Διεξάγεται η δημόσια συζήτηση για το νομοσχέδιο που ρυθμίζει τα ζητήματα για την ίδρυση των «μη κρατικών και μη κερδοσκοπικών» πανεπιστημίων. Σ’ αυτή τη συζήτηση συμμετέχουν όλοι οι Ελληνες πολίτες, οι οποίοι αυτοπροσδιορίζονται όχι μόνον ως μέλη μιας πανεπιστημιακής κοινότητας, αλλά προπάντων ως δρώντες-ομιλητές που κρατάνε οι ίδιοι την ιστορική μοίρα τους στα χέρια τους.
Ας εξετάσουμε τώρα τα δομικά χαρακτηριστικά του διεξαγόμενου δημόσιου διαλόγου. Αυτά μπορούν να αναπαρασταθούν σε δύο επίπεδα: στο επίπεδο των θέσεων και των επιχειρημάτων, από τη μία, και στο επίπεδο της εκφοράς και της διαδικασίας του σχετικού προβλήματος. Για το δεύτερο επίπεδο θα πρέπει να τονισθεί ότι οι συζητήσεις στην κλασική δημόσια σφαίρα (βλ. εφημερίδες, τηλεοπτική ενημέρωση κ.λπ.) υπερτερούν σε σχέση με τις διαβουλεύσεις στον πανεπιστημιακό χώρο. Και επιπλέον αναδεικνύονται στους τηλεοπτικούς διαλόγους οι κυβερνητικές απόψεις και θέσεις. Σας διαβεβαιώνω, όμως, πως οι διαβουλεύσεις στα αμφιθέατρα και τα κέντρα έρευνας είναι ουσιαστικές και αναλυτικές σε σύγκριση με τις αντίστοιχες της ευρύτερης δημόσιας σφαίρας, που χαρακτηρίζονται ως δογματικές του νεοφιλελευθερισμού.
Ας εξετάσουμε τώρα ένα ακόμη πραγματολογικό - εμπειρικό δεδομένο: η πανεπιστημιακή κοινότητα, όχι ως διοικητική μηχανή αλλά ως πνευματική οντότητα, αντέδρασε από την πρώτη στιγμή που ανακοινώθηκε η κυβερνητική βούληση για τις αλλαγές στο πανεπιστήμιο. Βρισκόμαστε στον Φεβρουάριο, ενώ οι σχετικές εξαγγελίες έγιναν τον Νοέμβριο. Η νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση Μητσοτάκη περίμενε ότι η κόπωση της εξέγερσης θα οδηγήσει στην επικράτηση των απόψεών της.
Αλλά ακόμη και να υποθέσουμε ότι κρύβεται η κυβέρνηση Μητσοτάκη πίσω από το δάχτυλό της, δεν μπορεί να αγνοήσει ότι δεν κάνει καμία μεταρρύθμιση στη δομή και τη λειτουργία του πανεπιστημίου. Αυτό που συντελείται, εάν τελικά ψηφισθεί στο Κοινοβούλιο το τερατούργημα-νομοσχέδιο, δεν είναι μόνον η απορρύθμιση της ιδέας και της πολιτικής πρακτικής του πανεπιστήμιου, αλλά κάτι χειρότερο. Επέρχεται ένα μέλλον για τα ελληνικά δημόσια πανεπιστήμια, το οποίο μπορεί να περιγραφεί με μελανά χρώματα. Οι ιστορικές εξελίξεις, εάν ψηφισθεί το σχετικό νομοσχέδιο στη Βουλή και γίνει νόμος του κράτους, θα σφραγίσουν την ίδια την κοινωνία μας.
Η ελληνική πολιτική κοινωνία θα βρεθεί σ’ ένα πνευματικό και διανοητικό κενό. Ουσιαστικά θα «κόψει το κεφάλι» της. Δεν θα υπάρχει το πανεπιστήμιο ως ο «νους» που σκέπτεται τις μελλοντικές εξελίξεις. Θα ακολουθεί η ελληνική κοινωνία τις υποδείξεις που τα διεθνή κέντρα του νεοφιλελευθερισμού επεξεργάζονται. Για να διατυπώσω όσο γίνεται με απλά λόγια αυτό που θα συμβεί με την ψήφιση του νομοσχεδίου είναι το εξής: η Ελλάδα, με την πανεπιστημιακή μεταρρύθμιση του Μητσοτάκη, κάνει κάτι το πρωτοφανές στο νεοφιλελεύθερο σύμπαν: καταργεί το πανεπιστήμιο ως οντότητα δημιουργίας και το αντικαθιστά με κέντρα επαγγελματικής κατάρτισης.
Εμφατικά τονίζω ότι δεν θα ήθελα να βρίσκομαι στη θέση των σπουδαστών που θα έχουν αποφοιτήσει από τα κέντρα επαγγελματικής εκπαίδευσης της «μεταρρύθμισης» Μητσοτάκη. Θα ήθελα να είμαι φοιτητής στο ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο, το οποίο υπερασπίζεται την αυτονομία του και ταυτόχρονα λειτουργεί ως κοινωνικός μηχανισμός ανάπτυξης ελεύθερων και δημιουργικών ατόμων.
Θα επικαλεστώ ως τελευταία παρατήρηση στην επιχειρηματολογία μου για την υπεράσπιση του δημόσιου πανεπιστημίου σκέψεις και ιδέες που διατύπωσε ο Theodor W. Adorno (1903-1969) για την εποχή του, αλλά ισχύουν και για τη δική μας εποχή. Εχουμε ανάγκη από μια πανεπιστημιακή οντότητα, στην οποία το «πνεύμα θα αντλεί τη δύναμη να είναι μόρφωση»!
*Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
