Ανέκαθεν οι πανδημίες ήταν η αιτία για μεγάλες αλλαγές στην ιστορία. Από το Λοιμό της Αθήνας το 430 π.Χ που μετά την απώλεια των 2/3 του τότε πληθυσμού αποδυνάμωσε την Αθήνα και την οδήγησε σε ήττα από τους Σπαρτιάτες, μέχρι τον Λοιμό του Ιουστινιανού που συνδέθηκε με την αρχή της παρακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και μέχρι τη Μαύρη Πανώλη αργότερα που έδωσε το τελειωτικό χτύπημα στο Βυζάντιο και ακόμη μέχρι την πανδημία της χολέρας που ξεκίνησε τον 19 ο αιώνα από τη Ρωσία και επεκτάθηκε γρήγορα σε Ευρώπη και Ασία για σχεδόν ένα αιώνα, αλλάζοντας τις ισορροπίες των δυνάμεων, πάντοτε οι πανδημίες άλλαζαν τα δεδομένα των εποχών.
Η πανδημία COVID19, γέννημα και θρέμμα της εποχής της παγκοσμιοποίησης, αμφισβήτησε το νεοφιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης, αναδεικνύοντας τις αδυναμίες του σε 4 τουλάχιστον κορυφαία και κρίσιμα ζητήματα.
1. Το πρώτο αναφέρεται στη γενεσιουργό αιτία της πανδημίας και αφορά στις σχέσεις του νεοφιλελεύθερου μοντέλου ανάπτυξης με το Περιβάλλον. Ο επικίνδυνος ιός SARS-CoV-2, σύμφωνα με τις τελευταίες επιστημονικές έρευνες, μεταδόθηκε στον άνθρωπο, μέσω ξενιστών, από τις νυχτερίδες που μετακόμισαν σε κατοικημένες περιοχές στην Κίνα, όταν το οικοσύστημα όπου ζούσαν για εκατομμύρια χρόνια καταστράφηκε, εξ αιτίας της επεκτατικής αναπτυξιακής δραστηριότητας.
Ένα από τα μεγαλύτερα φράγματα στον κόσμο, το Φράγμα των 3 Φαραγγιών στην Κίνα, στην ευρύτερη περιοχή της Γιουνάν όπου εμφανίστηκαν τα πρώτα κρούσματα του κορωνοϊού, θωρείται ως ένα τεχνικό έργο που μπορεί να έλυσε το πρόβλημα της παραγωγής ενέργειας στην περιοχή, ανέτρεψε όμως
σε μεγάλο βαθμό την ισορροπία της φύσης. Η μετεγκατάσταση των οικοσυστημάτων που ζούσαν επί αιώνες μακρυά από τον άνθρωπο και που υποχρεώθηκαν να μετοικήσουν σε κατοικημένες περιοχές, συνδέεται άμεσα με τη μετάδοση του ιού από τις νυχτερίδες.
Η ραγδαία υποβάθμιση των φυσικών πόρων και η εκτεταμένη καταστροφή της φύσης είναι υπεύθυνες για μια σειρά από μεγάλες αλλαγές στον πλανήτη. Από την εξάντληση των φυσικών αποθεμάτων που γεννά μεγάλα αδιέξοδα για τη συντήρηση της ανάπτυξης και της ίδιας της ζωής, μέχρι την απειλή της παγκόσμιας κλιματικής κρίσης και τη μετάδοση επικίνδυνων ιών από ζώα με τα οποία ήρθαμε σε επαφή για πρώτη φορά, το ίχνος της επιθετικής ανάπτυξης που επέβαλε η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας
αφήνει βαθιά τραύματα.
Όσο οι αιτίες των δεινών δεν αντιμετωπίζονται, τόσο όσοι θεωρούν την πανδημία μια παρένθεση που θα κλείσει γρήγορα, πλανώνται και εθελοτυφλούν.
Η ανατροπή λοιπόν του νεοφιλελεύθερου επιθετικού μοντέλου ανάπτυξης και η αναζήτηση ενός άλλου, βιώσιμου αναπτυξιακού προτύπου, που θα είναι συμβατό με το Περιβάλλον, είναι το πρώτο μεγάλο πλήγμα της πανδημίας στο μοντέλο ανάπτυξης που ανέδειξε η παγκοσμιοποίηση.
Η «πράσινη» ανάπτυξη με έμφαση στη στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι οπωσδήποτε μια θετική στροφή, δεν απαντά όμως στο σύνολο του περιβαλλοντικού προβλήματος. Το οποίο έχει τις ρίζες του στις περιβαλλοντοκτόνες αναπτυξιακές επιλογές της εποχής της
παγκοσμιοποίησης της οικονομίας.
2. Το δεύτερο ζήτημα έχει να κάνει με τον τρόπο της μετάδοσης του επικίνδυνου κορωνοϊού και αφορά στην ανάγκη αλλαγής παραγωγικού μοντέλου.
Η κατάργηση των συνόρων και η ελεύθερη διακίνηση προϊόντων, κεφαλαίου και ανθρώπων που επέβαλε η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, συνέβαλαν ώστε σε χρόνο μηδέν το υγειονομικό πρόβλημα μιας επαρχίας στην Κίνα να μεταδοθεί και να γίνει πρόβλημα σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Το υποχρεωτικό «κλείσιμο» των συνόρων, ως στοιχειώδης κίνηση αυτοπροστασίας από τη γρήγορη μετάδοση του ιού, αποκάλυψε άλλη μια μεγάλη αδυναμία του νεοφιλελεύθερου αναπτυξιακού προτύπου.
Ο νέος καταμερισμός της παραγωγής οδήγησε τα κράτη σε ένα μοντέλο «μονοκαλλιέργειας», το οποίο δεν επιτρέπει την οικονομική επιβίωση όσο τα σύνορα παραμένουν κλειστά.
Είτε πρόκειται για αγροτικά προϊόντα και είδη διατροφής, είτε για βιομηχανικά, είτε και για προϊόντα του τριτογενούς τομέα της οικονομίας, όπως ο τουρισμός, οι εθνικές οικονομίες που εξαρτώνται αποκλειστικά από κάποια είδη παραγωγής, καταρρέουν όσο τα σύνορα παραμένουν υποχρεωτικά κλειστά.
Στην Ελλάδα την πραγματικότητα αυτή τη ζήσαμε το καλοκαίρι με το άνοιγμα των συνόρων προκειμένου να επιτραπεί η βασική παραγωγική δραστηριότητα της χώρας, ο τουρισμός. Η επιλογή αυτή είχε ολέθριες συνέπειες τόσο για την υγειονομική κρίση, την οποία αναζωπύρωσε, όσο όμως και για τον ίδιο τον τουρισμό που κατέρρευσε, μόλις έγινε γνωστή η υγειονομική υποτροπή. Συμπαρασύροντας σε κατάρρευση και την εθνική μας οικονομία.
Η υπέρβαση του παραγωγικού μοντέλου της μονοκαλλιέργειας που επέβαλε η παγκοσμιοποίηση και η αναζήτηση ενός νέου βιώσιμου οικονομικού προτύπου που να εξασφαλίζει την αυτάρκεια των κρατών σε
συνθήκες αποκλεισμού, είναι το δεύτερο ισχυρό πλήγμα της πανδημίας στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης.
3. Το τρίτο ζήτημα σχετίζεται με την κατάρρευση του νεοφιλελεύθερου δόγματος της «αυτορρυθμιζόμενης» αγοράς. Η αδυναμία των ελεύθερων αγορών να επιβιώσουν σε έκτακτες συνθήκες
καραντίνας υποχρέωσε ακόμη και σκληρά νεοφιλελεύθερα οικονομικά συστήματα και ηγέτες να προχωρήσουν στο προπατορικό αμάρτημα του σοσιαλισμού, στον κρατικό παρεμβατισμό. Ενισχύοντας γενναία επιχειρήσεις και εργαζόμενους, προκειμένου οι οικονομίες τους να
επιβιώσουν από την ύφεση και την ανεργία.
Ακόμη και η δική μας αυτιστικά νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση, η οποία υπήρξε ιδιαίτερα φειδωλή στην ενίσχυση επιχειρήσεων και εργαζομένων, υποχρεώθηκε να ενισχύσει με κρατικό χρήμα εκείνες τις επιχειρήσεις που επέλεξε να υποστηρίξει, όπως για παράδειγμα την Aegean. Η αναδίπλωση των οικονομικών συστημάτων να ενισχύσουν με κρατικό χρήμα την πραγματική οικονομία δημιουργεί προβληματισμό για το μέλλον του νεοφιλελεύθερου προτύπου που στηρίχθηκε ακριβώς στη
συρρίκνωση του κράτους και στην υποβάθμιση του ρόλο του ως ρυθμιστή της οικονομίας.
Η επιστροφή του κρατικού παρεμβατισμού συμπαρασύρει σε αναθεώρηση και το νεοφιλελεύθερο δόγμα της ανάδειξης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και της ατομικής ευθύνης σε μονόδρομους για την οικονομική ανάπτυξη.
Η αναζήτηση ενός νέου οικονομικού προτύπου που θα επιτρέπει την ισορροπημένη συμμετοχή δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στην ανάπτυξη είναι μια από τις πρώτες προτεραιότητες στη νέα εποχή που ανοίγει μετά την πανδημία.
4. Τέλος, το τέταρτο και πολύ σημαντικό ζήτημα στο οποίο η πανδημία αμφισβήτησε το μοντέλο της παγκοσμιοποίησης, αφορά στο νεοφιλελεύθερο δόγμα των ιδιωτικοποιήσεων στον τομέα της Υγείας.
Η ισχνή έως μηδενική συμβολή του ιδιωτικού τομέα και το βάρος που σήκωσε η δημόσια Υγεία στην αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης, αλλάζουν άρδην τις προτεραιότητες και επαναφέρουν την ανάγκη
επένδυσης σε ισχυρά δημόσια συστήματα υγείας, ως τη μόνη προϋπόθεση για την επιβίωση στο μέλλον.
Τα τέσσερα ζητήματα που ανέδειξε η εμπειρία της πανδημίας ως αδυναμίες του νεοφιλελεύθερου μοντέλου της παγκοσμιοποίησης, συγκροτούν τον πυρήνα μιας ευρύτερης πολιτικής αλλαγής προς ένα νέο βιώσιμο, με την έννοια της αντοχής και της διάρκειας, μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης που θα έχει τα εξής χαρακτηριστικά:
Α. Θα είναι συμβατό με το Περιβάλλον
Β. Θα στηρίζεται στα συγκριτικά παραγωγικά πλεονεκτήματα κάθε τόπου
Γ. Θα αναδείξει τον ρυθμιστικό ρόλο του κράτους στην οικονομία και
Δ. Θα αναγνωρίσει το δημόσιο χαρακτήρα των κρίσιμων τομέων της Υγείας
και της Παιδείας
Οι αλλαγές αυτές, ακόμη και αν δεν γίνουν άμεσα αντιληπτές από τους οπαδούς του νεοφιλελεύθερου οικονομικού προτύπου, είναι βέβαιο ότι θα γίνουν αντιληπτές από τις οργανωμένες κοινωνίες. Οι οποίες επειδή θα έχουν υποφέρει, θα τις επιβάλουν στα πολιτικά συστήματα κινούμενες από το ένστικτο της
αυτοσυντήρησης.
Η εποχή της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, κατά τη διάρκεια της οποίας οξύνθηκαν οι ανισότητες στον πλανήτη, φτωχοποιήθηκαν μεγάλα τμήματα του πληθυσμού και υπέστη καίρια πλήγματα το Περιβάλλον που συντηρεί τη ζωή και την ανάπτυξη, έμελλε να τελειώσει ηχηρά, κάτω από το βάρος μιας πανδημίας που σκόρπισε τον θάνατο και έφερε ύφεση της οικονομίας και φτώχεια και ανεργία σε
δισεκατομμύρια ανθρώπους.
Το αν θα υπάρξει πρόοδος ή οπισθοδρόμηση, θα κριθεί από το αν η νέα εποχή που θα διαδεχθεί την παγκοσμιοποίηση θα απαντήσει στην ανάγκη μιας ευρείας πολιτικής αλλαγής στην κατεύθυνση ενός βιώσιμου μοντέλου ανάπτυξης που θα θέσει σε ίση προτεραιότητα την οικονομία, με τις ανάγκες της κοινωνίας και τη φροντίδα του Περιβάλλοντος.
