to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Ασκήσεις μνήμης, σχέδιο επιβίωσης

Χόρχε Σεμπρούν: Ασκήσεις επιβίωσης (μτφ. Έφη Κορομηλά, εκδ. Πόλις, 2014)


«Θα στεγνώσει τάχα κάποτε το αίμα; Δεν είναι σίγουρο». Έτσι κλείνει ο Χόρχε Σεμπρούν το περίφημο βιβλίο του Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ (μτφ. Άρη Αλεξάνδρου, εκδ. Θεμέλιο, 1983), μιλώντας για εκείνες τις πληγές που δεν επουλώνονται ποτέ.

Κάποιες τέτοιες πληγές θυμάται για άλλη μια φορά ο Σεμπρούν στις Ασκήσεις επιβίωσης, ένα βιβλίο που ο συγγραφέας είχε συλλάβει ως αρχή ενός «βιβλίου δίχως τέλος» που όμως δεν είχε προλάβει να ολοκληρώσει όταν πέθανε, το 2011. Στις λίγες σελίδες του, ο Σεμπρούν θυμάται στιγμές της συμμετοχής του στην Αντίσταση, στην κατεχόμενη από τους ναζί Γαλλία, αλλά και της ζωής του στην παρανομία στη φρανκική Ισπανία, όπου είχε μείνει για δέκα χρόνια κάνοντας πολιτική δουλειά ως στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος Ισπανίας.

Μεγάλο μέρος του κειμένου το αφιερώνει ο Σεμπρούν στην εμπειρία των βασανιστηρίων: ως πιθανότητα και απειλή, αρχικά, ως βιωμένη αγωνία και οδύνη, στη συνέχεια. Ο Σεμπρούν αποφεύγει τις λεκτικές και υφολογικές υπερβολές, τους μελοδραματισμούς και τους υψηλούς τόνους, και επιλέγει να περιγράψει τις πιο σκληρές στιγμές στα χέρια της Γκεστάπο, αλλά κατόπιν και στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπούχενβαλντ, με το πιο λιτό ύφος,

Η απλότητα του ύφους είναι ίσως και η δύναμη του κειμένου, όταν ο συγγραφέας θέλει να μιλήσει για το σώμα – το σώμα του αλλά και κάθε σώμα, καθετί ανθρώπινο, ίσως: «Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ούτε να προφυλαχτεί από μια πιθανή εξέγερση του σώματός του όταν, κατά τη διάρκεια των βασανιστηρίων, ζητά ευλαβώς –κτηνωδώς– από την ψυχή σας, από τη θέλησή σας, από το ιδεώδες σας για το Εγώ σας, μια παράδοση άνευ όρων: ταπεινωτική, αλλά ανθρώπινη, πολύ ανθρώπινη».

Λίγες οι αναφορές στην παράνομη δράση του στη Μαδρίτη, ως στέλεχος του ΚΚΙ (μέλος της Κεντρικής Επιτροπής, αρχικά, και μέλος του Πολιτικού Γραφείου, στη συνέχεια), την περίοδο 1953-1962. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η αφήγηση της τελευταίας του παράνομης επίσκεψης στη Μαδρίτη, όταν πια έχει αντικατασταθεί από τον διάδοχό του και το σπίτι στο οποίο έμενε έχει ήδη παραχωρηθεί στον Χουλιάν Γκριμάου. Είναι η εποχή που ο Σεμπρούν έχει ήδη συγκρουστεί με τον Σαντιάγο Καρίγιο και την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος· δύο χρόνια μετά, θα διαγραφεί από το κόμμα, μαζί με τον Φερνάντο Κλαουδίν.

Το 1988, ο Χόρχε Σεμπρούν γοητεύεται από την προσωπικότητα και την πολιτική του Φελίπε Γκονθάλεθ και αναλαμβάνει το Υπουργείο Πολιτισμού στην κυβέρνησή του. Στις Ασκήσεις επιβίωσης, οι σχετικές αναφορές είναι ελάχιστες, αν και είναι ενδεικτική η ανεκδοτολογικού περιεχομένου περιγραφή της συνάντησής του με τον αστυνόμο Μπ., τελευταίο αρχηγό της Πολιτικής Αστυνομίας την εποχή της φρανκικής δικτατορίας. Ο Σεμπρούν, υπουργός πλέον, αρνείται να ενδώσει σε μια «φυσιολογική» συζήτηση μαζί του: «Δεν έπρεπε να νομίσει πως εμείς οι δύο μπορούσαμε να κάνουμε μια ήρεμη συζήτηση. Σ’ εκείνη τη φάση εγώ δεν ήθελα να ξεχάσω τίποτα. Ούτε να συγχωρήσω».

Η θητεία του Σεμπρούν στο Υπουργείο Πολιτισμού υπήρξε θυελλώδης, με διαρκείς συγκρούσεις και πολλά μέτωπα, τόσο στον χώρο της πολιτικής όσο και στον χώρο της τέχνης. Στην ιστορία έχει μείνει κυρίως η διαμάχη του με τον παντοδύναμο αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, Αλφόνσο Γκέρα, η οποία τελικά οδήγησε τον Σεμπρούν στην έξοδο από την κυβέρνηση, το 1991 (σχεδόν ταυτόχρονα έφυγε από την κυβέρνηση και ο Γκέρα, λόγω ενός από τα πολλά οικονομικά και πολιτικά σκάνδαλα που θα σάρωναν την κυβέρνηση Γκονθάλεθ και το Σοσιαλιστικό Κόμμα). Η πολιτική στροφή του Σεμπρούν είχε ήδη ολοκληρωθεί με την υποστήριξή του στον («δικαιολογημένο και απαραίτητο», κατ’ αυτόν) πρώτο πόλεμο του Κόλπου.

Σε αυτό το βιβλίο, ο Σεμπρούν δεν επιμένει σε κάποια από τα επιχειρήματα που έχει χρησιμοποιήσει κατά καιρούς για να υποστηρίξει αυτή την απομάκρυνσή του από την Αριστερά. Η ιστορία του «κομμουνισμού» (της Αριστεράς;) έχει τελειώσει, αποφαίνεται απλώς ο Σεμπρούν, και μάλιστα στο συγκεκριμένο βιβλίο το λέει με σαφήνεια: «ό,τι αφορά τον κομμουνισμό και τα κομμουνιστικά κόμματα σε όλο τον κόσμο είναι προϊστορία», για να συμπληρώσει τη βεβαιότητά του αυτή με την ετυμηγορία: «δεν υπήρχε πια κομμουνιστικό κίνημα».

Η πένα του Σεμπρούν έδωσε σπουδαία βιβλία, όπως ο προαναφερθείς Δεύτερος θάνατος του Ραμόν ΜερκαντέρΤο μεγάλο ταξίδιΗ αυτοβιογραφία του Φεδερίκο Σάντσεθ, το Τι ωραία Κυριακή, ενώ σημαντικές ήταν οι συνεργασίες του στο σινεμά, με σκηνοθέτες όπως ο Αλέν Ρενέ, ο Κώστας Γαβράς και ο Τζόζεφ Λόουζι.

Το έργο του Σεμπρούν έχει σχολιαστεί για τη διαρκή αυτοβιογραφική αυτοαναφορικότητα που το διακρίνει, κάτι στο οποίο δίνει τη δική του απάντηση ο Ρεζίς Ντεμπραί στην εισαγωγή των Ασκήσεων επιβίωσης: «Στο κέντρο του στροβίλου, ο Σεμπρούν, πάντα. Ναι, κάποιοι μίλησαν για εμμονή και ναρκισσισμό. Ας κοιτάξουμε, όμως, λίγο καλύτερα. Αν ο Σεμπρούν παραμένει, τις περισσότερες φορές, το κέντρο των ιστοριών που αφηγείται ο Σεμπρούν, αυτό το κέντρο αποτελεί ένα σταυροδρόμι ανώνυμων ή αγνώστων, μια διασταύρωση που μας κάνει, εκείνον, τον συγγραφέα, και μαζί του εμάς, τους αναγνώστες, να διακτινιζόμαστε προς όλες τις κατευθύνσεις. Λες και ο άνθρωπος που ψάχνει τον εαυτό του να μην μπορεί να τον βρει παρά πέφτοντας πάνω στους άλλους».

Έτσι λοιπόν, για άλλη μια φορά, ο Σεμπρούν αφηγείται κρίσιμες στιγμές της προσωπικής του περιπέτειας, εκεί που τέμνεται με τα μεγάλα γεγονότα και τις αξιομνημόνευτες ιστορίες. Μιλάει για πληγές, και ξέρει, μάστορας του λόγου και ο ίδιος, αυτό που δίδαξε η αποστασιοποιημένη αφήγηση του νομπελίστα Ίμρε Κέρτες για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, στο συγκλονιστικό Μυθιστόρημα ενός ανθρώπου δίχως πεπρωμένο: πως η δύναμη της αφήγησης δύσκολων στιγμών συνήθως κερδίζει από τη λιτότητα και την αποδραματοποίηση. «Δεν ξέρω, δεν θυμάμαι πια», ή: «διασταυρωθήκαμε, κι αυτό ήταν όλο». 

Κώστας Αθανασίου

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)