«Το να δίνεις μια ομιλία για το ρατσισμό δεν είναι το ίδιο με το να γράφεις ένα μυθιστόρημα», είχε δηλώσει παλιότερα η Μάργκαρετ Άτγουντ. «Το αντικείμενο είναι πολύ ξεκάθαρο στη μάχη κατά του ρατσισμού. Έχεις συγκεκριμένο λόγο για τον οποίο του αντιτίθεσαι. Όμως όταν γράφεις ένα μυθιστόρημα, δεν θέλεις να το τελειώσει ο αναγνώστης ψηφίζοντας ‘ναι’ ή ‘όχι’. Η ζωή είναι πολύ πιο περίπλοκη από αυτό», πρόσθεσε η συγγραφέας, ποιήτρια και κριτικός που γνωρίζει όσο λίγοι άνθρωποι την τέχνη της γραφής.
Πρόκειται για τη διασημότερη συγγραφέα του Καναδά, που έχει στο ενεργητικό της πάνω από 40 έργα και έχει τιμηθεί με 55 βραβεία. Μεταξύ αυτών και το περιβόητο Booker, το οποίο κέρδισε για το βιβλίο της Ο τυφλός δολοφόνος το 2000. Στο πλαίσιο επίσκεψής της στην Ελλάδα το φθινόπωρο, η Μάργκαρετ Άτγουντ ανέπτυξε περεταίρω τις ιδέες της για το ρατσισμό στο 1againstracism.gr, την πλατφόρμα της εκστρατείας κατά της ξενοφοβίας της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.
«Οι ρίζες της ξενοφοβίας», ανέφερε η 75χρονη συγγραφέας, «εντοπίζονται στο συναίσθημα ότι αυτοί είναι οι δικοί μου άνθρωποι και οι υπόλοιποι είναι ξένοι, οι οποίοι δεν θέλω να επεμβαίνουν στη δική μου περιοχή. Ωστόσο, μερικές φορές αυτό αποτελεί δικαιολογία για ανθρώπους ούτως ή άλλως επιθετικούς, ώστε να έρθουν σε επαφή με αντίστοιχα σκεπτόμενα άτομα και να εκφράσουν τον εαυτό τους μέσω της βίας».
«Στο Τορόντο όπου ζω το φαινόμενο δεν είναι πολύ έντονο, εν μέρει επειδή εκεί συμβιώνουν πολλές διαφορετικές ομάδες. Συχνά, η ξενοφοβία εμφανίζεται όταν υπάρχει ένα σύνολο που αυτοχαρακτηρίζεται ως ‘ομάδα’ και κάποιο άλλο που διαφέρει ορατά από την ομάδα αυτή. Όταν όμως υπάρχουν πολλές διαφορετικές ομάδες, παρόλο που αυτός ο ρατσισμός μπορεί να εμφανίζεται σε ατομική βάση, δεν μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία κάποιου πολιτικού κόμματος. Διότι όλες οι υπόλοιπες ομάδες θα ενωθούν εναντίον του».
«Στον Καναδά, όταν ρωτάς ‘ποιος είναι Καναδός;’ κατά βάση αναφέρεσαι σε όποιον έχει καναδική υπηκοότητα. Δεν μπορείς να δεις κάποιον και να πεις ‘αυτός είναι Καναδός, ενώ ο άλλος δεν είναι’. Οι παλιές κοινωνίες είναι πιο πιθανό να συναντησουν αυτό το πρόβλημα, διότι έχουν καθιερωμένη ταυτότητα, που συνδέεται με την ορατή εθνικότητά τους. Όταν πήγα στην Πολωνία πριν πέσει το Τείχος, μου φάνηκε αρκετά περίεργο ότι όλοι έμοιαζαν μεταξύ τους! Και στην Ελλάδα βλέπεις πολλούς διαφορετικούς τύπους ανθρώπων (υπάρχουν π.χ. ξανθοί και μελαχρινοί), όμως οι μαύροι ξεχωρίζουν, γιατί είναι ορατά διαφορετικοί».
Ρατσισμός και οικονομία
«Το φαινόμενο της ξενοφοβίας δεν είναι καινούριο και οφείλεται, κατά κάποιο τρόπο, στην οικονομική κατάσταση. Όταν υπάρχουν αρκετές δουλειές κι αρκετοί πόροι, οι άνθρωποι δεν έχουν κίνητρο να συμπεριφέρονται έτσι. Είναι ιδιαίτερα πολυάσχολοι και δεν αισθάνονται ότι η υλική ευημερία τους απειλείται. Επομένως θα έλεγα ότι, στην ουσία, πρόκειται για μια οικονομική κατάσταση που εκφράζεται εν μέρει κατ’ αυτό τον τρόπο. Για να καταπολεμήσεις, λοιπόν, την ξενοφοβία χρειάζεται βελτίωση της οικονομικής κατάστασης. Είναι πιο εύκολο να το λες παρά να το κάνεις! Επίσης, θα ήταν καλό να επενδύσουμε στα σχολεία, στους θεσμούς και στο δίκαιο (fairness) –το οποίο ως έννοια διαφέρει από τη δικαιοσύνη (justice). Διότι η έννοια της δικαιοσύνης πάντοτε περιλαμβάνει την τιμωρία, ενώ το δίκαιο το καταλαβαίνουμε από παιδιά. Είναι δίκαιο να συμπεριφερόμαστε στους ανθρώπους με αυτό τον τρόπο; Όχι δεν είναι».
Αυτόχθονες και μετανάστες
«Τα ζητήματα της ξενοφοβίας δεν εμφανίζονται τόσο στα δικά μου βιβλία, με εξαίρεση τα θέματα των αυτοχθόνων Καναδών (First Nations). Το βιβλίο μου Επιβίωση (Survival), που γράφτηκε το 1972, περιλαμβάνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο αφιερωμένο στους αυτόχθονες. Διότι στη χώρα μου το πιο πιεστικό φυλετικό ζήτημα δεν σχετίζεται με τους μετανάστες, αλλά με ανθρώπους που ζουν εκεί εδώ και χιλιάδες χρόνια. Αυτοί είναι οι άνθρωποι που αντιμετωπίζονται με άσχημες συμπεριφορές. Υπάρχουν περιστατικά αυτοχθόνων γυναικών που αγνοούνται ή δολοφονήθηκαν, επειδή κατά πάσα πιθανότητα βρίσκονταν στη βάση της οικονομικής κλίμακας κι έτσι ήταν πιο ευάλωτες. Επομένως, το ζήτημα είναι αντίστροφο σε σχέση με τη δική σας κοινωνία. Στην Ελλάδα συμπεριφέρονται άσχημα στους μετανάστες, ενώ στον Καναδά στους αυτόχθονες κατοίκους. Πάντοτε, ωστόσο, οι αιτίες συνδέονται με υλικά ζητήματα, όπως έχει δείξει και το βιβλίο The Inconvenient Indian του συγγραφέα Thomas King. Όπως αναφέρει ο King, η ερώτηση που του θέτουν πάντοτε είναι ‘Τι θέλουν οι Ινδιάνοι;’. Όμως ο ίδιος προτείνει να αντιστρέψουμε το ερώτημα σε ‘Τι θέλουν οι λευκοί;’ Η απάντηση είναι ότι θέλουν γη. Το ζήτημα εξαρχής αφορούσε τους πόρους, τη γη και τις διάφορες δικαιολογίες που προβάλλονταν για να την υφαρπάξουν από τους αυτόχθονες του Καναδά. Στην Ελλάδα αντίστροφα, οι γηγενείς πιστεύουν ότι η γη και οι πόροι πρέπει να είναι δικοί τους, και ότι απειλούνται από τους νεοεισερχόμενους».
*Το τελευταίο βιβλίο της Μάργκαρετ Άτγουντ που μεταφράστηκε στα ελληνικά, με τίτλο «Όρυξ και Κρέικ», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
