«Το χάος που επιβάλλουμε το ελέγχουμε, το διευθετούμε, το δίνουμε σε δόσεις, το τροφοδοτούμε. Αλλά, το χάος που έρχεται από τους από κάτω…»[1]
Η εξέγερση του 2008 ήταν το οδυνηρό ξέσπασμα γέννησης της εποχής της κρίσης. Οικονομικής αλλά και κρίση ηγεμονίας. Η απαρχή μιας νέας εποχής, πρωτόγνωρης και αντιφατικής. Μιας εποχής που έφερε στην επιφάνεια τους απόκληρους, τα θύματα της επιλεκτικής, τότε, εσωτερικής υποτίμησης. Το 2008, χωρίς μνημόνια, ο ελληνικός αστισμός είχε ήδη αποδιαρθρώσει τις εργασιακές σχέσεις. Ο εργασιακός μεσαίωνας, η επισφάλεια και η αδυναμία ανεξάρτητης αξιοπρεπούς ζωής αποτελούσε τον κανόνα για τους νέους και νέες εργαζόμενες. Σχεδόν ταυτόχρονα, η επίθεση στην Κωνσταντίνα Κούνεβα (μετανάστρια, γυναίκας, συνδικαλίστρια) φέρνει στις φλεγόμενες τηλεοράσεις των ελληνικών νοικοκυριών την αθέατη όψη της χρύσης εποχής του ελληνικού καπιταλισμού. Το καθεστώς των μεταναστών εργατών στη χώρα μας αποτελούσε εικόνα από το μέλλον για την πλειοψηφία της εργατικής τάξης.[2]
Οι πραγματικές συνθήκες εργασίας των θυμάτων της τότε επιλεκτικής εσωτερικής υποτίμησης έμελε να αποτελέσουν τον κανόνα για την κοινωνική πλειοψηφία της Ελλάδας του 2013, της Ελλάδας της γενικευμένης εσωτερικής υποτίμησης.
Για τους μετανάστες εργάτες του 2008, εργασία σημαίνει μισθούς πείνας, ανασφάλιστη εργασία, εργοδοτική τρομοκρατία, έλλειψη δυνατότητας συλλογικής διαπραγμάτευσης. «Γράφω για εμάς που ζούμε σ’ ένα εργασιακό καθεστώς άθλιο. Τι άλλο μπορείς να πάθεις; Ανασφάλιστος δουλεύεις, απλήρωτος είσαι, κινδυνεύεις ανά πάσα στιγμή και από πάνω έχεις και την απειλή της απόλυσης… Είμαστε καθαρίστριες μαζεύουμε σκουπίδια, αλλά και αυτά άμα τα ανακυκλώσεις είναι χρήσιμα. Αισθάνομαι ότι δεν υπάρχω, είμαι κάτι πιο κάτω από σκουπίδι. Αλλά όσους κι αν ρώτησα δε μου είπε κανείς τι είμαι.Μήπως ξέρετε εσείς ρε παιδία;»[3] Για τους νέους και τις νέες, εργασία την εποχή εκείνη σημαίνει αβεβαιότητα, σημαίνει αδυναμία εξασφάλισης αξιοπρεπούς εισοδήματος, σημαίνει αδυναμία ανεξάρτητης αξιοπρεπούς ζωής. Οι εργασιακές σχέσεις για την πλειοψηφία της νεολαίας προσιδιάζουν ήδη από τότε σε εκείνες των μεταναστών. Κοινή συνισταμένη:
-χαμηλοί μισθοί (για τους μετανάστες σημαίνουν όριο επιβίωσης, για τους νέους παιδικό δωμάτιο)
-ανασφάλιστη εργασία
-καμιά συλλογική διαπραγμάτευση (οι πιο τολμηροί/ες καλούνται να ξανανακαλύψουν τι σημαίνει συνδικαλισμός, χωρίς θεσμική συλλογικήκάλυψη, από την ΠΕΚΟΠ της Κωνσταντίνας και των άλλων γυναικών μέχρι τα Πρωτοβάθμια Σωματεία, όσων μπαίνουν για πρώτη φορά στην παραγωγική διαδικασία).
Ο Δεκέμβρης του 2008 δημιούργησε ένα ενεργό κοινωνικό ρήγμα. Ήρθε για να δηλώσει για πρώτη φορά ύστερα από τα χρόνια της ανάπτυξης ότι η γενικευμένη επιδείνωση των όρων ζωής πλανιέται τότε απειλητικά στο υποσυνείδητο της νεολαίας, της γενιάς που προορίζεται να ζήσει χειρότερα από τους γονείς της. Και τότε αρχίζει να το συνειδητοποιεί.
Η Κούνεβα και ο Γρηγορόπουλος καθρεφτίζονται στα πέρατα του κόσμου
Τα θύματα-σύμβολα της εξέγερσης του Δεκέμβρη, (νέοι/ες, μετανάστες), τα τότε θύματα της επιλεκτικής εσωτερικής υποτίμησης, τα φαντάσματα του θανάτου του χρυσού ελληνικού καπιταλισμού ξαναέρχονται σήμερα, το 2013 στη γειτονική Ταξίμ, στα μήκη και τα πλάτη της Βραζιλίας.
Οι κοινωνικές ομάδες που στην Ελλάδα του Δεκέμβρη του 2008 βίωναν αυτό που σήμερα αποτελεί αναφορά, αναπαράσταση ζωής για την κοινωνική πλειοψηφία, εκδικούνται στις πλατείες της οθόνης μας. Έρχονται να μας θυμίσουν πως το παλιό κοινωνικό συμβόλαιο έχει σπάσει. Και αυτό δε συμβαίνει μόνο εδώ. Οι νέοι και οι νέες της Τουρκίας, η βραζιλιάνικη νεολαία, οι απόκληροι της μαζικής εκκαθάρισης της εργασίας ξαναβρίσκουν τη φωνή τους. Οι πρώιμοι απόκληροι της Ελλάδας, γυρίζουν στην Ταξίμ και τη Βραζιλία για να ξαναβρούν το δρόμο τους. Να ενώσουν τη φωνή τους με τις πλατείες των «αγανακτισμένων» της Ευρώπης, τους πυροβοληθέντες της Μανωλάδας.
Οι νέοι και οι νέες, οι μετανάστες εργάτες και ο κόσμος της μισθωτής εργασίας προσπαθούν να τσακίσουν τα τέρατα που τους κλέβουν τη ζωή. Ανάλογα με την πρόοδο της πολιτικής της εσωτερικής υποτίμησης στα επιμέρους σύνορα, τα «βουτυρόπαιδα» ξεχύνονται στους δρόμους των πόλεων διεκδικώντας τις δικές τους «ουτοπίες»…
Από τους δρόμους της Τουρκίας,στα γήπεδα της Βραζιλίας, στην Ευρώπη του Θατσερισμού.
Την ίδια στιγμή που οι από κάτω ξανανακαλύπτουν τις δυνάμεις τους στη Βραζιλία (όπου διεξάγονται οι μεγαλύτερες διαδηλώσεις από το 1992) και οι νέοι στην Τουρκία σκιαγραφούν το δικό τους όραμα για ζωή, οι νεοφιλελεύθεροι κυβερνητικοί συνασπισμοί Ελλάδας και Πορτογαλίας καταρρέουν υπό το βάρος μαζικών κινητοποιήσεων.
Στην Ευρώπη των Μνημονίων και της δημοσιονομικής πειθαρχίας, το δόγμα της ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας, έχει «παράπλευρες απώλειες». Από τη μία, περιλαμβάνει τη δημιουργία μιας «χαμένης γενιάς», της νεολαίας. Οι νέοι της Ευρώπης ετοιμάζονται να γίνουν οι σύγχρονοι σκλάβοι της ανεργίας. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του ILO, που φέρει τον τίτλο «Μια γενιά σε κίνδυνο», στην Ευρωπαϊκή Ένωση το ποσοστό ανεργίας των νέων (18-24 ετών) εκτιμάται στο 18,1% (2012) σημειώνοντας αύξηση 25% το διάστημα 2008-2012 ή κατά 2 εκατομμύρια άτομα. Εάν μάλιστα ληφθεί υπόψη το ποσοστό αποθάρρυνσης (εκτιμάται στο 3,1%) τότε το ποσοστό ανεργίας διορθώνεται στο 21,2%.
Ταυτόχρονα στην Ευρώπη αυξάνει ο αριθμός των νέων που απασχολείται με ατυπικές εργασιακές σχέσεις, ενώ οι σχετικές διαθέσιμες έρευνες επιβεβαιώνουν ότι η αύξηση αυτή δεν ανταποκρίνεται σε αντίστοιχη επιθυμία των νέων εργαζομένων, αλλά σε λύση ανάγκης λόγω της παρατεταμένης ανεργίας. Συγκεκριμένα, η μερική απασχόληση των νέων αντιστοιχεί στο 25% του συνόλου της απασχόλησης τους (2011), ενώ το 40% των νέων εργαζομένων εργάζεται με σχέσεις εργασίας προσωρινής απασχόλησης.
Για τους νέους της Γηραιάς Ηπείρου, το δικαίωμα στην εργασία έχει χαθεί. Η νέα εργασιακή κατάσταση, από την ανεργία στη flexicurity απασχολισημότητα και πάλι πίσω αμφισβητεί τη δυνατότητα σχεδιασμού ζωής με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την κοινωνική ζωή, την ψυχολογική κατάσταση και την υγεία των νέων ανθρώπων που ξαναγυρίζουν στην «οικογενειακή θαλπωρή»…
Από την άλλη, περιλαμβάνει τη σύγχρονη δουλεία των μεταναστών εργατών. Τα εγκλήματα στους φραουλοτόπους της Μανωλάδας δε συνιστούν «άτυχες στιγμές του κωλοέλληνα». Πριν από μερικά χρόνια, στον κόλπο Μόρικαμπ (Morecambe) της Βορειοδυτικής Αγγλίας, 21 δούλοι κινέζικης προέλλευσης έχασαν τη ζωή τους μαζεύοντας θαλάσσια κυδώνια. Δούλοι και αυτοί: αμείβονταν με πέντε λίρες για κάθε 25 κιλά κυδώνια που θα μάζευαν, χωμένοι στο νερό, άμαθοι στη θάλασσα. Οι εργάτες που εργάζονται στην Αγγλία σε εποχιακές δουλειές, χωρίς άδεια εργασίας, συνεχίζουν να καταγγέλλουν τραγικές συνθήκες, πολύ χαμηλά ημερομίσθια και ωράρια εξοντωτικά. Και μάλιστα εργάτες ερχόμενοι από τη Βουλγαρία, τη Λιθουανία, τη Λετονία και λοιπές χώρες της Ευρώπης. Η σκλαβιά δεν κοιτάει χρώμα δέρματος. Στην ισχυρή Γερμανία της ανάπτυξης, πάλι, έχουμε περιπτώσεις όπως των Ρουμάνων εργατών που εργάζονταν ως οικοδόμοι σε μεγάλες κατασκευές στην Φρανκφούρτη για ένα 1 ευρώ την ώρα και που ο εργολάβος τους παρακράτησε τα διαβατήρια και τους έβαλε να υπογράψουν ότι εργάζονται ως «αυτοαπασχολούμενοι», δηλαδή χωρίς ασφάλιση ή οποιαδήποτε κάλυψη σε περίπτωση εργατικού ατυχήματος.
Η “ελεύθερη αγορά” έχει την ανάγκη των σκλαβωμένων ανθρώπων. Οι δουλειές που κάνουν οι παράνομοι μετανάστες, δεν είναι δουλειές που θα έκανε κάποιος άλλος με τα ίδια χρήματα και τις ίδιες συνθήκες. Είναι δουλειές που δε θέλει κανείς να κάνει, γιατί είναι δουλεία και κανείς ηθελημένα δε γίνεται δούλος.Η ελεύθερη αγορά όμως χρειάζεται και τη μαζική ανεργία των νέων. Και τη χρησιμοποιεί προκειμένου να επιβάλει το νεοφιλευλεύθερο δόγμα, σε μια μορφή πολύ πιο επιθετική και αδηφάγα για την εργατική δύναμη.
Οι πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, όπως οι μετανάστες και οι νέοι, βίωσαν την επίθεση πιο νωρίς. Και αντέδρασαν λίγο πιο νωρίς, αντιδρούν λίγο πιο βίαια, λίγο πιο αποφασιστικά.
Είναι αυτά τα απόβλητα που δοκίμασαν να ξαναθυμίσουν στους από πάνω ότι δεν ξεμπέρδεψαν μαζί τους. Οι μετανάστες των γκέτο της Ευρώπης μαζί με τους νέους ανθρώπους των ίδιων συνόρων προσπαθούν να ανακαταλάβουν τους δρόμους τους. Και να ενώσουν τις φωνές τους με τους νέους και της νέες της Νότιας Αμερικής και της απολυταρχικής Ανατολής.
Και τους Ευρωπαίους «τεμπέληδες» του ευρωπαϊκού Νότου που διαδηλώνουν για την ανεργία, τη λιτότητα, τη δημοκρατία. Που η πρώτη τους επαφή με τον -εν δυναμει- εργασιακό βίο συνοδεύεται από τόσο μαζικές και πολύφωνες ανθρώπινες εκλάμψεις στους δρόμους και τις πλατείες των πόλεων, που κάποια χρόνια πρίν οι περισσότεροι μάλλον δε θα μπορούσαν να φανταστούν μέσα στα αγωνιζόμενα πλήθη τους εαυτούς τους. Γιατί στα 15 τους δεν υπήρξαν αυτά τα πλήθη... Στην Ευρώπη της αυξανόμενης νεολαιίστικης ανεργίας, το μορφωτικό επίπεδο των νέων αυξάνεται με ταχύ ρυθμό. Με άλλα λόγια, είμαστε μια ήπειρος όπου ο παραλογισμός των εφαρμοζόμενων πολιτικών δεν συγκρούεται κατά κύριο λόγο με τις κριτικές κάποιων τεχνοκρατών, αλλά με τη ραγδαία βελτίωση της ικανότητας της κοινωνίας να καταλαβαίνει τι της συμβαίνει και να αγωνίζεται για το μέλλον της. Να είναι σε θέση να στηρίξει νέες παραγωγικές δομές και διαδικασίες με πυξίδα την αλληλεγγύη και γνώμονα τον άνθρωπο.
Οι από πάνω ανησυχούν
Γιατί το γνωρίζουν αυτό πολύ καλά. Και πρόσφατα έχουν αρχίσει να το συζητούν δημοσίως. Όπως για παράδειγμα στην Αθήνα, σε συνέδριο κορυφής που έγινε στα τέλη Ιουνίου, όπου ο γενικός διευθυντής της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, Γκάι Ράιντερ, μίλησε για κρίση άνευ προηγουμένου σε χώρα εν καιρώ ειρήνης χαρακτηρίζοντας το ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα απαράδεκτο. Στην ίδια διάσκεψη, ο επίτροπος απασχόλησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λάζλο Αντόρ, αναφερόμενος στην ανεργία, έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για ενδεχόμενη ευρωπαϊκή κοινωνική κρίση. Από το ίδιο βήμα, ο επικεφαλής του γραφείου του ΔΝΤ στην Ελλάδα, Μπομπ Τράα, τάχθηκε υπέρ της απλοποίησης των διαδικασιών εισόδου, αλλά και εξόδου από την αγορά εργασίας. Και ο πρόεδρος του ΣΕΒ, με τη σειρά του, Δημήτρης Δασκαλόπουλος, ζήτησε την αναπροσαρμογή ολόκληρου του πλαισίου της Εθνικής Γενικής Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας, τονίζοντας ότι σε διαφορετική περίπτωση δεν υπάρχει λόγος συζήτησης για τον ΣΕΒ με τους κοινωνικούς εταίρους.
Στην ίδια γραμμή και ο Σαμαράς γνωρίζει πως «ο λαός μας υποφέρει από «πρωτοφανή ανεργία». Αλλά θεωρεί ότι «το πρόβλημα είναι τώρα να πιάσουν τόπο οι θυσίες. Να νικήσουμε οριστικά την ανεργία. Κι αυτό τι σημαίνει; Σημαίνει σταθερότητα, μεταρρυθμίσεις, επενδύσεις». Και για αυτό πρέπει να «αποποινικοποιήσουμε την επιχειριματικότητα», να «χτίσουμε τη Νέα Ελλάδα», που δε θα υποφέρει πια από τους παράνομους μετανάστες που μας κλέβουν την ασφάλεια, τις γειτονιές και τις δουλειές μας, αλλά που δε θα υποφέρει και από τη σύγχρονη «πανούκλα» της ανεργίας. Δε μπορούμε να μιλήσουμε με βεβαιότητα για τον πλανήτη, αλλά ο αστισμός στην Ελλάδα έχει σίγουρα σχέδιο. Και δίνει σκληρή μάχη, πολιτική και ιδεολογική. Και θέλει σίγουρα να εξολοθρεύσει αυτούς που φοβάται, αυτούς που στο σύγχρονο παρελθόν και παρόν του φτιάχνουν οδοφράγματα. Τους ανθρώπους που προσωποποιούν τους δυο μεγάλους αντιπάλους, τους άνεργους και τους μετανάστες.
Το σχέδιο που ενοποιεί τους από πάνω είναι το τσάκισμα της εργασίας, ασχέτως αν η πυξίδα δείχνει προς το βορρά ή το νότο. Κι αν θέλουν να το καταφέρουν αυτό ξέρουν ότι θα πρέπει να βουτήξουν πιο βαθιά τα χέρια τους στο αίμα. Γιατί τους χρειάζονται κι άλλοι εργάτες θαμμένοι στα τσιμέντα της «ανάπτυξης» για την οικοδόμηση της «ισχυρής οικονομίας» -όπως τότε στους Ολυμπιακούς- , τους χρειάζονται κι άλλες νεκρές εργάτριες, όπως η Ράντκα Νικόλοβα, 38 χρονών, εργάτρια στην κουζίνα σε κατάστημα της pizza fan στην πάτρα, που βρέθηκε νεκρή εν ώρα εργασίας, κλειδωμένη μέσα στο κατάστημα. Τους χρειάζονται κι άλλες λιπόθυμες καθαρίστριες στα ξενοδοχεία της Κέρκυρας και των άλλων ελληνικών τουριστικών προορισμών. Η εργοδοσία θα είναι πάντα εκεί για τα χαστούκια που χρειάζονται οι εξαντλημένοι για να συνεχίζουν.
Από τη μια, λοιπόν, οι εφιάλτες μας που ζωντανεύουν και από την άλλη, η νεολαία που δαγκώνει. Η νεολαία που αποτελεί αυτή τη στιγμή τον οδηγό των κινητοποιήσεων του πλανήτη. Τα παιδιά που ο νεοφιλελευθερισμός μεγάλωσε γυρίζουν σήμερα και δαγκώνουν το κράτος που τα ανέθρεψε. Τα παιδιά όμως που τους λείπει η πυξίδα, το όραμα που παλιότερα υπήρχε ως διαδικασία σε εξέλιξη, ως πολιτιστική επανάσταση, ως εν εξελίξει παράδειγμα μιας πιο ευτυχισμένης ζωής.
Και είναι καιρός να αγαπήσουμε τα παράδοξα των συνόρων μας, αν όντως θέλουμε να νικήσουμε. Είναι καιρός να καταλάβουμε πως η Ελλάδα εκτός από πείραμα για τους από πάνω είναι και πείραμα για τους από κάτω. Γιατί στα μέρη που η νεολαία σηκώνεται να ορμήξει, ο στρατός ή το Κογκρέσο φράζουν τα όραμα. Κι αυτό γιατί όπου και να γυρίσουμε το βλέμμα μας στο χάρτη, πολιτικό υποκείμενο που να μπορούσε να δώσει όραμα στα αδιέξοδα των από κάτω, δεν υπήρξε. Τέτοιο πολιτικό υποκείμενο όμως υπάρχει εδώ. Μαζί με την ευθύνη μας να το χτίσουμε αντάξιο των μαχών που έχουμε να δώσουμε. Και είναι καιρός να συνειδητοποιήσουμε πως αυτό το πολιτικό υποκείμενο, αυτή η μάλλον παγκόσμια πρωτοτυπία, πρέπει να δημιουργήσει οργανικούς δεσμούς και σχέσεις εμπιστοσύνης με τους κύριους εχθρούς του αντιπάλου μας. Γιατί τα ενδιάμεσα τελείωσαν. Γιατί μας έλαχε να αναπνέουμε σε μια περίοδο που «η παγκόσμια επανάσταση δεν παραμένει ένα όνειρο το οποίο, αν κάνει κάτι, απλώς δίνει έμφαση στις προσπάθειες να αλλάξουν τα πράγματα τοπικά, αλλά σε μια επαναστατική περίοδο, όπου γίνεται ξεκάθαρο ότι τίποτε δεν θα βελτιωθεί χωρίς την παγκόσμια ριζοσπαστική αλλαγή». Ή θα τους νικήσουμε ή θα μας τσακίσουν.
Υ.Γ.: Η ιατρική γνωμάτευση συμφωνεί με την πολιτική επιλογή του Σαμαρά ότι «ο Σακκάς οδηγείται σε βέβαιο θάνατο». Δουλειά μας να οργανώσουμε το θάνατο του φόβου.
Έλενα Καλημέρη,
Κλαδική Οργάνωση Δικηγόρων Αθήνας,
τμήμα εργατικής πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ
[1]Απόσπασμα από κείμενο που δημοσιεύτηκε στις 26 Γενάρη στο enlace zapatista και φέρει την υπογραφή του Μάρκος του EZLN (Εθνικοαπελευθερωτικός Ζαπατιστικός Στρατός)
[2] Απόσπασμα από τις Θέσεις του 7ου Συνεδρίου της Νεολαίας Συνασπισμού
[3]Οι εργασιακές σχέσεις στον κλάδο του καθαρισμού, Εμπειρική Έρευνα ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, Ιανουάριος 2009 (Κεφ.3. Μαρτυρίες- παραβιάσεις της εργατικής νομοθεσίας, όπως καταγράφονται από το ΣΕΠΕ και τις καταγγελίες των εργαζόμενων
Βλ. επίσης : «Μορφωμένοι και άνεργοι στην Ελλάδα της κρίσης», Πέτρος Λινάρδος-Ρυλμόν (http://leftlab.gr/?p=1914)
«Πρόβλημα στον παράδεισο, ο Σλάβοϊ Ζίζεκ για τις διαδηλώσεις στην Τουρκία και την Ελλάδα» (http://barikat.gr/content/anatarahi-ston-paradeiso-o-slavoi-zizek-gia-ti...)
