Έχει όμως η σοφία της εσωστρεφούς Ανατολής μεταλαμπαδευτεί επαρκώς στην εξωστρεφή Δύση; Μένει να αποδειχτεί στα αμέσως επόμενα χρόνια.
Η αλήθεια είναι ότι στον καθ’ ημάς πολιτισμένο κόσμο, αν και νιώσαμε πολύ οδυνηρά το πλήγμα της πανδημίας κατά τη διάρκεια του 2020, δεν είναι καθόλου βέβαιο ακόμη ότι έχουμε αντιληφθεί και τα μαθήματα που μας δίδαξε η παγκόσμια δοκιμασία, ώστε να τα μετουσιώσουμε σε συγκεκριμένες βελτιωτικές κινήσεις στη νέα εποχή που εγκαινιάζει το 2021.
Ποια όμως είναι τα διδάγματα της πανδημίας που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας για να υποδεχτούμε τη νέα, μετά την πανδημία, εποχή;
- Το πρώτο δίδαγμα έρχεται από τις αιτίες που γέννησαν την παγκόσμια υγειονομική κρίση. Ο επικίνδυνος ιός SARS-CoV-2, σύμφωνα με τις τελευταίες επιστημονικές έρευνες, μεταδόθηκε στον άνθρωπο, μέσω ξενιστών, από τις νυχτερίδες που μετακόμισαν σε κατοικημένες περιοχές στην Κίνα, όταν το οικοσύστημα όπου ζούσαν για εκατομμύρια χρόνια καταστράφηκε, εξ αιτίας της επεκτατικής αναπτυξιακής δραστηριότητας.
Ένα από τα μεγαλύτερα φράγματα στον κόσμο, το Φράγμα των 3 Φαραγγιών στην ευρύτερη περιοχή της Γιουνάν στην Κίνα, εκεί όπου πρωτοεμφανίστηκαν κρούσματα του κορωνοϊού, θωρείται ως ένα τεχνικό έργο που μπορεί να έλυσε το πρόβλημα της παραγωγής ενέργειας στην περιοχή, ανέτρεψε όμως σε μεγάλο βαθμό την ισορροπία της φύσης, προκαλώντας τη μετεγκατάσταση 1,3 εκατομμυρίων ανθρώπων που ζούσαν εκεί, όπως αντίστοιχα και ολόκληρων οικοσυστημάτων τα οποία υποχρεώθηκαν να μετοικήσουν σε κατοικημένες περιοχές.
Η ραγδαία υποβάθμιση των φυσικών πόρων και η εκτεταμένη καταστροφή της φύσης είναι υπεύθυνες για μια σειρά από μεγάλες αλλαγές στον πλανήτη. Από την εξάντληση των φυσικών αποθεμάτων που γεννά μεγάλα αδιέξοδα για τη συντήρηση της ανάπτυξης και της ίδιας της ζωής, μέχρι την απειλή της παγκόσμιας κλιματικής κρίσης και τη μετάδοση επικίνδυνων ιών από ζώα με τα οποία ήρθαμε σε επαφή για πρώτη φορά, το ίχνος της επιθετικής ανάπτυξης που επέβαλε η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας αφήνει βαθιά τραύματα.
Και όσο οι αιτίες των δεινών δεν αντιμετωπίζονται, τόσο όσοι θεωρούν την πανδημία μια παρένθεση που θα κλείσει γρήγορα για να επανέλθουμε στην προτεραία κανονικότητα, πλανώνται και εθελοτυφλούν.
Η πανδημία COVID19 δεν είναι παρά μια συνέπεια της εποχής της παγκοσμιοποίησης και ακόμη ένα ηχηρό μήνυμα που στέλνει η φύση για την καταστροφή της.
Η ανατροπή λοιπόν του νεοφιλελεύθερου επιθετικού μοντέλου ανάπτυξης και η αναζήτηση ενός άλλου, βιώσιμου αναπτυξιακού προτύπου, που θα είναι συμβατό με το περιβάλλον, είναι το πρώτο μεγάλο μάθημα που αφήνει πίσω της η πανδημία.
Η «πράσινη» ανάπτυξη με έμφαση στη στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι οπωσδήποτε μια θετική στροφή, δεν απαντά όμως στο σύνολο του περιβαλλοντικού προβλήματος. Το οποίο έχει τις ρίζες του στις περιβαλλοντοκτόνες αναπτυξιακές επιλογές της εποχής της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας.
- Το δεύτερο δίδαγμα έρχεται από τον τρόπο της μετάδοσης του επικίνδυνου κορωνοϊού και αφορά στην αλλαγή παραγωγικού μοντέλου.
Η κατάργηση των συνόρων και η ελεύθερη διακίνηση προϊόντων, κεφαλαίου και ανθρώπων που επέβαλε η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, συνέβαλαν ώστε σε χρόνο μηδέν το υγειονομικό πρόβλημα μιας επαρχίας στην Κίνα να μεταδοθεί και να γίνει πρόβλημα σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Το υποχρεωτικό «κλείσιμο» των συνόρων, ως στοιχειώδης κίνηση αυτοπροστασίας από τη γρήγορη μετάδοση του ιού, αποκάλυψε άλλη μια μεγάλη αδυναμία του νεοφιλελεύθερου αναπτυξιακού προτύπου.
Ο νέος καταμερισμός της παραγωγής οδήγησε τα κράτη σε ένα μοντέλο «μονοκαλλιέργειας», το οποίο δεν επιτρέπει την οικονομική επιβίωση όσο τα σύνορα παραμένουν κλειστά.
Είτε πρόκειται για αγροτικά προϊόντα και είδη διατροφής, είτε για βιομηχανικά, είτε και για προϊόντα του τριτογενούς τομέα της οικονομίας, όπως ο τουρισμός, οι εθνικές οικονομίες που εξαρτώνται αποκλειστικά από κάποια είδη παραγωγής, καταρρέουν όσο τα σύνορα παραμένουν υποχρεωτικά κλειστά.
Στην Ελλάδα την πραγματικότητα αυτή τη ζήσαμε το καλοκαίρι με το άνοιγμα των συνόρων προκειμένου να επιτραπεί η βασική παραγωγική δραστηριότητα της χώρας, ο τουρισμός. Η επιλογή αυτή είχε ολέθριες συνέπειες τόσο για την υγειονομική κρίση, την οποία αναζωπύρωσε, όσο όμως και για τον ίδιο τον τουρισμό που κατέρρευσε, μόλις έγινε γνωστή η υγειονομική υποτροπή. Συμπαρασύροντας σε κατάρρευση και την εθνική μας οικονομία.
Η υπέρβαση του παραγωγικού μοντέλου της μονοκαλλιέργειας που επέβαλε η παγκοσμιοποίηση και η αναζήτηση ενός νέου βιώσιμου οικονομικού προτύπου που να εξασφαλίζει την αυτάρκεια των κρατών σε συνθήκες αποκλεισμού, είναι το δεύτερο ισχυρό δίδαγμα που αφήνει πίσω της η επώδυνη εμπειρία της πανδημίας.
- Το τρίτο μάθημα που μας δίδαξε η πανδημία σχετίζεται με την κατάρρευση του νεοφιλελεύθερου δόγματος της «αυτορρυθμιζόμενης» αγοράς.
Η αδυναμία των ελεύθερων αγορών να επιβιώσουν σε έκτακτες συνθήκες καραντίνας υποχρέωσε ακόμη και σκληρά νεοφιλελεύθερα οικονομικά συστήματα και ηγέτες να προχωρήσουν στο προπατορικό αμάρτημα του σοσιαλισμού, στον κρατικό παρεμβατισμό. Ενισχύοντας γενναία επιχειρήσεις και εργαζόμενους, προκειμένου οι οικονομίες τους να επιβιώσουν από την ύφεση και την ανεργία.
Ακόμη και η δική μας αυτιστικά νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση, η οποία υπήρξε ιδιαίτερα φειδωλή στην ενίσχυση επιχειρήσεων και εργαζομένων, υποχρεώθηκε να ενισχύσει με κρατικό χρήμα εκείνες τις επιχειρήσεις που επέλεξε να υποστηρίξει, όπως για παράδειγμα την Aegean.
Η αναδίπλωση των οικονομικών συστημάτων να ενισχύσουν με κρατικό χρήμα την πραγματική οικονομία δημιουργεί προβληματισμό για το μέλλον του νεοφιλελεύθερου προτύπου που στηρίχθηκε ακριβώς στη συρρίκνωση του κράτους και στην υποβάθμιση του ρόλο του ως ρυθμιστή της οικονομίας.
Η επιστροφή του κρατικού παρεμβατισμού συμπαρασύρει σε αναθεώρηση και το νεοφιλελεύθερο δόγμα της ανάδειξης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και της ατομικής ευθύνης σε μονόδρομο για την οικονομική ανάπτυξη.
Η αναζήτηση ενός νέου οικονομικού προτύπου που θα επιτρέπει την ισορροπημένη συμμετοχή δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στην ανάπτυξη είναι μια από τις πρώτες προτεραιότητες στη νέα αποχή που ανοίγει μετά την πανδημία.
- Τέλος, το τέταρτο και πολύ σημαντικό μάθημα από την περιπέτεια της πανδημίας που έζησε η ανθρωπότητα έρχεται από την αμφισβήτηση του νεοφιλελεύθερου δόγματος των ιδιωτικοποιήσεων στον τομέα της Υγείας.
Η ισχνή έως μηδενική συμβολή του ιδιωτικού τομέα και το βάρος που σήκωσε η δημόσια Υγεία στην αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης, αλλάζουν άρδην τις νεοφιλελεύθερες προτεραιότητες και επαναφέρουν την ανάγκη επένδυσης σε ισχυρά δημόσια συστήματα υγείας, ως τη μόνη προϋπόθεση για την επιβίωση στο μέλλον.
Τα τέσσερα πολύτιμα μαθήματα που μας δίδαξε η εμπειρία της πανδημίας αποτελούν τον πυρήνα μιας ευρύτερης πολιτικής αλλαγής προς ένα νέο βιώσιμο, με την έννοια της αντοχής και της διάρκειας, μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης που θα έχει τα εξής χαρακτηριστικά:
Α. Θα είναι συμβατό με το Περιβάλλον
Β. Θα στηρίζεται στα συγκριτικά παραγωγικά πλεονεκτήματα κάθε τόπου
Γ. Θα αναδείξει τον ρυθμιστικό ρόλο του κράτους στην οικονομία και
Δ. Θα αναγνωρίσει το δημόσιο χαρακτήρα της Υγείας και της Παιδείας
Οι αλλαγές αυτές, ακόμη και αν δεν γίνουν άμεσα αντιληπτές από τους οπαδούς του νεοφιλελεύθερου οικονομικού προτύπου, είναι βέβαιο ότι θα γίνουν αντιληπτές από τις οργανωμένες κοινωνίες. Οι οποίες επειδή θα έχουν υποφέρει από την αρρώστια, την ύφεση και την ανεργία, θα τις επιβάλουν στα πολιτικά συστήματα κινούμενες από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης.
Αν η θεωρία του Δαρβίνου για την κορυφαία συμβολή της προσαρμογής στην εξέλιξη των ειδών εξακολουθεί να ισχύει, τότε είναι βέβαιο ότι τα παθήματα του 2020 θα γίνουν μαθήματα για τη μετάβαση στη νέα εποχή που ανατέλλει μετά την πανδημία.
