Για τη Μικρασιατική Καταστροφή, ακόμα και η πλούσια ελληνική γλώσσα αποδεικνύεται φτωχή για να αποδώσει το μέγεθος της ανθρώπινης και εθνικής συμφοράς. Ο ξεριζωμός του Μικρασιατικού Ελληνισμού, με κορυφαία στιγμή την καταστροφή της Σμύρνης, είναι η μεγαλύτερη τραγωδία που βίωσε ποτέ ο τόπος και οι πληγές της ακόμα δεν έχουν κλείσει, διατηρώντας το τραυματικό αποτύπωμα στη συλλογική μας συνείδηση. Η κοσμοπολίτισσα Σμύρνη, η Σμύρνη η ξακουστή, του Ραψωδού η πατρίδα, ψυχορραγούσε μετά την τελική επικράτηση του Κεμάλ. Η καταστροφή της Σμύρνης σήμαινε και το τέλος του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας. Ένα τέλος, που πολλοί το έβλεπαν και ελάχιστοι έκαναν κάτι για να το αποτρέψουν. Ένα τέλος, που ακόμα κι αν δεν μπορούσε να αποφευχθεί, θα μπορούσε να μην σφραγιστεί με τον αφανισμό της Σμύρνης και των κατοίκων της. Ένα τέλος, για το οποίο οι ευθύνες είχαν ονοματεπώνυμα, αλλά δεν αποδόθηκαν σε όλους. Οι τότε ηγήτορες αντί να εκμεταλλευτούν τον διαρκώς μεταβαλλόμενο συσχετισμό των μεγάλων δυνάμεων προτίμησαν να σπεκουλάρουν πάνω σ αυτόν. Έτσι, μια ιστορία χιλιάδων ετών έσβησε από την απρονοησία των Ελλήνων πολιτικών που οδήγησαν την Ελλάδα σ ένα απίστευτο τυχοδιωκτισμό με προδιαγεγραμμένο τέλος. Οι σχεδιασμοί των μεγάλων μας προστατών και η αλλοπρόσαλλη, κοντόθωρη πολιτική των τότε Ελλήνων κυβερνητών στέρησαν για πάντα απ’ τους κατοίκους της Ιωνίας, την παραμονή τους στις αντικρινές στεριές.
Η περίοδος που ακολούθησε ήταν χρόνια δύσκολα και τραυματικά για την καθημαγμένη Ελλάδα που βίωσε τις καταστροφικές συνέπειες του Μικρασιατικού δράματος. Οι συνέπειες του Μικρασιατικού ξεριζωμού, τα έντονα πολιτικά πάθη της εποχής, οι ακραίες πολιτικές διενέξεις, οι απανωτές απόπειρες στρατιωτικών πραξικοπημάτων και προπαντός η διαιώνιση του Εθνικού διχασμού είχαν ως μοιραίο αποτέλεσμα το καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Άρχισαν οι διώξεις των φίλων και μελών του Κομμουνιστικού και Αριστερού κινήματος της εποχής, οι φυλακές γέμισαν, τα ξερονήσια λειτούργησαν ως τόπος εκτοπισμού και μαρτυρίου.
Ύστερα ήρθε ο πόλεμος. Οι ορδές του Ιταλικού φασισμού προσβάλλουν τα οχυρά της χώρας μας στην Ελληνοαλβανική μεθόριο, ελπίζοντας σε μια εύκολη επικράτηση με όπλο την δυσανάλογη δύναμη πυρός. Η αντίδραση όμως του Ελληνικού λαού ήταν πάνδημη. Δίπλα στο κύριο μέτωπο ο κάθε βράχος, η κάθε ρεματιά, το κάθε χωριό, η κάθε πόλη, έγινε φρούριο του αγώνα. Τα στρατευμένα παιδιά του λαού μας έγραψαν σελίδες δόξας στις κορυφογραμμές της Πίνδου, της Τρεμπεσινας, του 731, αποκρούοντας τους απρόσκλητους εισβολείς, δίδοντας στην ανθρωπότητα μαθήματα ηρωισμού και αυταπάρνησης. Στον ταπεινωμένο Μουσολίνι προσέτρεξαν οι δυνάμεις του 3ου Ράιχ επιβάλλοντας στην μικρή Ελλάδα τριπλή ξενική κατοχή. Οι μέρες της κατοχής περνούσαν βαριά, γεμάτες δυστυχία, πείνα, εξαθλίωση, χαλασμό και αίμα.
Η ιδέα της αντίστασης όμως είχε ήδη φωλιάσει στις ψυχές των αγωνιστών της Αλβανίας, που επέστρεφαν, αντικρίζοντας τους Γερμανούς, που είχαν προηγηθεί. Κουβαλούσαν μια πληγωμένη υπερηφάνεια για την νίκη που χάθηκε, για την Δικαιοσύνη που έλειψε, για το όνειρο που σκοτείνιασε. Με πρωτοβουλία του Κομμουνιστικού Κόμματος και άλλων φιλοπατριωτικων οργανώσεων δημιουργήθηκαν το ΕΑΜ, η ΕΠΟΝ και άλλοι αντιστασιακοί πυρήνες της εποχής. Με εμπροσθοφυλακή τον ΕΛΑΣ, που συσπείρωσε στις τάξεις του χιλιάδες Έλληνες που έδωσαν όρκο τιμής για τη λευτεριά της πατρίδας δημιουργώντας την εποποιία της Εθνικής Αντίστασης που πυκνή σε πράξεις ηρωισμού, στα βουνά της αδούλωτης Ελλάδας, πρόταξε έναν κόσμο δικαιοσύνης δημοκρατίας, αξιοπρέπειας και αλληλεγγύης. Το ΕΑΜ έσωσε τον λαό από την πείνα και τον εξανδραποδισμό, πρωτοστάτησε στην απελευθέρωση της Ελλάδας. Το έπος του ΕΑΜ δεν ήταν όμως μόνο η εθνική απελευθέρωση, αλλά και η δημιουργία φύτρων της λαϊκής εξουσίας στην Ελλάδα. Η απελευθέρωση της χώρας βρήκε τον ελληνικό λαό τραυματισμένο, αλλά περήφανο και αισιόδοξο για το μέλλον του. Είχε κερδίσει την περηφάνια και αισιοδοξία του στα πεδία των μαχών.
Όμως, νέες μεγάλες δυσκολίες περίμεναν την πολύπαθη χώρα. Το κύριο πρόβλημα του πολιτικού κατεστημένου της εποχής και των Άγγλων συμμάχων του δεν ήταν η επούλωση των πληγών και η δικαίωση των αγώνων του λαού, αλλά η διασφάλιση των συμφερόντων τους στη μεταπολεμική Ελλάδα, η εκ νέου αποκατάσταση της εξουσίας τους. Έπρεπε να απαξιωθεί το αντιστασιακό κίνημα, να συντριβεί το ΕΑΜ. Σε συνεργασία με τις στρατιωτικές δυνάμεις της Μ. Βρετανίας, σχεδίασαν την πλήρη καθήλωση κάθε πνεύματος αντίστασης και λαϊκής δικαίωσης του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Το επιχείρησαν το Δεκέμβρη του 1944 με τις ένοπλες δολοφονικές επιθέσεις κατά του λαού της Αθήνας και του Πειραιά. Συνέχισαν και μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Κατέφυγαν σε ένα άνευ προηγουμένου πογκρόμ ενάντια στους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Το καθεστώς της«Λευκής τρομοκρατίας», που επιβλήθηκε με τις εγγλέζικες λόγχες συνέχισε το αποτρόπαιο έργο του. Εξουδετέρωσε τα κοινωνικά ερείσματα του ΕΑΜ και διέλυσε τις οργανώσεις του. Οργανώθηκε στη ύπαιθρο μια τεράστια επιχείρηση συλλήψεων, φυλακίσεων, βασανισμών, και τρομοκράτησης του πληθυσμού.
Η συνειδητή εκ μέρους των ξένων ώθηση των πραγμάτων στα άκρα δεν άφησαν πολλά περιθώρια στους καταδιωκομένους αγωνιστές, που πήραν το δρόμο του βουνού για άλλη μια φορά, δημιουργώντας τον Δημοκρατικό Στρατό ως απάντηση στην προσπάθεια του καθεστώτος να υποτάξει κάθε εξεγερτικό πνεύμα. Οι πολλαπλάσιες όμως στρατιωτικές δυνατότητες του κυβερνητικού στρατού ανάγκασαν τους μαχητές του να υποχωρήσουν συντεταγμένα στις γειτονικές χώρες, γεγονός που πιστοποιούσε την αδυναμία συνέχισης του πολέμου με ετεροβαρή συσχετισμό δυνάμεων. Το ‘φερε έτσι η ζωή ένα κίνημα στην εφηβική του ηλικία με ανολοκλήρωτο ακόμη τον ιδεολογικό και πολιτικό του εξοπλισμό να επιχειρήσει την «έφοδο στον Ουρανό», εκφράζοντας το όραμα για το ξημέρωμα ενός καλύτερου κόσμου, μέσα όμως από ωδίνες που μας σημάδεψαν βαθιά. Ήρθαν έτσι τα πράγματα που ένα κίνημα αναγκάστηκε να συμπληρώσει την επαναστατική του «τέχνη» και «εκπαίδευση» δίνοντας ένα συγκλονιστικό αγώνα με άνισους όρους. Δεν τα κατάφερε. Ηττήθηκε μπρος στην υπέρμετρη δύναμη πυρός του αντιπάλου κάτω απ’ την επήρεια των ανεπαρκειών του και των λαθών του. Τις μέρες εκείνες η Ελληνική κοινωνία βρέθηκε σε έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο, το μέγεθος του οποίου μπορεί να γίνει αντιληπτό μέσα από τις τραγικές επιπτώσεις του. Οι απώλειες κατά τη διάρκειά του, που προκλήθηκαν σε ανθρώπινες ζωές, παραγωγικές εγκαταστάσεις, κοινωνικές υποδομές και πολιτικούς θεσμούς, ήταν τόσο μεγάλες που υπονόμευσαν τις προοπτικές ανασυγκρότησης και ανάπτυξης της χώρας για περισσότερες από μία γενιά. Σήμερα πέρα από ακραίες κραυγές αναστοχαζόμαστε φέρνοντας στη μνήμη τα τραγικά γεγονότα της περιόδου εκείνης. Ποτέ ξανά… Το "πότε ξανά" όμως δεν σημαίνει την λήθη ή την απόσβεση των τραυματικών στιγμών του παρελθόντος, την αποσιώπηση τους ή την προσπάθεια ωραιοποίησής τους και από τις δύο πλευρές. Σημαίνει αποκατάσταση της ιστορικής μνήμης, και ταυτόχρονα σημαίνει φυγή «προς τα εμπρός» στο έδαφος των προβλημάτων της σημερινής πραγματικότητας.
Στα πολυκύμαντα χρόνια που ακολούθησαν οι νικητές του πολυαίμακτου εμφύλιου έβαλαν τη δική τους σφραγίδα στις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις. Με τη βοήθεια των δυτικών συμμάχων, οικοδομήθηκε στη χώρα μας ένα μισαλλόδοξο κράτος που στόχευε να δρέψει του καρπούς της νίκης. Οι αντιστασιακοί κατηγοριοποιήθηκαν, στιγματίστηκαν, εξαιρέθηκαν, φυλακίστηκαν, με σκοπό να κάμψουν το αγωνιστικό τους φρόνημα, να πληγώσουν την περηφάνια τους, να εξοβελίσουν την ηθική υπεροχή τους. Κατά τη διάρκεια της ασταθούς πολιτικά περιόδου, είχαμε σημαντική παρουσία των δυνάμεων της Αριστεράς μέσω της ΕΔΑ και των Λαμπράκηδων που σημάδεψαν τις εξελίξεις σε δύσκολες συνθήκες. Η εκλογική έκρηξη των αριστερών δυνάμεων είχε ως συνέπεια την ακραία αντίδραση του μισαλλόδοξου καθεστώτος. Η τρομοκρατία εντάθηκε, οι παρακρατικοί μηχανισμοί αποθρασύνθηκαν, η εκλογική νοθεία ήρθε στο προσκήνιο, με τις δολοφονικές επιθέσεις να είναι στην ημερήσια διάταξη...Η εγκληματική δραστηριότητα των κρατικών αλλά και των παρακρατικών μηχανισμών, όπως φάνηκε στην περίπτωση του Γρηγόρη Λαμπράκη, αφύπνισε συνειδήσεις, προκάλεσε έντονες κινητοποιήσεις αναγκάζοντας τον τότε πρωθυπουργό να δηλώσει «ποιος κυβερνάει αυτόν τον τόπο»;
Η περίοδος πολιτικής ανωμαλίας που ακολούθησε είχε ως αποτέλεσμα την προϊούσα σήψη του πολιτικού συστήματος της διαπλοκής, το οποίο δεν έκανε αποδεκτό ούτε το διάλειμμα ανάληψης της κυβερνητικής εξουσίας απ’ τις κεντρώες δυνάμεις. Επικράτησε ένα όργιο εκβιασμών εξαγορών που προκάλεσε αποστασίες και διαρκή κυβερνητική αστάθεια. Νέοι αγώνες, ογκώδεις διαδηλώσεις που συνοδεύτηκαν απ’ τη δολοφονία του Σωτήρη Πετρούλα. Τα γαλάζια μάτια του μας καλούνε.
Η αδυναμία του πολιτικού συστήματος να σταθεροποιήσει της εξελίξεις προς όφελος του κατεστημένου, είχε ως αποτέλεσμα την επιβολή της εφτάχρονης αμερικανοστηρικτης στρατιωτικοφασιστικης δικτατορίας. Στη διάρκεια της αναπτυχθήκαν αγώνες στους κόλπους των αγροτών και των εργατών, παρατηρήθηκε έξαρση του φοιτητικού κινήματος που σπάζοντας την μοιρολατρική αναμονή, συσπείρωσε τους φοιτητές στον αγώνα ενάντια στη τυραννία, που κορυφώθηκε στις σχολές της ΑΣΟΕΕ και της Νομικής και απογειώθηκε τον Νοέμβρη του ‘73 στο Πολυτεχνείο.
Η πτώση της δικτατορίας δημιούργησε μια έκρηξη αγωνιστικότητας στην ελληνική κοινωνία ιδιαίτερα στους κόλπους της νεολαίας. Οι πολύχρονοι αγώνες του λαού διαμόρφωσαν ένα νέο πολιτικό τοπίο αποκαθιστώντας παράλληλα την ιστορική πραγματικότητα. Σταδιακά, οι διαιρέσεις είχαν πλέον καταργηθεί, τα πάθη είχαν αμβλυνθεί, οι κραυγές μίσους είχαν αποσυρθεί…Το γεγονός αυτό έφερε ένα νέο κύμα ριζοσπαστικοποίησης δημιουργώντας την σοσιαλιστική πλημμυρίδα του 1981, που σε συνδυασμό με την διάσπαση και αδυναμία εκφοράς πειστικού εναλλακτικού λόγου εκ μέρους της Αριστεράς είχε ως αποτέλεσμα τη άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία.
Η Ελληνική πολιτεία, το 1982, αναγνώρισε την μέχρι τότε στιγματισμένη Εθνική Αντίσταση, απονέμοντας τίτλους τιμής σε όσους συμμετείχαν, δίνοντας παράλληλα στους πολιτικούς πρόσφυγες το δικαίωμα στο όνειρο της επιστροφής. Πραγματοποιήθηκαν μετά το 1981 σημαντικές αλλαγές με τη δημιουργία νέων θεσμών που άλλαξαν τη μορφή της ελληνικής κοινωνίας. Και η υπόλοιπη μισή Ελλάδα ήρθε στο προσκήνιο. Σε πολλές περιπτώσεις, όμως, προϊόντος του χρόνου οι σημαντικές αυτές αλλαγές αφυδατώθηκαν, απονευρώθηκαν, έμειναν ημιτελείς.
Σημαντική στιγμή στην πορεία προς τη συμφιλίωση των δυο πλευρών της Ελληνικής κοινωνίας ήταν το 1989, όταν με την στήριξη του συνόλου των πολιτικών δυνάμεων η Βουλή ολοκλήρωσε την διαδικασία αποκατάστασης της ιστορικής παραχάραξης. Νομοθέτησε την άρση του απαράδεκτου καθεστώτος της μισαλλοδοξίας και των συνεπειών του εμφυλίου πολέμου, εξισώνοντας τους μαχητές τους Δημοκρατικού Στρατού με τους άνδρες του Κυβερνητικού Στρατού, γυρίζοντας έτσι με ευγνωμοσύνη και σεβασμό, τη σελίδα της ιστορίας.
Ακολούθησαν τα χρόνια εδραίωσης του προυπαρξαντος δικομματισμού, με την αλόγιστη διαχείριση των οικονομικών, τον υπέρμετρο δανεισμό, την οικονομική και πολιτική διαπλοκή και τελικά τη χρεοκοπία του 2009. Οι πιστώτριες δυνάμεις επέβαλλαν ακραίες περιοριστικές πολιτικές που εξαθλίωσαν τους εισοδηματικά αδύνατους με αποτέλεσμα τη συγκρότηση ισχυρού πόλου των δυνάμεων της Ριζοσπαστικής Αριστεράς και την κατάκτηση της κυβερνητικής εξουσίας το Γενάρη του 2015. Μέσα σε συνθήκες ισχυρών πιέσεων από τον διεθνή και εσωτερικό παράγοντα η φιλόδοξη προσπάθεια της Ριζοσπαστικής - πλην όμως «άγουρης» κυβερνητικά - Αριστεράς διεκοπη με την επάνοδο στην εξουσία της συντηρητικής παράταξης. Η προσπάθεια έμεινεημιτελής. Ας είναι...Τη δεύτερη φορά πιο υποψιασμένοι, πιο ετοιμοπόλεμοι, για την ολική επαναφορά!
* Ο Σταύρος Λιάππης είναι οικονομολόγος - λογιστής
