(Μακρόνησος, 1922: Η εγκατάσταση των προσφύγων)
Αν νομίζετε πως για πρώτη φορά το ελληνικό κράτος και οι εκάστοτε δεξιές του κυβερνήσεις καλλιεργούν τη ξενοφοβία, λαμβάνοντας αναποτελεσματικές και απάνθρωπες αποφάσεις για “κλειστά σύνορα” και “φυλακίσεις” απόκληρων προσφύγων και μικρών παιδιών στα ελληνικά νησιά, τότε κάνετε λάθος. Η προηγούμενη ήταν σχεδόν 100 χρόνια πριν, το 1922. Όσοι ισχυρίζονται πως το προσφυγικό του ΄22 και το προσφυγικό – μεταναστευτικό του 2019 δεν είναι ίδιας “τάξης” πρόβλημα, έχουν δίκιο. Μόνο που η πολιτική αντιμετώπιση παραμένει ίδια και ας μην αφορούσε τότε “ξένους” και αλλόθρησκους.
1922: Από το 1914 είχε αρχίσει ο σταδιακός ερχομός προσφύγων, καταδιωκόμενων ελλήνων του Πόντου. Δεν τύγχαναν της καλύτερης υποδοχής και φιλοξενίας. Όλες οι εφημερίδες της εποχής περιέγραφαν με μελανά χρώματα τις άθλιες συνθήκες επιβίωσης τους. Η εκ Θεσσαλονίκης “Εφημερίς των Βαλκανίων” στα 1922, έγραφε: “Οι δυστυχείς Καυκάσιοι λιμοκτονούν και πάλιν, παρά τας διαφόρους διαβεβαιώσεις, ότι ελήφθη πάσα φροντίς να μη μένωσι νηστικοί, ότι θα γίνουν πρατήρια, ότι τέλος δεν θ’ αποθάνουν από την πείναν και το κρύο… Μετά φρίκης μανθάνομεν ότι αποθνήσκουν 44 καθ’ εκάστην…. Εμάθομεν ακόμη ότι τα δήθεν Νοσοκομεία των προσφύγων είναι σε αθλία κατάστασιν, υπάρχουν μόνον δύο ιατροί, οι οποίοι μόλις προφταίνουν να πιστοποιούν τους θανάτους. Δεν θέλομεν να είπωμεν περισσότερα, νομίζομεν όμως ότι αν τους παραδίδομεν εις τον Μουσταφά Κεμάλ, θα τους μεταχειρίζετο ίσως καλύτερον…”.
Όμως τον Ιούλιο του 1922, η δεξιά κυβέρνηση του Λαϊκού κόμματος που βρισκόταν στην εξουσία από το 1920 με πρωθυπουργό τον Π. Πρωτοπαπαδάκη, αποφάσισε να κάνει ακόμη πιο δύσκολη τη ζωή των προσφύγων. Στις 20 Ιουλίου ψήφισε το νόμο 2870 “περί της παρανόμου μεταφοράς προσώπων ομαδόν ερχομένων εις τους Ελληνικούς λιμένας εκ της αλλοδαπής”. Ουσιαστικά επιχείρησε να σφραγίσει τα θαλάσσια σύνορα και να προλάβει τα κύματα των ξεριζωμένων ελλήνων της Μικρασίας, αφού ο εκεί ευρισκόμενος ελληνικός στρατός βρισκόταν στα πρόθυρα της ολοκληρωτικής κατάρρευσης. Από τούδε και μετά όλοι ήταν “λαθραίοι”, όπως και τώρα…
Στις 9 Ιουνίου 1922 είχε ληφθεί μια ακόμη ντροπιαστική για την ελληνική πολιτεία απόφαση, η οποία αφορούσε τους ξεριζωμένους Πόντιους, Μικρασιάτες και Αρμένιους. Η Μακρόνησος μετατρέπονταν σε λοιμοκαθαρτήριο - φυλακή, ενώ ένα ακόμη λειτουργούσε για χιλιάδες έλληνες στον Άγιο Γεώργιο Κερατσινίου. Τηρουμένων των αναλογιών, θα μπορούσαν να ονομάζονταν και “Κλειστά Προαναχωρησιακά Κέντρα”.
Ο Ιγνάτιος Ορφανίδης στο έργο του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών “Η Έξοδος”, καταγράφει τη μαρτυρία του: “Την 1η Αυγούστου μας κατέβασαν στη Μακρόνησο… άρχισαν νέα βάσανα και θάνατοι. Μας έκαναν καραντίνα. Εμείς ιδρύσαμε τη Μακρόνησο. Εμείς χτίσαμε τα παραπήγματα, στέρνα για νερό, ό,τι χρειαζόταν. Έρημο νησί ήταν η Μακρόνησος. Ακατοίκητο. Όλο βράχια. Απ’ τους οχτώ χιλιάδες που έφερε το "Κίος" μείναμε στο τέλος δύο χιλιάδες. Οι άλλοι έξι χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν. Έπεσε αρρώστια και μας θέρισε. Ήταν η κυβέρνηση Γούναρη. Επειδή ήρθαμε απ’ τη Σοβιετική Ρωσία, μας πέρασαν για μπολσεβίκους και ήθελαν να μας εξοντώσουν”.
(Μακρόνησος, 1922: Καταυλισμός και λοιμοκαθαρτήριο)
Προφανώς από εκεί προέρχεται η έμπνευση των Βελόπουλου – Μπογδάνου, την οποία προσεγγίζει το σχέδιο που εξήγγειλε η ΝΔ και ο Κ. Μητσοτάκης.
Ένα μήνα μετά τη ψήφιση του νόμου 2870 στις 22 Αυγούστου 1922, ο Πρωθυπουργός απαντά αρνητικά σε αίτημα της Υπάτης Αρμοστείας όπως “αποσταλώσιν εις Αθήνας περί τα 500 ορφανά μικράς ηλικίας και τα πλείστα κοράσια εκ Σμύρνης”, διότι “…άλλως προς τον επισιτισμόν (σ.τ.σ των ορφανών) αδυνατούμε να αναλάβωμεν οιανδήποτε υποχρέωσιν…”.
Τον ίδιο μήνα, ο εκδότης της “Καθημερινής” Γιώργος Βλάχος καλεί την κυβέρνηση μέσω του άρθρου του “Οίκαδε”, να εγκαταλείψει στην τύχη τους Έλληνες της Ιωνίας και του Πόντου! Το φθινόπωρο του ΄22 έφθασαν στην Ελλάδα περίπου 900.000 πρόσφυγες (50.000 οι Αρμένιοι). Ο τότε εισαγγελέας Βαζούρας έγραψε: “Η βρισιά τουρκόσπορος μαζί με σωρό ανάλογες βρισιές, όπως σκατοουγλούδες, παληοαούτηδες κ.λπ. ήταν στην ημερήσια διάταξη, από ανώτερα και κατώτερα κυβερνητικά όργανα…”.
Από το Μάρτιο του 1924 που ξεκίνησε η επίσημη ανταλλαγή πληθυσμών, μια νέα τραγωδία περίμενε Πόντιους και Μικρασιάτες έλληνες στον “πηγαιμό προς την Ιθάκη”. Κακουχίες, πείνα, δίψα, ψείρα και αρρώστιες. Όσους πέθαιναν τους πετούσαν στη θάλασσα. Αρκετούς όταν έφθαναν στον Πειραιά τους οδηγούσαν στην καραντίνα της Μακρονήσου. Ασυνείδητοι μαυραγορίτες τους προμήθευαν με βρώμικα και χαλασμένα τρόφιμα. Πουλούσαν ένα καρβέλι ψωμί έναντι μιας χρυσής λίρας. Ο Χρήστος Σαμουηλίδης γράφει: “Η σπείρα μάζευε, ξεγύμνωνε, έγδερνε τους δύστυχους Ρωμιούς του Καυκάσου και του Πόντου, που αιώνες τώρα ζούσαν με το όραμα της μητέρας Ελλάδας και των Ελλήνων αδελφών”.
Στην απογραφή του 1928 καταγράφηκαν 1.220.000 πρόσφυγες.
* Ο Παναγιώτης Α. Κατσούλης είναι εκπαιδευτικός
