Αν μπορούσαν να έμπαιναν σε μια χρονομηχανή και να βρίσκονταν στα θεωρεία της Βουλής των Ελλήνων σήμερα, θα έβλεπαν την πλειοψηφία των σημερινών επιγόνων τους να ετοιμάζονται να καταλύσουν «δικαίω» αυτό το ίδιο Σύνταγμα για χάρη μιας ιδεοληπτικής εμμονής που θεωρεί ελεύθερο το ιδιωτικό πανεπιστήμιο.
Τι κι αν το Σύνταγμα στις δημοκρατίες δεν καταργείται με έναν απλό νόμο; Τι κι αν το Σύνταγμα στις δημοκρατίες, αντίθετα με τους νόμους που μπορεί να είναι δυσπρόσιτοι στους μη ειδικούς, είναι πάντοτε διατυπωμένο με τρόπο λιτό και σαφή ώστε να μπορεί να το καταλάβει και να το κάνει κτήμα και οδηγό του ο απλός πολίτης; Αυτός που οι σημερινοί βουλευτές της κυβερνητικής πλειοψηφίας, συνεπικουρούμενοι από πρόθυμους «σοφούς», προσπαθούν πονηρά να πείσουν ότι το Σύνταγμα δεν είναι αυτό που νομίζει.
Ο απλός πολίτης που καταλαβαίνει στο άρθρο 16 αυτό που διαβάζει, δηλαδή ότι η ίδρυση πανεπιστημίων από ιδιώτες, ντόπιους ή ξένους, απαγορεύεται, αδυνατεί να συλλάβει τους λόγους που ωθούν πανεπιστημιακούς δασκάλους που υπηρέτησαν το δημόσιο πανεπιστήμιο, που καταξιώθηκαν επιστημονικά και κοινωνικά μέσα από αυτό, που απόκτησαν φήμη αλλά και οικονομικά οφέλη – ιδίως μέσω των πνευματικών δικαιωμάτων από την αποκλειστική διανομή των ενίοτε πολύτομων συγγραμμάτων τους – να στέκουν σήμερα αδρανείς απέναντι στην ύψιστη αυτή απαξίωσή του ή, ακόμη χειρότερα, να το αποκηρύσσουν με τόση ευκολία στο όνομα της αγοράς.
Το βασικό αντεπιχείρημα των υπέρμαχων της κατάλυσης του άρθρου 16 αφορά στη σκοπιμότητα της συνταγματικής απαγόρευσης: γιατί σε ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος να αποκλείεται η ιδιωτική πρωτοβουλία από την ανώτατη παιδεία; Η απάντηση είναι ότι έτσι προστατεύεται σε μέγιστο βαθμό, ως αναπαλλοτρίωτο αγαθό, το δημόσιο αγαθό της παιδείας, με το κράτος ως εγγυητή της προστασίας του και της νομικής ασφάλειας που αυτή παρέχει για τις μελλοντικές γενιές. Πρόκειται για πολιτική επιλογή που είναι συνυφασμένη με την αποστολή της ελληνικής Πολιτείας – επιλογή στην οποία δεν έχει λόγο το ενωσιακό δίκαιο. Αντίστοιχα καθεστώτα εξαιρέσεων ισχύουν σε άλλους τομείς και σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη, όπως για παράδειγμα στη Γαλλία που έχει θεσπίσει εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα τον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους, εξαιρώντας την καθολική Εκκλησία, καθώς και τα άλλα θρησκευτικά δόγματα, από όλες τις εκφάνσεις του δημόσιου βίου.
Υπό την έννοια αυτή το άρθρο 16 δεν είναι παρωχημένο, αφού η αντίληψη για την παιδεία ως υπέρτατο κοινωνικό αγαθό αποτελεί μέρος μιας κοινής συνταγματικής παράδοσης στα δημοκρατικά κράτη – και δη στα ευρωπαϊκά – που ουδόλως έχει ανατραπεί στις μέρες μας. Αντιθέτως έχει ενισχυθεί από την εξέλιξη του διεθνούς δικαίου και αποτυπώνεται τελευταία στους στόχους του ΟΗΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη καθώς και στην Ατζέντα 2030.
Συνεπώς, μόνο ο συντακτικός νομοθέτης δικαιούται να αναθεωρήσει ένα καθεστώς αντίστοιχης τάξης. Το παράδειγμα της Γαλλίας είναι χαρακτηριστικό, αφού οι εκάστοτε αναθεωρήσεις των Συνθηκών της ΕΕ επέφεραν και αντίστοιχη αναθεώρηση του Συντάγματος ώστε να εναρμονιστούν οι δύο πηγές και το πρωτογενές ενωσιακό δίκαιο να ισχύσει ως εθνικό. Σε καμιά περίπτωση το ενωσιακό δίκαιο δεν επιβλήθηκε στο Σύνταγμα με απλό νόμο.
Στον αντίποδα της αντίληψης αυτής, σε μια παράλληλη πραγματικότητα παραπληροφόρησης και καλλιεργημένης σύγχυσης, οι βουλευτές του ελληνικού κοινοβουλίου ετοιμάζονται να ψηφίσουν έναν αντισυνταγματικό και αναχρονιστικό νόμο αποικιοκρατικής λογικής, που θα υποθηκεύσει το μέλλον πολλών γενεών με όρους πολύ δύσκολα αναστρέψιμους. Όταν χώρες με μακρά παράδοση φιλελευθερισμού, όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία και άλλες επεξεργάζονται και εφαρμόζουν ολοκληρωμένα σχέδια εθνικής πολιτικής για την παιδεία, χρηματοδοτώντας και στηρίζοντας, στο πλαίσιο της οικονομίας της αγοράς, τα δημόσια πανεπιστήμιά τους, στην Ελλάδα η οργάνωση και το περιεχόμενο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης θα διαμορφώνεται από αμφίβολης προέλευσης ιδιωτικούς φορείς που θα επιβάλλουν ατζέντες στη βάση των συμφερόντων ξένων funds ή πρεσβειών. Αν το Χάρβαρντ, το Γιέιλ ή η Οξφόρδη δε σκέφτηκαν να ιδρύσουν παραρτήματα στη Γαλλία ή στην Ιταλία είναι γιατί στις χώρες αυτές υπάρχει ήδη αντίστοιχα μια Σορβόνη ή μια Sapienza. Είναι γιατί τα αντίστοιχα κράτη διασφαλίζουν τα κυριαρχικά τους δικαιώματα στην άσκηση της εκπαιδευτικής τους πολιτικής, φροντίζοντας η διδασκαλία και η έρευνα να γίνεται σε συντριπτικό ποσοστό στην επίσημη γλώσσα του κράτους. Στην περίπτωση της Ελλάδας, η διεθνής πελατεία των ιδιωτικών πανεπιστημίων που προοιωνίζεται η κυβέρνηση θα καταστήσει επιβεβλημένη εκ των πραγμάτων την αποκλειστική χρήση της αγγλικής γλώσσας, η οποία θα επεκταθεί νομοτελειακά και στα δημόσια πανεπιστήμια, μαζί με την άλλη νομοτέλεια των γενικευμένων διδάκτρων.
Αν η κοινή γνώμη αγνοεί τις ολέθριες συνέπειες αυτού του πολιτικού σχεδίου, δεν ισχύει το ίδιο για την ακαδημαϊκή κοινότητα. Των οικιών ημών εμπιπραμένων ημείς άδομεν. Μια αμήχανη ακαδημαϊκή κοινότητα που γνωρίζει και δυσφορεί αλλά στην πλειονότητά της επιλέγει τη σιωπή. Η σιωπηρή αχανής κοιλάδα του «ναι μεν αλλά» – καθρέφτης μιας κοινωνίας που μοιάζει να ανέχεται πλέον τα πάντα, το έγκλημα, την απάτη, την ατιμωρησία. Που μοιάζει έτοιμη να ανεχθεί αύριο το φασισμό.
Σε ένα καταργημένο στην πράξη άρθρο 16, οι καθηγητές των ΑΕΙ, οι δημόσιοι λειτουργοί της παραγράφου 6, θα μετατραπούν στο νέο πρεκαριάτο, ανοίγοντας το δρόμο στη συρρίκνωση ή κατάργηση και άλλων αντίστοιχων δημόσιων καθεστώτων. Η ακαδημαϊκή κοινότητα έχει ιστορική ευθύνη να μη συναινέσει στην κατάλυση του σημαντικότερου ίσως επιτεύγματος της Μεταπολίτευσης: του ανοιχτού, αταξικού, δημοκρατικού δημόσιου πανεπιστημίου. Ας μην αφήσουμε αυτή η ιστορική ευθύνη να εξελιχθεί σε ιστορική απαξία.
*Επίκουρη Καθηγήτρια Δημοσίου Δικαίου, Αναπληρώτρια Κοσμήτορας Σχολής Νομικών, Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Sorbonne Paris Nord
