Η Τουρκία επιστρέφει σήμερα στις κάλπες για να κλείσει ή να παρατείνει για τρίτη δεκαετία την εποχή του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος διεκδικεί την επανεκλογή του στην προεδρία.
Ο απερχόμενος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, το φαβορί του δεύτερου γύρου των προεδρικών εκλογών που διεξάγονται σήμερα στην Τουρκία, δήλωσε αφού ψήφισε στην Κωνσταντινούπολη συνοδευόμενος από τη σύζυγό του Εμινέ, ότι η ψηφοφορία "θα ολοκληρωθεί γρήγορα". Ο αντίπαλός του, ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών στην Τουρκία, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου κάλεσε, αφού ψήφισε στην Άγκυρα, τους συμπολίτες του "να ψηφίσουν για να απαλλαγούν από ένα αυταρχικό καθεστώς".
Οι κάλπες μόλις άνοιξαν και οι περίπου 60 εκατ. ψηφοφόροι της Τουρκίας (η διασπορά έχει ψηφίσει ήδη) καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα στα οράματα που πρόβαλαν οι υποψήφιοι από τις 08:00 ως τις 17:00 (τοπικές ώρες και ώρες Ελλάδας).
Από τη μια τη σταθερότητα –και τον κίνδυνο αυταρχικής παρέκκλισης– του απερχόμενου 69χρονου ισλαμοσυντηρητικού υπερπροέδρου, 69 ετών· ή, από την άλλη, την επιστροφή στο κοινοβουλευτικό σύστημα που προτείνει ο 74χρονος αντίπαλός του, σοσιαλδημοκράτης Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, άλλοτε ανώτερος δημόσιος υπάλληλος.
Το 49,5% των ψήφων που εξασφάλισε ο κ. Ερντογάν, ο άλλοτε δήμαρχος Κωνσταντινούπολης, πάνω απ’ όλα πιστός μουσουλμάνος, στον πρώτο γύρο της 14ης Μαΐου πιστοποίησε αν μη τι άλλο την ευρεία υποστήριξη της οποίας χαίρει –παρά τον ουρανομήκη πληθωρισμό και την κρίση του κόστους ζωής ευρύτερα, παρά τις ανεπάρκειες στην αντιμετώπιση της φοβερής καταστροφής που προκάλεσε ο σεισμός της 6ης Φεβρουαρίου– από πλευράς της συντηρητικής πλειοψηφίας.
Συμπεριλαμβανομένων των ψηφοφόρων στις περιοχές που επλήγησαν περισσότερο από τον σεισμό, ο οποίος άφησε πίσω τουλάχιστον 50.000 νεκρούς και τρία εκατομμύρια εκτοπισμένους.
Απέναντί του, ο κ. Κιλιτσντάρογλου, ο demokrat dede («δημοκρατικός παππούς»), όπως θέλει να προβάλλεται ο οικονομολόγος με τα γκρίζα μαλλιά και τα λεπτά γυαλιά, δεν μπόρεσε να κεφαλαιοποιήσει πολιτικά την οικονομική κρίση που μαστίζει τα νοικοκυριά και τη νεολαία.
Ο πρόεδρος του CHP –του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος, που ίδρυσε ο Μουσταφά Κεμάλ, ο ιδρυτής πατέρας της Δημοκρατίας της Τουρκίας– υποσχόταν «την επιστροφή της άνοιξης», την επάνοδο σε κοινοβουλευτικό σύστημα, την αποκατάσταση της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, της κεντρικής τράπεζας, του Τύπου.
«Φτάνει πια η καταπίεση του καθεστώτος και η πολιτική του», έλεγε χθες στην Άγκυρα ο Ουγούρ Μπαρλάς, 39χρονος εκπαιδευτικός, που θα ψηφίσει τον υποψήφιο της αντιπολίτευσης, διότι θέλει «αλλαγή».
Μολαταύτα ο κ. Κιλιτσντάρογλου, που δεν ξεπέρασε το 45% των ψήφων στον πρώτο γύρο, είναι το αουτσάιντερ: παρά την υποστήριξη που συνεχίζει να του προσφέρει το φιλοκουρδικό HDP, αψηφώντας την όψιμη συμμαχία του με μικροσκοπικό ακροδεξιό, εθνικιστικό και ξενοφοβικό κόμμα, φέρεται κατά τις δημοσκοπήσεις να παραμένει πέντε μονάδες πίσω από τον αρχηγό του κράτους ο οποίος είδε άλλωστε να ανανεώνεται η πλειοψηφία της κυβερνητικής συμμαχίας του στο τουρκικό κοινοβούλιο την 14η Μαΐου.
Ένα εκατομμύριο παρατηρητές
Άτονος μετά τον πρώτο γύρο, μοιάζοντας αποσβολωμένος καθώς δεν κατάφερε να εξασφαλίσει τη νίκη που η συμμαχία του θεωρούσε δεδομένη, ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου επανεμφανίστηκε τέσσερις ημέρες αργότερα, πολύ περισσότερο επιθετικός, πολύ λιγότερο χαμογελαστός, μεταμορφωμένος σε σύγκριση με την περίοδο που ξεκίναγε την εκστρατεία του.
Ελλείψει συστηματικής πρόσβασης στα μεγάλα ΜΜΕ, πάνω απ’ όλα στα κρατικά τηλεοπτικά δίκτυα, που αφοσιώθηκαν στην προβολή της εκστρατείας του αρχηγού του κράτους, έδινε μάχες στο Twitter, ενώ υποστηρικτές του πήγαιναν πόρτα-πόρτα να δουν ψηφοφόρους, να τους κινητοποιήσουν.
Μείζον διακύβευμα του δεύτερου γύρου είναι οι 8,3 εκατ. ψήφοι των πολιτών οι οποίοι δεν εκφράστηκαν στον πρώτο γύρο — μολονότι η συμμετοχή έφθασε το 87%.
Αντιμέτωπος με τον διακριτικό αλεβίτη –μέλος κοινότητας που σκληροπυρηνικοί σουνίτες χαρακτηρίζουν αιρετική–, ο κ. Ερντογάν έκανε την μια προεκλογική ομιλία μετά την άλλη, διαλαλώντας τη μεταμόρφωση της χώρας αφότου ανέλαβε την εξουσία, όταν έγινε αρχικά πρωθυπουργός το 2003, κατόπιν πρόεδρος το 2014.
Ο αρχηγός του τουρκικού κράτους, που ήδη αύξησε τρεις φορές τον κατώτερο μισθό σε έναν χρόνο, πολλαπλασίασε εξάλλου τις γαλαντομίες κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, υποσχόμενος, μεταξύ άλλων, δωρεάν σπουδές στους φοιτητές που είναι παιδιά σεισμόπληκτων οικογενειών.
Σήμερα είναι «ιδιαίτερη ημέρα για όλους μας», είπε χθες, προσθέτοντας πως «η εποχή που είχαμε πραξικοπήματα και στρατιωτικές χούντες παρήλθε».
Ολοκληρώνοντας την εκστρατεία του έκανε μια επίσκεψη με άφθονο συμβολισμό: πήγε στον τάφο του πολιτικού του ινδάλματος, του εθνικιστή-ισλαμιστή πρώην πρωθυπουργού Αντνάν Μεντερές, που ανατράπηκε και κατόπιν απαγχονίστηκε από τους στρατηγούς το 1961.
Όχι ακριβώς ευχάριστη σύμπτωση για τον πρόεδρο είναι το γεγονός πως ο δεύτερος γύρος των εκλογών διεξάγεται ακριβώς δέκα χρόνια μετά το ξέσπασμα των διαδηλώσεων του Γκεζί, που εξαπλώθηκαν από το φερώνυμο παρκάκι της Κωνσταντινούπολης σε όλη τη χώρα. Ήταν το πρώτο κύμα αμφισβήτησης του κ. Ερντογάν, που αντιμετωπίστηκε με άγρια καταστολή.
Για τον Ζερίν Αλταϊλί, συνταξιούχο 60 ετών, το σημαντικό είναι οι σημερινές εκλογές να διεξαχθούν «τίμια», «χωρίς νοθεία».
Η αντιπολίτευση ανήγγειλε πως θα έστελνε «πέντε παρατηρητές σε κάθε κάλπη», με άλλα λόγια ένα εκατομμύριο ανθρώπους συνολικά, για τον έλεγχο της ομαλής διεξαγωγής της διαδικασίας.
Ο πρώτος γύρος των εκλογών ήταν «ανταγωνιστικός», όμως εν μέρει «περιορισμένος» από το «αθέμιτο πλεονέκτημα» που δόθηκε από τα κρατικά μέσα ενημέρωσης στον αρχηγό του κράτους και την παράταξή του, έκρινε η κοινή αποστολή παρατηρητών του ΟΑΣΕ (του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη) και του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών θα ανακοινωθεί το βράδυ και θα εξεταστεί πολύ προσεκτικά από τους συμμάχους της Τουρκίας, ιδίως στο NATO.
Η στάση Ερντογάν και Κιλιτσντάρογλου απέναντι στην Ελλάδα
Σύμφωνα με το ρεπορτά της Κάκης Μπαλή στην ΑΥΓΗ της Κυριακής:
Ο Ερντογάν, το φαβορί στις σημερινές εκλογές στην Τουρκία, είναι το πρόσωπο που συνδέει, όπως έχει επισημάνει ο Νίκος Μουδούρος από το Τμήμα Τουρκικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου, τον εθνικισμό, τον ισλαμισμό και τον συντηρητισμό. Για την τουρκική κοινωνία η επικράτησή του για άλλα πέντε χρόνια θα είναι ασφυκτική. Σε σχέση με τη θέση της Τουρκίας στον κόσμο, ο Ερντογάν θα συνεχίσει να προσπαθεί να προωθεί τη χώρα του ως μια περιφερειακή δύναμη, η οποία θα παίρνει και από τη δυτική Συμμαχία, αλλά και από τη Ρωσία και την Κίνα ό,τι περισσότερο μπορεί.
Με τα χάλια που έχει αυτή τη στιγμή η τουρκική οικονομία και με τα δισεκατομμύρια που θα χρειαστεί άμεσα η χώρα για να ανοικοδομήσει τις κατεστραμμένες υποδομές από τον σεισμό της 6ης Φεβρουαρίου, είναι πιθανό ο Ερντογάν να βάλει νερό στο κρασί του. Ωστόσο, κατά καιρούς ήταν απρόβλεπτος. Όπως είναι απρόβλεπτος σε σχέση με την Ελλάδα. Την πρώτη δεκαετία της ισχύος του ο Ερντογάν φαινόταν αποφασισμένος να έχει σχέσεις πολύ καλής γειτονίας με την Ελλάδα, μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα, όμως, και κυρίως από τα τέλη του 2019, δείχνει ένα επιθετικό πρόσωπο.
Αγνόησε επιδεικτικά τα δικαιώματα της Κρήτης και της Δωδεκανήσου στο μνημόνιο που υπέγραψε με τη -μισή- κυβέρνηση της Λιβύης για τον καθορισμό των θαλασσίων συνόρων, έφερε πάλι στην επιφάνεια το αφήγημα της «Γαλάζιας πατρίδας», έστειλε το «Ορούτς Ρέις» να κάνει βόλτα και να απλώνει καλώδια εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και όχι μόνο.
Μετά τους καταστροφικούς σεισμούς στη Νότια και Νοτιοανατολική Τουρκία -και την άμεση επίδειξη αλληλεγγύης από την Ελλάδα-, ο Ερντογάν έριξε τους τόνους, ξέχασε το «Μητσοτάκης γιοκ» που είχε πει ερωτηθείς αν θα συζητήσει με την Ελλάδα και μίλησε για μια νέα αρχή στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, χωρίς εχθρότητα και ανταγωνισμούς.
Η υπόμνηση της Άλωσης
Ωστόσο, στο παρά πέντε της κάλπης, ο Ερντογάν θυμήθηκε και πάλι την Άλωση της Πόλης και κάλεσε τους πολίτες που λένε, όπως είπε, «πρώτα η χώρα μου και το έθνος μου» να ανοίξουν μαζί τις πόρτες μιας νέας εποχής μπροστά στην Τουρκία. Την υπόμνηση της Άλωσης μπορεί να τη δει κανείς ως κάτι «γραφικό» -μια γλώσσα που συνηθίζουν οι πολιτικοί όχι μόνο στην Τουρκία- αλλά και ως μια υφέρπουσα επιθετικότητα απέναντι στις χώρες εκείνες που ανήκαν κάποτε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Τις πραγματικές προθέσεις του έναντι της Ελλάδας θα τις δούμε -εφόσον σήμερα εκλεγεί- μετά το καλοκαίρι. Αφού θα έχουν τελειώσει τόσο οι εκλογές στην Ελλάδα όσο και η τουριστική περίοδος και από τις δύο πλευρές του Αιγαίου.«Γιατί το λες και δεν το κάνεις»
Ο αντίπαλος του Ερντογάν, ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, επικεφαλής μιας ετερόκλητης συμμαχίας που περιλαμβάνει κόμματα από την Ακροδεξιά μέχρι την Αριστερά, είχε επίσης αλλοπρόσαλλη στάση έναντι της Ελλάδας. Πολύ πριν από τις εκλογές, όταν ο Ερντογάν απειλούσε ότι «μπορεί να έρθει μια νύχτα» στα ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (CHP) του Κιλιτσντάρογλου τον ρωτούσε δημόσια «γιατί το λες και δεν το κάνεις».
Στη συνέχεια ο Κιλιτσντάρογλου, ως κεμαλιστής, δήλωνε ότι είναι αποφασισμένος να επιστρέψει η Τουρκία στο δόγμα «ειρήνη στη χώρα, ειρήνη στον κόσμο» και να εργαστεί για μια νέα εποχή της συνεργασίας στη Μεσόγειο: «Θα συνεργαστούμε για το νερό, για την ειρήνη» έλεγε σε συνέντευξή του στον Μιχάλη Ψύλλο της Ναυτεμπορικής πριν από έναν μήνα.
Στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου ο επικεφαλής του CHP είχε ταχθεί αναφανδόν υπέρ μιας επαναπροσέγγισης με τη Δύση και δήλωσε σε όλους τους τόνους και προς όλες τις κατευθύνσεις ότι θα επιδίωκε να ξεπαγώσει τη διαδικασία ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε.
Μετά την αδυναμία του να κερδίσει τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών, όμως, ο Κιλιτσντάρογλου παίζει και πάλι το εθνικιστικό χαρτί. Το έκανε για να εξασφαλίσει τη στήριξη του εθνικιστικού κόμματος της Νίκης του Ουμίτ Οζντάγ, ενός από τα δύο κόμματα που είχαν στηρίξει στον πρώτο γύρο τον εθνικιστή Σινάν Ογάν, που πήρε 5,2%. Και αν κάνει το θαύμα και κερδίσει τελικά σήμερα τις εκλογές, θα πρέπει να λαμβάνει στο μέλλον περισσότερο υπόψη του τις απόψεις των εθνικιστών.
