Η Ivone Gebara είναι βραζιλιάνα θεολόγος, μέλος καθολικής αδελφότητας και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Ρεσίφε στη Βραζιλία. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται στη θεολογία της απελευθέρωσης, τη φεμινιστική θεολογία και τον ολιστικό οικοφεμινισμό. Σημαντικότερα βιβλία της: Μαρία: Μητέρα του Θεού, μητέρα των φτωχών (1989), Λαχταρώντας το τρεχούμενο νερό: Οικοφεμινισμός και Απελευθέρωση (1999), Βγαίνοντας από τα βάθη: η γυναικεία εμπειρία του Κακού και της Σωτηρίας (2002). Ταυτόχρονα με το ακαδημαϊκό της έργο, η Γκεμπάρα είναι ακτιβίστρια που έζησε και δούλεψε για χρόνια σε φαβέλες, σε διάφορες πόλεις της Βραζιλίας. Ήρθε σε αντίθεση με την ηγεσία της ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στις αρχές της δεκαετίας του 1990 όταν υποστήριξε το δικαίωμα της επιλογής της έκτρωσης για τις φτωχές Βραζιλιάνες και ζήτησε περισσότερη ανοχή έναντι αυτής της επιλογής από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Στα 1995 το Βατικανό της επέβαλε διετή αποχή από ομιλίες, συγγραφή κειμένων και ακαδημαϊκή διδασκαλία, καθώς και υποχρεωτική μετάβαση στη Γαλλία για θεολογική επανεκπαίδευση!
Το άρθρο που ακολουθεί περιέχεται στον συλλογικό τόμο Κατεβάζοντας τους φτωχούς από το σταυρό. Χριστολογία της απελευθέρωσης (επιμ. José María Vigil, 2007), έκδοση της Διεθνούς Θεολογικής Επιτροπής του Οικουμενικού Συνδέσμου Θεολόγων του Τρίτου Κόσμου, διαθέσιμη ελεύθερα στο διαδίκτυο (στα αγγλικά, ισπανικά και ιταλικά, βλ. goo.gl/ECJpTi). Μια πρόσφατη συνέντευξη της Γεκμπάρα δημοσιεύθηκε στην αργεντίνικη εφημερίδα Pagina 12 (24.3.2013) στα ισπανικά (είναι διαθέσιμη ηλεκτρονικά στο goo.gl/1Gzg87).
Θ. Χαρ.
***********************************************************
Ποιος είναι ο Ιησούς ο Ναζωραίος; Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση ήταν πάντα πολλαπλή από την εποχή των πρώτων πιστών. Τα κείμενα της Καινής Διαθήκης είναι οι πρώτοι μάρτυρες του θεμελιώδους πλουραλισμού της χριστιανοσύνης. Οι ιδέες που ακολουθούν στο παρόν κείμενο δημοσιοποιούνται σε μία προσπάθεια να ενδυναμωθεί ξανά μέσα στις χριστιανικές κοινότητες ο χριστολογικός πλουραλισμός.
Το να υποδεχθούμε με χαρά το χριστολογικό πλουραλισμό στην καρδιά των χριστιανικών κοινοτήτων είναι κατά τη γνώμη μου ένα σημαντικό βήμα στην κατεύθυνση της αποδοχής του πλουραλισμού των πεποιθήσεων και των θρησκευτικών αναζητήσεων διαφορετικών πολιτισμικών ομάδων, χωρίς το σκοπό της ανάδειξης κάποιας από αυτές τις πεποιθήσεις ως της πιο σημαντικής, της αληθέστερης ή της απόλυτης εμπειρίας του θείου.
Σε μια προσπάθεια αποσαφήνισης ενός χριστολογικού πλουραλισμού για τις χριστιανικές κοινότητες, έρχεται στο νου μια υπαινικτική φράση του Αποστόλου Παύλου. «Ζω δε ουκέτι εγώ, ζη δε εν εμοί Χριστός («Τώρα πια δεν ζω εγώ, αλλά ζει στο πρόσωπο μου ο Χριστός») (Προς Γαλάτας 2,20). Τι εμπειρίες να είχε ζήσει ο Παύλος όταν σχημάτισε τη φράση αυτή; Σε τίνος «εγώ» τη ζωή αναφερόταν; Πιστεύω ότι ο Παύλος, με την σαφήνεια που τον χαρακτήριζε, δεν σκόπευε να αναπαραγάγει στη ζωή του την ατομική ζωή του Ιησού του Ναζωραίου. Μάλλον θεωρούσε ότι αναδεικνύοντας στη ζωή του τις αξίες που, σύμφωνα με τη δική του περί Ιησού κατανόηση, έδιναν νόημα σε αυτή, θα τον έκαναν έναν άλλο Χριστό. Είμαστε ήδη εντός του Χριστολογικού πλουραλισμού. Έτσι μπορούμε να αναρωτηθούμε πώς η φράση αυτή, καρπός μιας προσωπικής εμπειρίας, μπορεί να αληθεύει για μας σήμερα. Πώς μπορούμε να ακολουθούμε το Χριστό εάν δεν ανακαλύπτουμε το πρόσωπο Του να σφραγίζει τις καρδιές μας μέσω της ιστορίας καθενός από εμάς και της ιστορίας των γειτόνων μας; Μπορεί να ισχύει ότι πρέπει να απαρνηθώ αυτή τη θεμελιώδη εμπειρία προκειμένου να ακολουθήσω το Χριστό, όπως αυτός διδάσκεται εκτός της ανθρώπινης εμπειρίας, όπως τον διδάσκουν οι εκκλησιαστικές εξουσίες; Μπορεί να ισχύει ότι, προκειμένου να ακολουθήσω το Χριστό, πρέπει να προδώσω το πρόσωπο του Χριστού που ζει εντός μου; Πρέπει να απεμπολήσω τον πολιτισμό μου, το πλαίσιο της ζωής μου, τις κραυγές των χειροπιαστού πόνου των συνανθρώπων μου, κραυγές που αντιλαλούν μέσα μου και μέσα στους συγκαιρινούς μου; Οι ερωτήσεις αυτές, που μπορεί να φαντάζουν αμιγώς ρητορικές, δεν εγείρονται από την επίσημη εκκλησιαστική σκέψη, αλλά από τις παρατηρήσεις της καθημερινής ζωής συνηθισμένων ανθρώπων.
Παναγία, έργο του Θεοφάνη του Έλληνα, από τον καθεδρικό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, Μόσχα (αρχές 15ου αιώνα).
Για το λόγο αυτό ο κάθε είδους έλεγχος επί της Χριστολογίας που πηγάζει από τις εκκλησιαστικές εξουσίες, οι οποίες διεκδικούν για τον εαυτό τους την κατοχή του αληθούς δόγματος περί του Ιησού Χριστού, ή ο συνολικός έλεγχος που εμείς οι ίδιοι επιθυμούμε να ασκούμε ο ένας επί του άλλου, ενέχουν τον κίνδυνο της άρνησης της πολλαπλής και διαφορετικής ζωής του Χριστού εντός μας. Δεν μπορούμε να μικρύνουμε το Χριστό σε ένα τυποποιημένο τρόπο, σε ένα δόγμα περιορισμένο στο χρόνο, σε μία και μόνη συμπεριφορά, σε μία και μόνη πράξη, ωσάν να μπορούσαμε να ελέγξουμε δια της βίας τις διάφορες μορφές αγάπης και μετά να επιβεβαιώσουμε ότι όλοι μας μπορούμε να αγαπάμε μόνο κατ’αυτό τον τρόπο που κατοχυρώθηκε ως ο μόνος εφικτός και αληθής τρόπος να βιώνουμε την αγάπη.
Αλλά ποιος είναι ο Χριστός που ζει εντός μου; Πώς μπορώ να Τον καταλάβω και να ζήσω την αλήθεια Του μέσα μου; Πώς μπορώ να είμαι πιστός σε μία θρησκευτική παράδοση που έχει αναγνωρισθεί ως χριστιανική;
Χριστός, μια λέξη με ελληνική προέλευση, σημαίνει τον χρισμένο, τον προορισμένο για μία ειδική αποστολή. Για πολύ καιρό ως Χριστός γινόταν κατανοητός μόνον ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ, αυτός που φέρνει, μέσω του προσώπου Του, τη σωτηρία σε όλο το ανθρώπινο είδος. Σήμερα, εντός της χριστιανικής κοινότητας, λέμε ότι Χριστός είναι μία λέξη που σημαίνει ότι ο καθένας και η καθεμιά μας διαθέτει την ικανότητα, όπως τη διέθετε ο Ιησούς ο Ναζωραίος, να ανακαλύπτει τον εαυτό του ως χρισμένο να υπηρετεί τους άλλους, να αναζητά μαζί με τους άλλους τη δικαιοσύνη και το κοινό αγαθό. Είναι με αυτή την έννοια που όλοι μας είμαστε Χριστοί, που σημαίνει υπεύθυνοι για τη θερμή αποδοχή της ανθρωπινότητας μας και για να της επιτρέψουμε να αναπτυχθεί με το σεβασμό και την αξιοπρέπεια που μας αξίζει. Εάν η παράδοση απέδωσε με ένα ξεχωριστό τρόπο τη λέξη αυτή στον Ιησού, ήταν για να αναδείξει τη δυνατότητα να αντιληφθούμε ότι από αυτό τον συγκεκριμένο άνθρωπο, τον Ιησού το Ναζωραίο, μπορεί ο καθένας μας να γίνει στ’αλήθεια Χριστός μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και εντός της ανθρωπινότητας μας. Με άλλα λόγια σε κάθε ιστορικό πλαίσιο το καθήκον είναι να δημιουργούμε «χριστοειδείς σχέσεις», όπερ σημαίνει σχέσεις δικαιοσύνης, αγάπης, τρυφερότητας, αλήθειας και αλληλεγγύης μεταξύ μας, αποδεχόμενοι την ανθρώπινη ιδιότητα μας και την ευθύνη μας. Έτσι, αυτό που είναι το πλέον σημαντικό στη λέξη Χριστός δεν είναι οι αφηρημένες θείες ιδιότητες που Του αναγνωρίζουμε. Δεν είναι η θεία ιδιότητα Του να είναι υιός του Θεού με μια ιεραρχική, θρησκευτική έννοια. Δεν είναι επίσης ούτε και οι ιδιότητες που ελήφθησαν από τις θεότητες του ελληνικού δωδεκάθεου ή τον αιγυπτιακό κόσμο και που τις προσθέσαμε στην ιστορία Του μέσα στους αιώνες. Στην πράξη όλοι μας και ο καθένας ξεχωριστά και εντός της ανθρωπινότητας μας θα μπορούσαμε να γίνουμε Χριστοί. Κι όταν γινόμαστε Χριστοί δεχόμαστε στα έσχατα βάθη της ανθρωπινότητας μας αυτή την απλή εμπειρία που μας οδηγεί να αναγνωριζόμαστε ως ένας μέσα σε άλλους, ένας για άλλους, ως ένα και το αυτό σώμα. Ένα σώμα που ζει μια πλήρη ζωή μόνον αν νοιαζόμαστε με σεβασμό ο ένας για τον άλλο, αν αρχίζουμε την κάθε μέρα μας με ανανεωμένες σχέσεις σεβασμού, δικαιοσύνης, τρυφερότητας μεταξύ μας.
Μια χριστολογία της πολλαπλότητας απλώς οφείλει αυτή τη διαίσθηση στους πρώτους χριστιανούς. Μπορεί να βιωθεί ως μια ανθρώπινη εμπειρία σχέσης με πρόσωπα κοντά μας ή μακριά μας σε μια μορφή που συνέχεια ανανεώνεται. Με αυτή την έννοια το να καθορίσουμε δογματικά τις μορφές αυτής της σχέσης και να χρησιμοποιήσουμε αποκλειστικές λέξεις για να εκφράσουμε αυτή τη σχέση δεν φαίνεται να είναι τμήμα της παράδοσης που κληρονομούμε από τις Γραφές.
Είναι μέσα σε αυτό το πλαίσιο που σκεφτόμαστε τον ευαγγελιστή Ιωάννη όταν λέει πως «το πνεύμα όπου θέλει πνει, και την φωνήν αυτού ακούεις αλλ’ουκ οίδας πόθεν έρχεται και που υπάγει. Ούτως εστί πας ο γεγεννημένος εκ του Πνεύματος («Ο άνεμος πνέει όπου θέλει. Ακούς τη βουή του, αλλά δεν ξέρεις από πού έρχεται και πού πηγαίνει. Έτσι συμβαίνει και με καθέναν που γεννιέται από το Πνεύμα») (Κατά Ιωάννη 3,8). Ο άνεμος αυτός φυσάει εντός μας ή αναπνέει μέσα μας ή αναπνέουμε μέσα του, όταν νιώθουμε πόσο πολύ ο πόνος του άλλου μας αγγίζει στα βάθη της ύπαρξης μας και κατά κάποιον τρόπο γίνεται ο πόνος μας. Γι’αυτό το λόγο ψάχνουμε με αυτό το πρόσωπο, άντρα ή γυναίκα, τρόπους να ανακουφίσουμε τον πόνο του και να θρέψουμε τις ελπίδες του. Είναι ο άνεμος, το ευχάριστο αεράκι ή οι θυελλώδεις άνεμοι που μας φέρνει στους συνανθρώπους μας και μας κάνει να ανακαλύπτουμε ότι είμαστε από την ίδια σάρκα, ένα και μόνο σώμα με τη Γη. Το σώμα αυτό, μόλο που το σμπαράλιασε ο πόνος και η πλεονεξία που υπάρχει μέσα μας, είναι η μόνη πραγματικότητα εντός της οποίας βρισκόμαστε. Κι είναι ακόμη το σώμα του Χριστού συμβολιζόμενο σε διαφορετικά μέρη και διαφορετικούς καιρούς. Γιατί, τότε, ζητάμε να ακούγεται σύμφωνα με ένα και μόνο νόμο ή ένα και μόνο κανόνα; Και πώς να απαγορεύσεις στον άνεμο να ηχεί με διάφορους ήχους και διαφορετικές εντάσεις προσπαθώντας να τον ελέγξεις όπως προσπαθούν να κάνουν οι άρχοντες του κόσμου; Για αυτούς, ο πλούτος του κόσμου πρέπει να κλειστεί στα θησαυροφυλάκια τους, η γνώση του κόσμου στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές τους, έτσι ώστε να μπορούν να ελέγχουν και να συσσωρεύουν τα πλούτη χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους ότι «σής και βρώσις αφανίζει» («τα αφανίζει ο σκόρος και η σκουριά»)(Κατά Ματθαίον 6,19). Αλλά «μεταξύ αδελφών δεν πρέπει να’ναι έτσι» («υμείς δε ουχ ούτως»0 (Κατά Λουκά 22, 26), είπε ο Ιησούς σε μια από τις συναντήσεις του με τους φίλους του. Στο ίδιο τραπέζι κάθονται η πόρνη, ο λεπρός, η αιμορροφιλική γυναίκα, ο παράλυτος, ο τελώνης, ο γέρος, το παιδί κι ο καθένας επιβεβαιώνει το Χριστό που ζει και ψάχνει «την αγάπη που είναι τα πάντα όλα για όλους». Η ποικιλία των ζωών εκφράζει την ποικιλία των τρόπων της αγάπης και των ποιητικών μορφών για να εκφραστεί η αγάπη με πίστη στο ποιοι είμαστε και στο εύχεσθαι υπέρ αλλήλων που καλλιεργούμε ο ένας για τον άλλο.
Οι χριστολογίες της πολλαπλότητας απαντούν στον πλουραλισμό της ζωής, στην περιπλοκότητα της, στην ποικιλία των καταστάσεων εντός των οποίων η αγάπη και η δικαιοσύνη πραγματώνονται ανάμεσα μας. Πώς μπορεί κανείς να τολμά να μειώσει τη δημιουργικότητα της αγάπης; Κι όμως, πάντα το κάνουμε, ωσάν, ελέγχοντας την αγάπη και την σκέψη περί αγάπης, να μπορούσαμε να κατέχουμε όχι μόνον τους άλλους, αλλά και την ίδια τη θεία δύναμη.
Δεν είμαστε πεπεισμένοι ότι η Χριστολογία μας, αυτή που είναι παρούσα στην κοινότητα της πίστης μας, είναι μόνο μία από τις πολλές που υπάρχουν εντός της χριστιανικής παράδοσης ή και εντός της ίδιας μας της εκκλησίας. Κι αυτό το λέω, προκειμένου να επιβεβαιώσω ότι, επί τη βάσει της Χριστολογίας μας, δεν μπορούμε να κρίνουμε τους άλλους και να καθιστούμε τους εαυτούς μας κριτές της ορθοδοξίας της αγάπης και της εξάσκησης της δικαιοσύνης. Στη συνήθη ζωή της αγάπης, κανείς δεν υπόκειται σε προκαθορισμένες μορφές. Η αγάπη υιοθετεί διάφορα χρώματα κι εκφράσεις σαν το άνεμο που όπου θέλει πνέει. Είναι αυτός ο άνεμος που ηχεί διαφορετικά ο ίδιος που κάνει τις διάφορες Χριστολογίες να είναι σαν διαφορετικές μορφές της αγάπης και της ελευθερίας:
Μαύρες Χριστολογίες που ψάχνουν να ακούσουν τις κραυγές των νέγρων της ηπείρου μας και να επιβεβαιώσουν την επουλωτική δράση που έχουν οι κραυγές αυτές στα τρίσβαθα της ανθρώπινης προσπάθειας τους να βρουν τρόπους να επιβεβαιωθεί η αξιοπρέπεια τους και να γίνουν σεβαστές οι πολιτιστικές παραδόσεις τους.
Φεμινιστικές Χριστολογίες που νιώθουν τον πόνο των γυναικείων σωμάτων που γίνονται αντικείμενα αποκλεισμού και κρίνονται ως κατώτερα, μία πραγματική κυριαρχία που λαμβάνει τη μορφή της συμβολικής κυριαρχίας, της οικονομικής, κοινωνικής, οικογενειακής και θρησκευτικής κυριαρχίας. Δεν έχουμε εμείς οι γυναίκες δικαίωμα σε μία Χριστολογία που παίρνει υπόψη της την επιβεβαίωση της αξιοπρέπειας μας που πηγάζει από τον ίδιο τον πόνο μας, που πηγάζει από τις μορφές του Σταυρού που μας επιβάλλει η πατριαρχική κοινωνία; Δεν θα ήταν αυτός ένας δρόμος προς την ανάσταση εντός των ορίων της ιστορίας που βιώνουμε;
Ινδιάνικες Χριστολογίες που ακόμη και σήμερα βιώνουν την εμπειρία της εξαφάνισης των αυτοχθόνων λαών και μέσα από αγώνες αναζητούν την αξιοπρέπεια της επιβεβαίωσης τους ως ανθρώπων που τα δικαιώματα τους στα εδάφη τους και τις παραδόσεις τους γίνονται σεβαστά. Και πώς να μη νιώθει κανείς χρισμένος όταν καλείται να ανταποκριθεί στην ανθρώπινη κλήση για ελευθερία απέναντι στην αδικία να βλέπει τη γη του λεηλατημένη, τους πολιτισμούς δολοφονημένους και υποβαθμισμένους σε φολκλόρ στην υπηρεσία της ελίτ;
Πώς μπορούμε να μην επιδιώκουμε να είμαστε χίλιοι Χριστοί, ο καθένας κι η καθεμιά προσπαθώντας να σέβεται τον αδελφό του Χριστό, την αδελφή του Χριστό, ο καθένας κι η καθεμιά με τον πόνο του/της βυθισμένος/η στο συλλογικό ανθρώπινο πόνο;
Πολλές φορές οι θρησκευτικές αυτοκρατορίες κηρύττουν και απαιτούν μια Χριστολογία του Πύργου της Βαβέλ. Κατασκευάζουν πύργους και από εκεί ψηλά επιβλέπουν τις πράξεις και τις σκέψεις των εργατών, απαιτώντας να μιλούν οι τελευταίοι την ίδια γλώσσα, ενώ γνωρίζουν ότι προέρχονται από διαφορετικούς λαούς. Απειλούν με διάφορες τιμωρίες όσους μιλούν τη γλώσσα τους, έχοντας κατά νου ότι η πολλαπλότητα των γλωσσών μπορεί να συνιστά απειλή για την πολιτική και θρησκευτική ηγεμονία εκείνων που κρατούν για τον εαυτό τους την εξουσία. Οι θρησκευτικές αυτοκρατορίες γίνονται μη ανεκτικές και τείνουν στους αποκλεισμούς, θεωρώντας ότι η χριστιανική ανωτερότητα είναι μία γνήσια επιλογή και μία ιερή απόφαση. Ενεργούν ωσάν να ήταν χρειαζούμενο να υπερασπιστούν την ορθοδοξία και την αυθεντικότητα του Ιησού προστατεύοντας Τον από ζητιάνους, πόρνες, χήρες, ξένους, αγρότες, κριτικούς στοχαστές που κάθονται στο ίδιο τραπέζι και μπορούν να τρώνε από χίλια δυο καλούδια. Οι αποκλειστικοί κάτοχοι (detainers) της πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας ζουν κατά κύριο λόγο μέσω της εξαπάτησης (υπεκφυγής;) και μας εκφοβίζουν με την παρουσία τους. Μας κάνουν να πιστεύουμε ότι αυτό το κάνουν με μέσο την εκκλησιαστική ευθύνη και με σκοπό την αγάπη του Χριστού και την Αλήθεια. Αλλά ποιος είναι ο Χριστός τους μέσα στην πολλαπλότητα των Χριστολογιών; Πιστεύω ότι, παρά την καλή βούληση κάποιων, φτιάχνουν τη δική τους εικόνα περί Χριστού με υλικό επεκτατικές και δυαλιστικές κατηγορίες, οι οποίες εγγυήθηκαν για αιώνες την ανωτερότητα της Χριστιανοσύνης έναντι άλλων θρησκευτικών προσεγγίσεων. Ίσως ξεχνούν ότι το μεγαλείο της Χριστιανοσύνης ξεκίνησε σε ένα στάβλο, με το καλωσόρισμα ενός παιδιού που γεννήθηκε από μια γυναίκα στη σκοτεινή νύχτα ενός λαού που ήταν αντικείμενο εκμετάλλευσης. Ένα εύθραυστο, ευπαθές, άοπλο παιδί που, όπως όλοι μας, εξαρτιόταν από άλλους για να ζήσει. Αλλά μαζί με αυτό το παιδί, όπως με όλα τα παιδιά του κόσμου, γεννήθηκε μια ελπίδα για ένα καλύτερο κόσμο σήμερα και αύριο. Το παιδί, ο Ιησούς, έγινε ενήλικας και περίπου στα 30 του, επειδή ήταν με το μέρος των συμπατριωτών του που ήταν στο περιθώριο, σταυρώθηκε και έγινε θύμα των πολιτικών και εκκλησιαστικών εξουσιών. Αυτός ο άδικος θάνατος μετασχηματίστηκε σε μία μνήμη ζωής και αγάπης που έφερε για πολλούς μια αναγέννηση της ελπίδας στη ζωή. Τίποτα που να παραπέμπει σε επεκτατική δόξα, τίποτα φανταχτερό, πουθενά πλούτος, κανένας ιδεολογικός έλεγχος! Όμως είναι ακριβώς εδώ ό τόπος που βρίσκεται η αυθεντικότητα της Χριστιανοσύνης. Δεν χρειάζεται να είμαστε σαν ένα Θεό γεμάτο δύναμη, με μία μορφή μυώδους άντρα που κάθεται στον ουράνιο, φτιαγμένο από χρυσάφι, θρόνο Του. Φτάνει που είμαστε άνθρωποι –άντρες και γυναίκες- και που ο Θεός είναι μέσα μας από τη γέννηση μας. Είναι για αυτό το λόγο που ο καθένας μας είναι προσκεκλημένος, μέσα στην πλήρη ανθρωπινότητα του, να προσεγγίσει τον άλλο, να στήσει τη σκηνή του δίπλα στη σκηνή του άλλου, να γίνει ξανά και ξανά γείτονας με τον άλλο, να προχωρήσουμε μαζί, να μοιραστούμε το ψωμί και το κρασί μας και να ευχαριστήσουμε τη ΖΩΗ. Και αυτό είναι που αποκαλούμε το να είσαι Χριστός.
Για αυτό το λόγο το να ομιλεί κανείς για πολλαπλές Χριστολογίες δεν είναι πραγματικά καινούριο. Δεν είναι μόνο στις μέρες μας που έχουν γίνει πολλαπλές. Είμαστε εμείς που προσπαθήσαμε να σκοτώσουμε τον πλουραλισμό. Είναι σημαντικό αυτό να μην το ξεχνάμε, διότι έτσι όπως συνηθίσαμε να ζούμε μια ζωή στην οποία το σχέδιο που θεωρείται επικρατέστερο είναι πάντοτε το καλύτερο, δυσκολευόμαστε να δούμε θετικά την πολλαπλότητα στον πλανήτη μας και τον πλούτο της διαφορετικότητας μας. Ίσως, όπως μας διδάσκει και η ιστορία των τριών Μάγων, θα τολμήσουμε να αφήσουμε να μας οδηγήσει το αστέρι που τους οδήγησε στο μικρό Ιησού. Ας καλοδεχτούμε το αστέρι μας, αυτό που θα μας οδηγήσει στα παιδιά, τους εφήβους, στη γυναίκα που έγινε μητέρα, στους βοσκούς και τους ακτήμονες εργάτες γης, στους απόκληρους και τους απελπισμένους αυτού του κόσμου. Εκεί θα βρούμε το παιδί που είμαστε, Χριστοί που γεννηθήκαμε για να αλληλοβοηθιόμαστε στο ατέλειωτο μυστήριο της ζωής.
Πόλη Καμαραγκίμπε, Επαρχία Περναμπούκο, Βραζιλία
