηρύχθηκαν οι πρώτες ελεύθερες εκλογές. Νεαροί φοιτητές τότε, προσκείμενοι στο ΚΚΕ αλλά με ανοιχτά τα μάτια, παρακολουθούσαμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις προεκλογικές συγκεντρώσεις των κομμάτων. Στου Καραμανλή δεν πήγαμε, πήγαμε όμως στη συγκέντρωση του ΠΑΣΟΚ. Περιττό να πω ότι, παρά τα όσα λέγαμε στα «πηγαδάκια», θεωρούσαμε το ΠΑΣΟΚ όμορο χώρο.

Η εξήγηση για αυτό είναι καθαρά βιωματική: ο περισσότερος κόσμος που ξέραμε στο κοινωνικό περιβάλλον μας, ο κόσμος με τον οποίο μας συνέδεαν τα αντιδικτατορικά μας σκιρτήματα, ήταν παπανδρεικοί. Υπήρχαν βέβαια και οι πιο δικοί μας, οι παλιοί αριστεροί, αλλά αυτοί ήταν λιγομίλητοι, κλεισμένοι στον εαυτό τους και πάντα μελαγχολικοί. Διώξεις, βάσανα, σχίσματα, διαιρέσεις, δεν άφηναν περιθώρια. Αντίθετα, οι φίλοι του ΠΑΣΟΚ ήταν χαρά Θεού. Ομιλητικοί, αισιόδοξοι, πλακατζήδες, τερατολόγοι, που πραγματικά πιστεύανε στο σύνθημα που φωνάζαν στις συγκεντρώσεις: «στις 18 Σοσιαλισμός». Στις 17 Νοεμβρίου 1974 θα γινόταν οι εκλογές, άρα, στις 18 ο ουρανός θα ήταν δικός μας.

Για τον κόσμο του ΠΑΣΟΚ, η μετάβαση στον Σοσιαλισμό ήταν μια απλή διαδικασία, που ισοδυναμούσε με τη νίκη στις εκλογές και τον σχηματισμό μιας περίπου «επαναστατικής» κυβέρνησης. Εκ των υστέρων, υποψιάζομαι ότι μέσα σε ένα τριτοκοσμικό πλαίσιο, δηλαδή το πολιτικό πλαίσιο που υπήρχε σε πολλές χώρες των τότε «Αδεσμεύτων», αυτό δεν ήταν μια φαντασίωση. Η ανάληψη της κυβερνητικής εξουσίας από μια μεσσιανική προσωπικότητα, μαζί με ένα κίνημα από τα κάτω, θα μπορούσαν να διαμορφώσουν συνταγματικούς όρους και διεθνείς συμμαχίες που οδηγούσαν σε έναν τύποις αντικαπιταλιστικό δρόμο -με όλα βέβαια τα κουσούρια των καθεστώτων αυτού του τύπου. Θεός φυλάξοι, θα λέγαμε σήμερα. Αλλά τότε η «αντι-δυτική» αυτή προοπτική είχε μια γοητεία, γιατί παρέκαμπτε τα περίπλοκα και ακολουθούσε την αρχή του παπανδρεικού «εδώ και τώρα».

Το πράγμα που μας έκανε μεγαλύτερη εντύπωση στις μεταπολιτευτικές κινητοποιήσεις του ΠΑΣΟΚ ήταν το πλήθος. Την κοσμοπλημμύρα στις συγκεντρώσεις του Καραμανλή την εξηγούσαμε εύκολα επικαλούμενοι την «καθυστέρηση». Πιστεύαμε δηλαδή ότι πολύς κόσμος ήταν παραπληροφορημένος, απληροφόρητος ή εντελώς αμόρφωτος, κι έτσι έπεφτε θύμα του καραμανλικού μεσσιανισμού. Παρ’ ότι το ΠΑΣΟΚ ήταν εξ ίσου προσωποπαγές και αρχηγικό κόμμα, ο κόσμος που πήγαινε στις συγκεντρώσεις του δεν ήταν ο ίδιος.

Ο Παπανδρέου προέβαλε ένα αφήγημα πολύ «προχωρημένο» για την εποχή: ριζικός επαναπροσανατολισμός της εξωτερικής πολιτικής, αναδιανομή, κατάργηση των πολιτικών διακρίσεων, ενεργοποίηση των πολιτών και άλλα πολλά, που άγγιζαν την ατζέντα της Αριστεράς. Κατά συνέπειαν, ο κόσμος που τον ακολουθούσε ήταν πολύ πιο συνειδητοποιημένος και υποψιασμένος από ό,τι το ακροατήριο του Καραμανλή. Ο λαός του ΠΑΣΟΚ αποτελούσε μια πελώρια δεξαμενή, που, σε εμάς τους αριστερούς, έδινε την αίσθηση ότι δεν είμασταν μόνοι μας. Ήταν ένα διευρυμένο «συνανήκειν», το ακριβώς αντίθετο από αυτό που υπάρχει σήμερα με το αντι-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο. Πολιτικά, αλλά κυρίως ιδεολογικά, η Αριστερά είχε επιρροή και εφεδρείες στον χώρο του «Κέντρου».

Με μια έννοια, το ΠΑΣΟΚ της πρώτης μεταπολιτευτικής περιόδου υπήρξε όντως ένα «κίνημα». Μόνο όταν αναδείχθηκε σε κυβέρνηση η μαζικότητά του άρχισε να φθίνει και άρχισε να εκφυλίζεται. Δεν ξέρω αν υπάρχει άμεση, αιτιολογική σχέση ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο, αλλά η γενική εξήγηση περί «φθοράς της εξουσίας» δεν αρκεί. Το ΠΑΣΟΚ άλλαξε κυρίως γιατί άλλαξε η εποχή, δηλαδή οι συσχετισμοί εντός και εκτός Ελλάδας.

Αν όμως αποδεχτούμε αυτή την ερμηνεία, το πρόβλημα μιας ριζικής αλλαγής εμφανίζεται πολύ πιο δύσκολο από ό,τι φαντάζεται κανείς αναλύοντας τη συγκυρία. Η συνθήκη ενός ρευστού γεωπολιτικού περιβάλλοντος (που αλλάζει ερήμην μας), αλλά και οι μεταβλητοί όροι των κοινωνικο-οικονομικών εξελίξεων στο εσωτερικό, εισάγουν έναν παράγοντα αβεβαιότητας και απροσδιοριστίας. Αν δούμε υπό αυτό το φως τα γεγονότα του 2015, θα αποκτήσουμε ίσως μια αίσθηση αυτής της «υπερ-καθοριστικής» συνθήκης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση παρενέβη πολιτικά στην Ελλάδα το 2015. Και έγινε ό,τι έγινε.

Μπορούμε, αν έτσι θέλουμε, να ζούμε με επετείους και αναμνήσεις. Μια άλλη πάντως τακτική είναι να οργανώσει κάποτε η κοινωνία τις αντιστάσεις της με πρόνοια αυτής της μεταβλητότητας, της αβεβαιότητας, της απροσδιοριστίας. Αυτό σημαίνει ότι η Αριστερά πρέπει να ρίχνει διαρκώς την πετονιά της στα πιο βαθιά, ενεργώντας προδραστικά.

Το παράδειγμα του ΠΑΣΟΚ δείχνει ανάγλυφα ότι το πρόβλημα του πολιτικού εκφυλισμού δεν επιλύεται με εκστρατείες «επανα-ηθικοποίησης» ή «οδηγίες προς ναυτιλομένους». Το όραμα της Αριστεράς και κάθε προοδευτικής δύναμης πρέπει να αναφέρεται στο μέλλον, όχι στη μικρο-διαχείριση του εφήμερου. Από εκεί και πέρα, το πλήθος είναι πάντοτε εκεί για να πολλαπλασιάζει τις δυνάμεις της και να γονιμοποιεί τον λόγο της. Ψαρεύοντας έρχεται η θάλασσα, λέει ο Οδυσσέας Ελύτης …

tags: άρθρα

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)