Στη διάλεξή του ο Leo Panitch περιγράφει αναλυτικά τα αίτια και τα χαρακτηριστικά της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που τότε είχε μόλις ξεσπάσει, ενώ υπογραμμίζει την ανάγκη ύπαρξης δομημένων πολιτικών κινημάτων που θα υπερβαίνουν την αντικαπιταλιστική διαμαρτυρία και θα θέτουν ως στόχο την αμφισβήτηση της κρατικής εξουσίας και τον μετασχηματισμό του κράτους, στρέφοντας -προφητικά- την προσοχή μας στα νέα (τότε) κόμματα της ριζοσπαστικής Αριστεράς στην Ευρώπη.
Αναλυτικότερα, ο Panitch ξεκινά επισημαίνοντας τη χρησιμότητα των βασικών αρχών που διαμόρφωσε με το έργο του ο Πουλαντζάς, προκειμένου κανείς να κατανοήσει τη σύγχρονη οικονομική κρίση, την αντίδραση του κράτους σ’ αυτή και το ζήτημα του στρατηγικού προσανατολισμού που πρέπει να υιοθετήσει η Αριστερά σε αυτό το πλαίσιο. Όπως τονίζει, η κρίση αυτή πρέπει να γίνει αντιληπτή ως η τέταρτη κατά σειρά μεγάλη κρίση του καπιταλισμού, η οποία “καταδεικνύει το μέγεθος και το βάθος που έχει αγγίξει η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση” και υπογραμμίζει ότι είναι λάθος να την αποδίδουμε στη διαστροφή των νεοφιλελεύθερων ιδεών, απορρίπτοντας ωστόσο την ιδέα της επιστροφής στον κεϋνσιανισμό, αφού “στην πραγματικότητα, οι αντιφάσεις που αναπτύχθηκαν στην εποχή του κεϋνσιανού κράτους πρόνοιας οδήγησαν στην κρίση της δεκαετίας του 1970“.
Ο Panitch υπενθυμίζει τον κυρίαρχο ρόλο που έπαιξε το χρηματοπιστωτικό σύστημα μετά την κρίση του 1970 και στην κατεύθυνση της υπέρβασής της. Όπως σημειώνει, αφ’ ενός η χωρική επέκταση του καπιταλισμού απαίτησε από το χρηματοπιστωτικό σύστημα να συμβάλει στη διευκόλυνση των ξένων επενδύσεων και του εμπορίου, αφ’ ετέρου το χρηματοπιστωτικό σύστημα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εμβάθυνση των καπιταλιστικών κοινωνικών σχέσεων παντού στον κόσμο. Ο ίδιος σημειώνει επίσης το ρόλο που έπαιξε το κράτος στην επέκταση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, τονίζοντας πως “ό,τι συνέβη θα ήταν αδύνατον να συμβεί χωρίς το κράτος“, στον αντίποδα της νεοφιλελεύθερης ψευδαίσθησης περί δήθεν μείωσης του ρόλου του.
Αναλύοντας τις αντιφάσεις του σύγχρονου καπιταλισμού, με το χρηματοπιστωτικό σύστημα στο επίκεντρό του, ο Panitch εξηγεί την οικονομική κρίση που -τη στιγμή της διάλεξής του- βρισκόταν στην αρχή της, εστιάζοντας στον πληθωρισμό τιμών των περιουσιακών στοιχείων, στην ήττα του μαχητικού συνδικαλισμού, εξαιτίας της οποίας η προσφορά χρήματος δεν οδήγησε σε αύξηση των μισθών, αλλά και στις αντιθέσεις και ανισότητες μεταξύ των μεγάλων καπιταλιστικών κρατών και των περιφερειακών κρατών. Μάλιστα, ο Panitch υπογραμμίζει την ειρωνεία, όπως τη χαρακτηρίζει, της σύγχρονης εποχής, αφού όπως σημειώνει ο νεοφιλελευθερισμός ως ιδεολογία έχει βρεθεί σε κρίση καθ’ όλη τη δεκαετία του 2000, από την άλλη όμως πλευρά η υλική πρακτική του νεοφιλελευθερισμού συνεχίστηκε.
Κατά τον Panitch, η οικονομική κρίση της περιόδου 2007/08 δεν μπορεί να κατανοηθεί αν δεν ληφθεί υπόψη η ήττα του συνδικαλιστικού κινήματος, και ιδίως του αμερικανικού, που συνέβαλε στην αποξένωση των εργαζόμενων από δύο θεμελιώδη στοιχεία: τις συντάξεις τους, που επενδύθηκαν θεσμικά στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, και την κατοικία τους, ενώ δεν πρέπει να αγνοηθεί κατά τον ίδιο ότι το τμήμα της εργατικής τάξης που πλήχθηκε περισσότερο στις ΗΠΑ ήταν οι αφροαμερικανικές κοινότητες. Ο Panitch περιγράφει επίσης την αποτυχία των μεγάλων καπιταλιστικών κρατών να επιτελέσουν τον συνήθη “πυροσβεστικό” τους ρόλο με το ξέσπασμα της κρίσης και το πώς τελικά αυτή μετατράπηκε από χρηματοπιστωτική σε οικονομική, όχι όμως και σε πολιτική.
Καταλήγοντας, ο Panitch αναφέρεται στις στρατηγικές της Αριστεράς σε αυτό το πλαίσιο. Όπως ο ίδιος σημειώνει, “η κλίμακα της κρίσης παρέχει ένα άνοιγμα για την ανανέωση της ριζοσπαστικής πολιτικής“, ενώ στέκεται ιδιαίτερα στο ζήτημα της μετατροπής των τραπεζών σε δημόσιες επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, και του μετασχηματισμού των χρήσεων του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Επίσης, στηλιτεύει τη “μετριοπάθεια” της Αριστεράς και των προτάσεων που αυτή κατέθετε κατά την εποχή που δόθηκε η διάλεξη, αντιπαραβάλλοντάς τη προς τις προτάσεις της Αριστεράς την δεκαετία του 1970, οι οποίες ενσωμάτωναν την επενδυτική λειτουργία στη δημόσια σφαίρα.
Στο πολιτικό και κινηματικό επίπεδο, ο Panitch σημειώνει ότι ενώ η δεκαετία του 2000 χαρακτηρίστηκε από τη δικτύωση ανάμεσα στα κοινωνικά κινήματα, με πλέον χαρακτηριστική περίπτωση αυτή του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ, η δεκαετία του 2010 είναι μια διαφορετική συγκυρία. Ο ίδιος υπογραμμίζει την “ανάγκη ύπαρξης δομημένων κοινωνικών κινημάτων, προσανατολισμένων στην υπέρβαση της διαμαρτυρίας κατά των καπιταλιστικών κρατών και την αντικατάστασή της από την αμφισβήτηση της κρατικής εξουσίας“. Όπως σημειώνει, “αυτό στοχεύει στον μετασχηματισμό του κράτους ως αναγκαίο στοιχείο -ίσως ως το αναγκαίο στοιχείο- μιας στρατηγικής για το μετασχηματισμό της κοινωνίας“. Μάλιστα, ο Panitch καταλήγει αναφέροντας: “Δεδομένων όσων συνέβησαν κατά τον 20ό αιώνα, ο μόνος τρόπος να προσφέρουμε στους ανθρώπους ένα σοσιαλιστικό όραμα είναι να καταδείξουμε […] πώς θα εκδημοκρατίσουμε το κράτος“.
Την εισαγωγή στο έργο και την προσωπικότητα του ομιλητή εκ μέρους του ΙΝΠ έκανε ο Μιχάλης Σπουρδαλάκης, ενώ τη μετάφραση στα ελληνικά έκανε ο Ηρακλής Οικονόμου.
Η ψηφιακή έκδοση της διάλεξης του Leo Panitch είναι διαθέσιμη εδώ: https://poulantzas.gr/lio-panitch-to-kratos-stin-trechousa-krisi-kai-oi-...
Περισσότερα για τις δραστηριότητες του ΙΝΠ στο πλαίσιο της επετείου των 25 χρόνων από την ίδρυσή του αναρτώνται σταδιακά εδώ: https://poulantzas.gr/tag/25chroniainp/
Η επόμενη ετήσια διάλεξη θα αναρτηθεί στο τέλος Μαρτίου.
Λίγα λόγια για τον Leo Panitch
O Leo Panitch γεννήθηκε στο Γουίνιπεγκ του Καναδά το 1945 και ήταν δεύτερος γιός εβραίου βιομηχανικού εργάτη και συνδικαλιστή. Παρά τη διεθνή του αναγνώριση, η κουλτούρα και οι επιρροές της κοινωνικής του καταγωγής, δεν έγιναν ποτέ γι’ αυτόν μακρινή νεανική ανάμνηση. Αντίθετα, αποτέλεσαν ουσιαστικά την πυξίδα της λαμπρής ακαδημαϊκής του πορείας. Σπούδασε πολιτική επιστήμη και οικονομικά στο πανεπιστήμιο της Μανιτόμπα και στη συνέχεια με υποτροφία ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο London School of Economics και το διδακτορικό του υπό τον μαρξιστή Ράλφ Μίλιμπαντ.
Το 1972, προσλαμβάνεται στο πανεπιστήμιο Κάρλτον στην Οττάβα και από το 1984 στο πανεπιστήμιο του Γιόρκ στο Τορόντο. Στην πολύχρονη καριέρα του δίδαξε σχεδόν σε όλα τα μεγάλα πανεπιστήμια της Β. Αμερικής και της Μ. Βρετανίας, αλλά και σε δεκάδες πανεπιστήμια σε όλες τις γωνιές του πλανήτη.
Με τη διδακτορική του διατριβή, (Social Democracy and Industrial Militancy: The Labour Party, the Trade Unions and Incomes Policy, 1945–1947), ουσιαστικά προχωράει, επικαιροποιεί και βαθαίνει το κλασικό έργο του δασκάλου του Parliamentary Socialism. Στο έργο αυτό ο Πάνιτς επιχειρεί να αποδείξει, μέσα από τη μελέτη της εισοδηματικής πολιτικής του Εργατικού Κόμματος, ότι οι σχετικοί περιορισμοί που, και μέσω των συνδικάτων επέβαλε, είχαν να κάνουν με την ιδεολογία της ενσωμάτωσης στην υπάρχουσα κοινωνικοοικονομική τάξη και επ’ ουδενί δεν εντάσσονταν σε κάποιο σχέδιο σοσιαλιστικού σχεδιασμού. Το Εργατικό Κόμμα παραμένει αντικείμενο της πάντα αιχμηρής κριτικής του. Στα πολλά άρθρα του και στα τρία του βιβλία (το τελευταίο με τον Colin Leys μόλις πριν μερικούς μήνες: Searching for Socialism: The Project of the Labour New Left from Benn to Corbyn) αναλύει με πειστικό τρόπο το πώς η επιλογή της εκσυγχρονιστικής Μπλαιρικής άποψης να αποδώσει τις εκλογικές αποτυχίες στην αριστερή πτέρυγα του κόμματος, και να αναζητήσει την εναλλακτική λύση στη παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία, τον στενά οριζόμενο κοινοβουλευτισμό και εν τέλει στην νέο-φιλελεύθερη διαχείριση, ήταν καταστροφική. Πέρα από την κριτική ανάλυση της σοσιαλδημοκρατίας, που προέκυψε από αυτή την ερευνητική δραστηριότητα του Πάνιτς, το ενδιαφέρον του προχωρά στην μελέτη των εργασιακών σχέσεων του κράτους αλλά και των αντιφάσεων του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού.
Η έκδοση ή/ και η επιμέλεια δεκάδων βιβλίων – εκδόσεις που περιλαμβάνουν την ιστορική όσο και πρωτοπόρα μέχρι σήμερα επετηρίδα Socialist Register που είχε ιδρύσει ο δάσκαλός του με τον John Saville το 1964 – τα εκατοντάδες άρθρα του και άλλες δημόσιες παρεμβάσεις του, του εξασφαλίζουν εντυπωσιακή αναγνώριση όχι μόνο από την παγκόσμια αριστερή διανόηση αλλά και από σχεδόν το σύνολο του δεσπόζοντος ρεύματος του κλάδου (λχ. του International Studies Association, του International Political Science Association, του European Consortium for Political Research, του International Conference of Europeanist, του American Political Science Association, του American Historical Association, του American Sociological Association κά). Η κυβέρνηση του Καναδά εισηγείται και γίνεται μέλος/ Fellow στη Royal Society, ενώ για το έργο του βραβεύεται από το Συμβούλιο Έρευνας Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών του Καναδά. Ο σεβασμός και η συμβολή του στην αριστερή διανόηση αναγνωρίζεται με τη βράβευση του ήδη κλασικού του έργου The Making of Global Capitalism: The Political Economy of American Empire, που συνέγραψε με τον επιστήθιο φίλο του Sam Gindin. Βραβείο Issac & Tamara Deutscher Memorial Prize, για την καλύτερη δημιουργική εργασία της Μαρξιστικής παράδοσης (2014).
(Απόσπασμα από το αποχαιρετιστήριο σημείωμα που δημοσίευσε στην εφημερίδα Εποχή το μέλος του ΔΣ του ΙΝΠ και στενός προσωπικός του φίλος, Μιχάλης Σπουρδαλάκης, τον Δεκέμβριο του 2020. Περισσότερα: https://poulantzas.gr/anadimosiefsi-michalis-spourdalakis-gia-ton-lio-to...)
Λίγα λόγια για το θεσμό της ετήσιας διάλεξης
Ο θεσμός της Ετήσιας Διάλεξης στη μνήμη του Νίκου Πουλαντζά εγκαινιάστηκε το 2007 με σκοπό να συστήσει στο ελληνικό κοινό τη σκέψη μεγάλων σύγχρονων διανοητών της παγκόσμιας Αριστεράς και πραγματοποιείται αδιάλειπτα κάθε Δεκέμβριο. Στα χρόνια που μεσολάβησαν τον θεσμό έχουν τιμήσει σημαντικοί ακαδημαϊκοί από όλο τον κόσμο: ο Bob Jessop, ο Leo Panitch, η Judith Butler, ο Michael Lebowitz, ο Erik Olin Wright, η Gayatri Chakravorty Spivak, ο Frank Deppe, ο Enzo Traverso, η Wendy Brown, η Nancy Fraser, η Angela Davis, ο Michael Löwy, ο Klaus Dörre, ο Manuel Castells και ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς. α κείμενα των ετήσιων διαλέξεων κυκλοφορούν στα ελληνικά και στα αγγλικά από το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς σε συνεργασία με τις εκδόσεις Νήσος.
