Σύμφωνα με την έκθεση της Κομισιόν που δημοσιεύτηκε την Πέμπτη, μόνο εννέα κράτη μέλη βρίσκονται σε καλό δρόμο για την επίτευξη των στόχων του 2025. Ωστόσο, η Ελλάδα εμφανίζεται για ακόμη μία φορά ουραγός σε θέματα διαχείρισης αποβλήτων, με την Κομισιόν να τονίζει ότι λαμβάνει «αντιφατικά στοιχεία» από τη χώρα μας. Όλα αυτά, στο πλαίσιο της κακοδιαχείρισης και των σκανδάλων, ειδικά στην ανακύκλωση, αλλά και διαχρονικά, όπως έχουμε αναδείξει το τελευταίο διάστημα.

Όπως προδίδει η έγκαιρη προειδοποίηση που απέστειλε χθες Πέμπτη 8 Ιουνίου η Κομισιόν, οι αρχές της χώρας μας αποστέλλουν μάλλον αντιφατικά στοιχεία που προκάλεσαν και τα σχόλια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αφού παρουσιάζουν την Ελλάδα να παράγει συνολικά μεγαλύτερες ποσότητες αποβλήτων από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, αλλά λιγότερα από τα μισά απόβλητα συσκευασίας.

Τι έρχεται να φωτίσει η έρευνα: Η έκθεση έγκαιρης προειδοποίησης έχει ως στόχο να βοηθήσει τα κράτη μέλη που κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τον στόχο της προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και της ανακύκλωσης του 55% των αστικών αποβλήτων τους έως το 2025 και τον στόχο της ανακύκλωσης του 65% των απορριμμάτων συσκευασίας τους έως το 2025. Παρέχει επίσης ενημέρωση για τις επιδόσεις των κρατών μελών όσον αφορά την επίτευξη του στόχου τους για το 2035, ο οποίος έγκειται στον περιορισμό των αστικών αποβλήτων που αποστέλλονται σε χώρους υγειονομικής ταφής σε ποσοστό που δεν υπερβαίνει το 10%.

Και μπορεί η Κομισιόν να επιλέγει μία «κομψή» διατύπωση, αλλά διακρίνονται σοβαρές αιχμές ότι τα στοιχεία που έδωσε η Ελλάδα δεν είναι ακριβή: «Η παραγωγή αστικών αποβλήτων στην Ελλάδα (524 kg κατά κεφαλήν) ήταν ελαφρώς υψηλότερη από τον μέσο όρο της ΕΕ (501 kg κατά κεφαλήν) το 2019. Ωστόσο, τα απορρίμματα συσκευασίας που παρήχθησαν το 2019 ήταν λιγότερα από το ήμισυ του μέσου όρου της ΕΕ (81 kg κατά κεφαλήν έναντι 177 kg κατά κεφαλήν). Αυτό μπορεί να υποδηλώνει ότι σημαντικές ποσότητες συσκευασιών, οι οποίες διατίθενται στην αγορά, και θεωρούνται ως η ποσότητα των παραγόμενων απορριμμάτων συσκευασίας, δεν αναφέρονται», σημειώνει χαρακτηριστικά η έκθεση.

Μετεξεταστέα η Ελλάδα

Η Ελλάδα κινδυνεύει να μην πετύχει τους στόχους που έχουν τεθεί για το 2025 όσον αφορά την ανακύκλωση των αστικών αποβλήτων και του συνόλου των απορριμμάτων συσκευασίας.

Ανησυχητική είναι επίσης η ελλιπής επίτευξη του στόχου της μείωσης της υγειονομικής ταφής των αστικών απορριμμάτων που έχουν οριστεί για το 2035.

Η χώρα μας αποδεικνύεται ότι δεν προσεγγίζει ούτε κατ΄ελάχιστο αυτόν τον στόχο. Το 2019 το ποσοστό ανακύκλωσης αστικών αποβλήτων που ανέφερε η Ελλάδα ήταν 21% (34 ποσοστιαίες μονάδες χαμηλότερο από τον στόχο για το 2025), ενώ το ποσοστό υγειονομικής ταφής ήταν 77,7% (υπερτριπλάσιο του μέσου όρου της ΕΕ).

Όπως διαπιστώνουν οι συντάκτες της έκθεσης, ανησυχία προκαλούν και οι γενικές τάσεις καθώς το ποσοστό ανακύκλωσης αυξάνεται με πολύ αργούς ρυθμούς (από 15,8% το 2015 σε 21% το 2019), την ώρα που και το ποσοστό υγειονομικής ταφής μειώθηκε μόνο οριακά, κατά περίπου 4 ποσοστιαίες μονάδες κατά τα εν λόγω 5 έτη.

Μία από τις βασικές αιτίες είναι το χαμηλό ποσοστό λιπασματοποίησης και χώνευσης αφού η υφιστάμενη ικανότητα χωριστής συλλογής και επεξεργασίας βιολογικών αποβλήτων είναι τέτοια ώστε μόνο ένα μικρό ποσοστό των συνολικών βιολογικών αποβλήτων που παράγονται στην Ελλάδα μπορούν να συλλεχθούν και να υποβληθούν σε επεξεργασία. Η ποσότητα των αστικών αποβλήτων που αποστέλλονται σε χώρους υγειονομικής ταφής παραμένει επίσης υπερβολικά υψηλή.

Σε ό,τι αφορά την ανακύκλωση, το 2019 το συνολικό ποσοστό ανακύκλωσης συσκευασιών ανήλθε σε 60,1%, ποσοστό που προσεγγίζει αρκετά τον στόχο για το 2025 (65%). Ωστόσο, εδώ είναι που η έκθεση διαπιστώνει «ζητήματα ποιότητας των δεδομένων όσον αφορά τις συσκευασίες». Κι αυτό διότι, όπως ξεκάθαρα αναφέρεται: «υπάρχει αξιοσημείωτη απόκλιση μεταξύ του χαμηλού ποσοστού ανακύκλωσης των αστικών αποβλήτων και των αρκετά υψηλών ποσοστών ανακύκλωσης των απορριμμάτων συσκευασίας, απόκλιση η οποία ενδέχεται να οφείλεται στην ελλιπή αναφορά των συσκευασιών που διατίθενται στην αγορά. Τα σύνολα δεδομένων για τα αστικά απόβλητα και τα απορρίμματα συσκευασίας φαίνονται ασύμβατα, δεδομένου ότι μεγάλο μέρος των απορριμμάτων συσκευασίας παράγεται από νοικοκυριά και, ως εκ τούτου, αποτελεί μέρος των αστικών αποβλήτων».

Σύμφωνα με την έκθεση έγκαιρης προειδοποίησης, οι κύριες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα στη διαχείριση των αποβλήτων είναι οι εξής:

• Υψηλή εξάρτηση από την υγειονομική ταφή, στο πλαίσιο των χαμηλών φόρων υγειονομικής ταφής και των υψηλών ποσοστών παράνομης απόρριψης.
• Ανεπαρκής ικανότητα επεξεργασίας βιολογικών αποβλήτων. Ακόμη και με σχέδια αύξησης της ικανότητας, θα καλυπτόταν λιγότερο από το 30% της συνολικής παραγωγής βιολογικών αποβλήτων.
• Ζητήματα ποιότητας των δεδομένων, ιδίως όσον αφορά την αναφερόμενη ποσότητα των παραγόμενων απορριμμάτων συσκευασίας.
• Ανεπαρκείς υπηρεσίες χωριστής συλλογής για μη οικιακά αστικά απόβλητα και βιολογικά απόβλητα.

Οι συστάσεις στην Ελλάδα

Η έκθεση περιλαμβάνει και συστάσεις προς τη χώρα μας ώστε να καταφέρει να προσεγγίσει τους στόχους κυρίως μέσω των παρακάτω μέτρων:

• Να στηριχθεί η προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση των αστικών αποβλήτων και τα συστήματα επαναχρησιμοποίησης συσκευασιών.
• Να επεκταθεί σε εθνικό επίπεδο η χωριστή συλλογή στην πηγή (ιδίως για τα βιολογικά απόβλητα) και να βελτιωθεί η ευαισθητοποίηση των πολιτών όσον αφορά τον διαχωρισμό και την πρόληψη δημιουργίας των αποβλήτων.
• Να εφαρμοστούν οικονομικά μέσα, όπως η πληρωμή κατά την απόρριψη και η αύξηση του φόρου υγειονομικής ταφής με σκοπό την παροχή κινήτρων για τη χωριστή συλλογή στην πηγή και την ελαχιστοποίηση των αποβλήτων που καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής.
• Να αναπτυχθούν περαιτέρω οι υποδομές επεξεργασίας αποβλήτων που συνδέονται με τα υψηλότερα στάδια της ιεράρχησης των αποβλήτων (ειδικότερα, ενίσχυση της ικανότητας επεξεργασίας των βιολογικών αποβλήτων και υποστήριξη της οικιακής λιπασματοποίησης) και να θεσπιστεί σύστημα διαχείρισης ποιότητας για το λίπασμα/χώνευμα από βιολογικά απόβλητα.
• Να βελτιωθεί το σύστημα διαχείρισης δεδομένων ώστε να παρουσιάζονται συνεκτικά και επαληθεύσιμα σύνολα δεδομένων (π.χ. απορρίμματα συσκευασίας).

Προτεινόμενες δράσεις

Στις δράσεις που προτείνει η έκθεση συγκαταλέγεται η διασφάλιση της παύσης λειτουργίας των χώρων υγειονομικής ταφής και της ανεξέλεγκτης απόθεσης με τις απαραίτητες επιθεωρήσεις και ελέγχους.

Επιπλέον προτείνεται ο καθορισμός υποχρεωτικών δεικτών και στόχων για τη χωριστή συλλογή αποβλήτων, οι οποίοι θα πρέπει να επιτευχθούν από τους φορείς που είναι αρμόδιοι για τη συλλογή (π.χ. δήμοι) με σκοπό την παρακολούθηση, την επιβολή και την επίτευξη υψηλότερων ποσοστών δέσμευσης. Αυτό μπορεί να συμπληρωθεί με ένα σύστημα οικονομικών επιβραβεύσεων και κυρώσεων ανάλογα με τις επιδόσεις των φορέων ως προς την επίτευξη των στόχων. Επίσης, μπορούν να καταστούν διαθέσιμες στο ευρύ κοινό πληροφορίες σχετικά με τις επιδόσεις των εν λόγω φορέων, με σκοπό την ευαισθητοποίηση (π.χ. σε ιστότοπο). 

Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στη λήψη μέτρων για την αύξηση της επαναχρησιμοποίησης και την πρόληψη της παραγωγής μη ανακυκλώσιμων αστικών αποβλήτων, αλλά και τη διασφάλιση της παρακολούθησης εφαρμογής αυτών των μέτρων.

Αναφορικά με τη χωριστή συλλογή τονίζεται ότι μπορεί να προσδιοριστεί ο τύπος και ο όγκος των κάδων, η ελάχιστη και η μέγιστη συχνότητα συλλογής και ο τύπος του χρησιμοποιούμενου οχήματος, λαμβανομένων υπόψη παραγόντων όπως το είδος του αποθέματος κατοικιών, το κλίμα και η εποχικότητα κ.λπ.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχωρά σε προτάσεις και για την επεξεργασία των αποβλήτων υπογραμμίζοντας ότι απαιτούνται σταθερά σχέδια και συγκεκριμένες δράσεις, όπως η συμπλήρωση της κεντρικής επεξεργασίας βιολογικών αποβλήτων με αποκεντρωμένες λύσεις λιπασματοποίησης, όπως η οικιακή λιπασματοποίηση και η λιπασματοποίηση σε επίπεδο κοινότητας. Τονίζει επίσης ότι πρέπει να αυξηθεί η ικανότητα διαλογής και ανακύκλωσης των χωριστά συλλεγόμενων απορριμμάτων συσκευασίας, η οποία θα μπορούσε να επιτευχθεί με την αύξηση του αριθμού των νέων κέντρων διαλογής ανακυκλώσιμων υλικών που δημιουργούνται σε ολόκληρη τη χώρα και με τη βελτίωση της ικανότητας των υφιστάμενων.

Στο πεδίο της διευρυμένης ευθύνης παραγωγού προτείνεται μεταξύ άλλων η εφαρμογή συστήματος πληρωμής κατά την απόρριψη τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για τα νοικοκυριά προκειμένου να επιτευχθούν υψηλότερα ποσοστά δέσμευσης για ανακυκλώσιμα κλάσματα και να μειωθούν τα υπολειμματικά απόβλητα. Οι τοπικές αρχές θα μπορούσαν να υποστηριχθούν μέσω καθοδήγησης σχετικά με τον σχεδιασμό των μηχανισμών παροχής κινήτρων και μέσω της ανάπτυξης πιλοτικών έργων ή της άντλησης διδαγμάτων από αυτά.

Τα περισσότερα μέλη της ΕΕ κινδυνεύουν να χάσουν τους στόχους ανακύκλωσης

Ορισμένες χώρες συνεχίζουν επίσης να έχουν χωματερές για τα περισσότερα αστικά τους απόβλητα και πιθανότατα θα αποτύχουν να επιτύχουν τον στόχο υγειονομικής ταφής του 2035 . Η Επιτροπή υποβάλλει συστάσεις σε αυτά τα κράτη μέλη, βασιζόμενη στη συνεχή οικονομική και τεχνική υποστήριξη που παρέχεται για τη βελτίωση των επιδόσεων στη διαχείριση των αποβλήτων.

Τα περισσότερα έθνη της Ευρωπαϊκής Ένωσης κινδυνεύουν να χάσουν τους στόχους ανακύκλωσης πλαστικών του μπλοκ καθώς συνεχίζουν να καίνε απορρίμματα.

Σε έκθεση που δημοσιεύθηκε σήμερα Πέμπτη, η Κομισιόν ονοματίζει τα κράτη μέλη που κινδυνεύουν να μην εκπληρώσουν τους στόχους του 2025 για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση των αστικών απορριμμάτων και όλων των απορριμμάτων συσκευασίας, αλλά και τον στόχο υγειονομικής ταφής για το 2035 .

Μόνο εννέα κράτη μέλη βρίσκονται σε καλό δρόμο για την επίτευξη των στόχων του 2025: Αυστρία, Βέλγιο, Τσεχία, Δανία, Γερμανία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία και Σλοβενία.

Ωστόσο, 18 κράτη μέλη κινδυνεύουν να χάσουν έναν ή και τους δύο από τους στόχους του 2025: η  Εσθονία, η Φινλανδία, η Γαλλία, η Ιρλανδία, η Λετονία, η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Σουηδία κινδυνεύουν να χάσουν τον στόχο των αστικών απορριμμάτων.

Η Βουλγαρία, η Κροατία, η Κύπρος, η Ελλάδα, η Ουγγαρία, η Λιθουανία, η Μάλτα, η Πολωνία, η Ρουμανία και η Σλοβακία κινδυνεύουν να χάσουν τόσο τους στόχους για τα δημοτικά όσο και τα συνολικά απορρίμματα συσκευασίας για το 2025.

Σε άνοδο η παραγωγή απορριμμάτων

Κάθε χρόνο, οι Ευρωπαίοι παράγουν κατά μέσο όρο 530 κιλά αστικών απορριμμάτων ανά άτομο (απόβλητα που προέρχονται από νοικοκυριά και παρόμοια απόβλητα από επιχειρήσεις). Παρόλο που ανακυκλώνεται όλο και περισσότερο και απορρίπτεται λιγότερο, τα αστικά απόβλητα παραμένουν μια από τις πιο περίπλοκες ροές απορριμμάτων προς διαχείριση. Στην ΕΕ, περίπου το 50% των αστικών απορριμμάτων ανακυκλώνεται ή κομποστοποιείται και το 23% τίθεται σε χώρους υγειονομικής ταφής . Η ποσότητα των απορριμμάτων συσκευασίας που δημιουργείται αυξάνεται σταθερά.

Μεταξύ 2013 και 2020 η ποσότητα των παραγόμενων απορριμμάτων συσκευασίας αυξήθηκε κατά 15% σε ολόκληρη την ΕΕ, φθάνοντας σχεδόν τους 80 εκατομμύρια τόνους. Περίπου το 64% των απορριμμάτων συσκευασίας ανακυκλώνεται τώρα, αν και αυτό διαφέρει ανάλογα με το υλικό. Περισσότερο από το 75% των συσκευασιών χαρτιού, χαρτονιού και μετάλλων ανακυκλώνεται, σε σύγκριση με λιγότερο από 40% των πλαστικών – πρόβλημα στις περισσότερες χώρες της ΕΕ, πολλές από τις οποίες κινδυνεύουν να επιτύχουν τον ειδικό στόχο για το υλικό για την ανακύκλωση απορριμμάτων πλαστικών συσκευασιών .

Σημαντικές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών

Η έκθεση της Κομισιόν δείχνει ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές στις επιδόσεις διαχείρισης αποβλήτων σε ολόκληρη την ΕΕ.

Για ορισμένες χώρες, υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος για την επίτευξη των στόχων που έχουν συμφωνηθεί στη νομοθεσία της ΕΕ και απαιτούνται περισσότερες μεταρρυθμίσεις:

• να εξασφαλιστεί η επεξεργασία των βιολογικών αποβλήτων, που αντιπροσωπεύει το ένα τρίτο των αστικών απορριμμάτων,
• να γίνεται χωριστή συλλογή απορριμμάτων – προϋπόθεση για την ανακύκλωση και,
• να βελτιωθεί η ποιότητα των δεδομένων.

Ωστόσο, οι περισσότερες χώρες της ΕΕ έχουν ή βρίσκονται στη διαδικασία υλοποίησης μεταρρυθμίσεων για τα απόβλητα για τη βελτίωση των ποσοστών ανακύκλωσης, ορισμένες από τις οποίες αναμένεται να αποφέρουν αποτελέσματα τα επόμενα χρόνια.

Εξωτερικοί παράγοντες επηρέασαν επίσης την απόδοση, συμπεριλαμβανομένων των επιπτώσεων της πανδημίας COVID-19 που μείωσε ή σταμάτησε τη χωριστή συλλογή σε ορισμένες χώρες. Η πρόσφατη άνοδος των τιμών της ενέργειας επηρεάζει επίσης αρνητικά τις δραστηριότητες ανακύκλωσης.

Συστάσεις και υποστήριξη της ΕΕ

Η Επιτροπή παρουσιάζει συγκεκριμένες συστάσεις για τα 18 κράτη μέλη που κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τους κύριους στόχους ανακύκλωσης για το 2025. Αυτές οι συστάσεις καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα δράσεων: μείωση των μη ανακυκλώσιμων αποβλήτων, αύξηση της επαναχρησιμοποίησης, ενίσχυση της χωριστής συλλογής, ανάπτυξη ικανοτήτων επεξεργασίας απορριμμάτων για διαλογή και ανακύκλωση, βελτίωση της διακυβέρνησης, ανάπτυξη οικονομικών μέσων και ευαισθητοποίηση.

Η Επιτροπή θα συνεχίσει να υποστηρίζει τα κράτη μέλη για την εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ για τα απόβλητα, μέσω της υποστήριξης των κονδυλίων της ΕΕ, της τεχνικής βοήθειας, ωστόσο, οι εθνικές αρχές είναι υπεύθυνες για την εντατικοποίηση των προσπαθειών πολιτικής και την επιτάχυνση της δράσης επί τόπου.

Ιστορικό

Η σημερινή «έκθεση έγκαιρης προειδοποίησης» αξιολογεί την πιθανότητα τα κράτη μέλη να επιτύχουν τους στόχους ανακύκλωσης για το 2025 που ορίζονται στην οδηγία πλαίσιο για τα απόβλητα και την οδηγία για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας : 55% ανακύκλωση και προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση αστικών απορριμμάτων,  65% ανακύκλωση για τα συνολικά απορρίμματα συσκευασίας και στόχους ανακύκλωσης απορριμμάτων συσκευασίας για συγκεκριμένα υλικά (75% για χαρτί και χαρτόνι, 70% για γυαλί, 70% για συσκευασίες σιδηρούχων μετάλλων, 50% για αλουμίνιο, 50% για πλαστικό και 25% για ξύλο).

Η έκθεση παρέχει επίσης μια προκαταρκτική αξιολόγηση για τον στόχο μείωσης της υγειονομικής ταφής αστικών απορριμμάτων σε λιγότερο από 10% έως το 2035.

Η έκθεση έγκαιρης προειδοποίησης βασίζεται στην ανασκόπηση της περιβαλλοντικής εφαρμογής, η οποία είχε ήδη αποκαλύψει ζητήματα σχετικά με την εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ για τα απόβλητα. Συγκεκριμένα, σχεδόν 2000 παράνομες ή υποβαθμισμένες χωματερές εξακολουθούν να λειτουργούν στην ΕΕ, μια σημαντική πηγή ρύπανσης και αερίων θερμοκηπίου και μια χαμένη ευκαιρία για ανάκτηση δευτερογενών πρώτων υλών.

Πηγές: Οικονομικός Ταχυδρόμος, Έθνος