Η πρόληψη και η αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας της σιωπηλής πανδημίας όπως εύστοχα χαρακτηρίζεται, χρειάζεται μια ολιστική και συντονισμένη προσέγγιση με βάση την αρχής της μη διάκρισης κατά των γυναικών και της ισότητας μεταξύ των γυναικών και αντρών καθώς και την  αρχή του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού.

Πρόσφατα, σε  ευρωπαϊκό επίπεδο αυτή η παραδοχή έγινε ευρωπαϊκή οδηγία για την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας, ενώ  υιοθετήθηκε η  Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης  από την ίδια την Ε.Ε.

Αυτή την περίοδο  γίνονται  προτάσεις, διαπραγματεύσεις και πιέσεις ώστε η οδηγία αυτή να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά  όλες τις μορφές βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής  βίας και να διορθωθούν σημερινές νομοθετικές στρεβλώσεις που υπονομεύουν το δικαίωμα των γυναικών και των κοριτσιών να ζουν χωρίς να υπόκεινται σε βία.  Αναμένουμε τα αποτελέσματα της διαβούλευσης,  τα οποία μπορούν στο βαθμό που είναι καινοτόμα, να βοηθήσουν και τις αντίστοιχες πολιτικές  στην Ελλάδα.

Βασικά εργαλεία αντιμετώπισης  αυτού του προβλήματος που σήμερα  είναι έντονο αλλά πιο ορατό, είναι η ύπαρξη υποστηρικτικών δομών για τα θύματα της ενδοοικογενειακής βίας  που είναι οι γυναίκες και όταν υπάρχουν, τα παιδιά τους. Είναι αυτές που πρώτα από όλα, χρειάζεται μια γυναίκα όταν βιώσει κακοποίηση και αποφασίσει να μιλήσει. Η ύπαρξη επαρκών συμβουλευτικών κέντρων και χώρων φιλοξενίας με δωρεάν υπηρεσίες,  είναι η αναγκαία συνθήκη για να έχει νόημα και το εύστοχο και διαχρονικό  σύνθημα ΜΙΛΑ - ΔΕΝ ΕΙΣΑΙ Η ΜΟΝΗ ΔΕΝ ΕΙΣΑΙ ΜΟΝΗ.

Σήμερα, στην Ελλάδα υπάρχει το Πανελλαδικό Δίκτυο Δομών που περιλαμβάνει 44 Συμβουλευτικά Κέντρα,  19 Ξενώνες φιλοξενίας και τη δωρεάν  τηλεφωνική Γραμμή  SOS 15900 η οποία λειτουργεί  24 ώρες το 24ωρο, όλο τον χρόνο και με δυνατότητα διερμηνείας συγκεκριμένες ώρες. Από την διαχρονική έκθεση των στοιχείων που δημοσιοποιούνται κάθε χρόνο, έχει αποδεικτή ότι η προσφορά τους είναι αναντικατάστατη.

Ενδεικτικά αναφέρω πρόσφατα στοιχεία χρήσης των δομών τους δύο πρώτους μήνες του 2023 (Ιανουάριο και Φεβρουάριο): Η Γραμμή SOS15900 δέχθηκε 1.547 κλήσεις, εκ των οποίων οι 1.077 κλήσεις αφορούσαν σε περιστατικά βίας. Το ίδιο χρονικό διάστημα στα 44 Συμβουλευτικά κέντρα απευθύνθηκαν 728 άτομα, γυναίκες – θύματα βίας, αλλά και πρόσωπα από το συγγενικό και φιλικό τους περιβάλλον για να ζητήσουν συμβουλές και καθοδήγηση από εξειδικευμένους ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς, ενώ στους 19 ξενώνες φιλοξενήθηκαν 32 γυναίκες με τα παιδιά τους.

Τα Συμβουλευτικά Κέντρα παρέχουν  υπηρεσίες δωρεάν σε γυναίκες που έχουν υποστεί ή υφίστανται βία ή /και πολλαπλές διακρίσεις από ειδικά ευαισθητοποιημένο προσωπικό σε εξατομικευμένες ατομικές ή ομαδικές συναντήσεις με τις συμβουλευόμενες, με στόχο την ενδυνάμωση τους. Την περίοδο της  οικονομικής κρίσης,  διευρύναμε τις παρεχόμενες υπηρεσίες και στο πεδίο της εργασιακής στήριξης των γυναικών με την προσθήκη της εργασιακής συμβουλευτικής (ενημέρωση για εργασιακά ζητήματα, της αναζήτησης εργασίας κλπ.). Οι δράσεις υποστήριξης και αρωγής των Σ.Κ. αφορούν:

Α. Δράσεις ψυχοκοινωνικής και νομικής στήριξης με υπηρεσίες:

• Ενημέρωσης και εξειδικευμένης πληροφόρησης για θέματα έμφυλης βίας,
• Ψυχολογικής και κοινωνικής συμβουλευτικής με την οπτική του φύλου, νομικής συμβουλευτικής και πληροφόρησης για δικαιώματα των γυναικών –θυμάτων βίας, τη σχετική νομοθεσία, τις απαιτούμενες διαδικασίες για την υποβολή καταγγελίας , μήνυσης κλπ.
• Παραπομπής ή/και συνοδείας (όταν απαιτείται)  των γυναικών –θυμάτων βίας σους ξενώνες φιλοξενίας κακοποιημένων γυναικών και των παιδιών τους, στις αστυνομικές και εισαγγελικές αρχές, στο δικαστήριο κλπ.
• Παραπομπής ή/και συνοδείας (όταν απαιτείται) των γυναικών σε νοσοκομεία ή σε κέντρα υγείας, σε φορείς κοινωνικής πολιτικής, σε φορείς απασχόλησης, σε φορείς φύλαξης και υποστήριξης παιδιών κλπ.
• Παραπομπής σε προγράμματα Νομικής Βοήθειας (legal  aid)
• Ενέργειες δικτύωσης  και σύνδεσης με τους αρμόδιους φορείς προώθησης και απασχόλησης ,εκπαίδευσης και κατάρτισης προκειμένου να βελτιωθεί η εργασιακή κατάσταση των γυναικών.
• Εργασιακής συμβουλευτικής και πληροφόρησης.

Β. Δράσεις δικτύωσης

• Δικτύωση των Σ.Κ μεταξύ τους, με τους Ξενώνες Φιλοξενίας και λοιπούς  εμπλεκόμενους φορείς (π. χ Τηλεφωνική γραμμή SOS 15900,αστυνομία νοσοκομεία, κοινωνικές υπηρεσίες, κοινωνία των πολιτών κλπ.)
• Δικτύωση με τα Κέντρα Κοινότητας των Δήμων και τα παραρτήματα  τους.

Γ. Δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης

Οι Ξενώνες αποτελούν ασφαλείς χώρους διαμονής με δυνατότητα φιλοξενίας  έκαστος 20 γυναικών  με τα παιδιά τους με την υποστήριξη κατάλληλου επιστημονικού προσωπικού.  

Η τηλεφωνική γραμμή SOS 15900 έχει  ιδιαίτερη αποστολή :

• Την παροχή άμεσης βοήθειας σε έκτακτα και με επείγοντα χαρακτήρα περιστατικά βίας.
• Την παροχή πληροφόρησης και παραπομπής γυναικών θυμάτων σε Σ.Κ. και σχετικές υπηρεσίες.
• Την παροχή τηλεφωνικής στήριξης, με δυνατότητα πληροφόρησης και ψυχοκοινωνικής στήριξης και σε γυναίκες που κατοικούν είτε σε απομακρυσμένες περιοχές είτε σε περιοχές που δεν διαθέτουν υποστηρικτικές δομές άλλης μορφής.

Οι συγκεκριμένες δομές, δημιουργήθηκαν και λειτούργησαν σταδιακά, από το 2013 μέχρι και σήμερα, είναι ενταγμένες σε ευρωπαϊκά προγράμματα τα οποία παίρνουν διαρκώς παρατάσεις με ό,τι ανασφάλεια εμπεριέχει αυτός ο τρόπος λειτουργίας.

Για να κατοχυρώσουμε τη μόνιμη λειτουργία τους και να σταματήσουμε τα προβλήματα και την ανασφάλεια  που δημιουργεί η εξάρτηση τους από ευρωπαϊκά προγράμματα,  επί των ημερών μου στη ΓΓΙΦ, ψηφίσαμε δύο εμβληματικούς νόμους που κατοχυρώνουν θεσμικά όλες αυτές τις δομές και δείχνουν  πως πρέπει να κινηθεί η πολιτεία.

Πρόκειται για το ν. 4531/2018 (Κύρωση  της Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης)  που μεταξύ  άλλων,  προβλέπει την υποχρέωση ίδρυσης κέντρων υποδοχής των θυμάτων σε όλη την επικράτεια και το ν.4604/2019(Προώθηση της ουσιαστικής ισότητας των φύλων, πρόληψη και καταπολέμηση της έμφυλης βίας) που κατοχυρώνει τη συνεχή λειτουργία των ήδη υπαρχόντων δομών καθώς και την χρηματοδότηση τους, από εθνικούς ή και ευρωπαϊκούς πόρους.

Είναι αποδεδειγμένο,  ότι η πλειοψηφία των κακοποιημένων γυναικών που έχουν παιδιά με τους κακοποιούς τους, δεν καταφεύγουν στα ποινικά δικαστήρια για την ενδοοικογενειακή βία που υφίστανται. Αντίθετα, προσπαθούν να δραπετεύσουν από το καταχρηστικό σπίτι μέσω αποφάσεων του αστικού δικαστηρίου, προκειμένου να λάβουν εντολές περιορισμού/προστασίας κατά του δράστη και να ρυθμίσουν την κατάσταση για την επιμέλεια και την επαφή των παιδιών με τον άλλο γονέα, την υποστήριξη τέκνων κ.λπ.

Επίσης η οικονομική, μεταναστευτική και υγειονομική κρίση λόγω covid,  απέδειξαν ότι οι δομές αποτελούν  λύση για πολλές γυναίκες φτωχές, μετανάστριες και προσφύγισσες. Ταυτόχρονα όμως φάνηκε,  ότι δεν επαρκούν σε σχέση με την οξύτητα των προβλημάτων αλλά και τη ζήτηση που υπάρχει.

Το γεγονός αυτό,  συνηγορεί στο ότι  όχι μόνο χρειάζεται η συνέχεια της λειτουργίας όλων των δομών χωρίς να κλείσει καμία, αλλά στην ανάγκη δημιουργίας νέων δομών σε περισσότερες περιοχές της χώρας, στην αναβάθμιση και τη  βελτίωση των παρεχόμενων  υπηρεσιών, στη μονιμοποίηση  όλων των στελεχών που εργάζονται σήμερα στις δομές.

Πρέπει να διασφαλιστεί η δυνατότητα άμεσης επείγουσας φιλοξενίας μέχρι την ολοκλήρωση της διαδικασίας εισαγωγής σε Ξενώνα Φιλοξενίας με τη δημιουργία προσωρινών καταφυγίων για γυναίκες θύματα βίας και των παιδιών τους που βρίσκονται σε φυγή.

Οι δομές αυτές  πρέπει επιτέλους να γίνουν μόνιμες δημόσιες υπηρεσίες λειτουργώντας με τη λογική του κοινωνικού οφέλους και όχι του κόστους ή του κέρδους.

Να χρηματοδοτηθούν από εθνικούς πόρους με την εποπτεία της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων (επείγει η ανασύσταση της) και να αναλάβουν τη διαχείριση τους η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων και  η αυτοδιοίκηση-δήμοι με σταθερή και μόνιμη συνεργασία ώστε να μη κλείνουν δομές (Αχαρνών, Κέρκυρας).

Επίσης, προκειμένου οι υπηρεσίες των δομών να λειτουργούν σωστά πρέπει να  καταργηθούν οι δυσμενείς διατάξεις του νόμου 4800/2021 (ν. Τσιάρα) για την υποχρεωτική
συνεπιμέλεια που παραβιάζει σημαντικά άρθρα της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης. Αναγκάζει τις γυναίκες και τα παιδιά να παραμένουν μαζί με τους κακοποιητές, η μητέρα τώρα είναι υποχρεωμένη να ενημερώσει τον πατέρα για τη διαμονή των παιδιών του, την εγγραφή στα σχολεία κλπ. γιατί διαφορετικά κινδυνεύει να κατηγορηθεί για απαγωγή παιδιού ή/και για πρόθεση να αποξενώσει το παιδί από τον πατέρα.

Στην περίπτωση που η μητέρα μαζί με τα παιδιά της προσφύγει σε κάποιο ξενώνα, η συνέπεια είναι να χαθεί η εχεμύθεια και η απόκρυψη του Ξενώνα από τον κακοποιητή, έτσι αποδυναμώνεται η χρησιμότητα της φιλοξενίας. 

Επειδή όμως ότι η λειτουργία των δομών έχει άμεση σχέση με άλλες δημόσιες υπηρεσίες χρειάζεται επιπλέον:

• Η πλήρης εφαρμογή της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης (ν.4531/2018) και της Διεθνούς Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Πολύ σημαντικό είναι η  υλοποίηση θεραπευτικών προγραμμάτων για τους δράστες εγκλημάτων ενδοοικογενειακής βίας και προσβολών της γενετήσιας ελευθερίας.
• Η ίδρυση των Γραφείων Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας σε όλα τα  Αστυνομικά Τμήματα Πανελλαδικά,  με επαρκή στελέχωση από εξειδικευμένο προσωπικό που θα βοηθάει τις γυναίκες ουσιαστικά.
• Η ενίσχυση με  24ωρη λειτουργία όλες τις μέρες του χρόνου, της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας για να αποδεικνύεται αμέσως η κακοποίηση.
• H οικονομική και δωρεάν νομική στήριξη των γυναικών και των παιδιών που «δραπετεύουν» από την ενδοοικογενειακή βία για να προσφεύγουν στη δικαιοσύνη.
• H χορήγηση ασύλου στα σύνορα σε προσφύγισσες που καταγγέλλουν βία και βιασμούς είτε στις χώρες που έφυγαν είτε στη διάρκεια του ταξιδιού τους.

Σε νομικό επίπεδο, παρά τα σοβαρά βήματα που έχουν γίνει, είναι άκρως απαραίτητο να προχωρήσουμε στην πλήρη εφαρμογή των νόμων, στην κατάργηση νομοθετικών στρεβλώσεων (π.χ. ν.4800/2021) αλλά και σε νέες προοδευτικές ρυθμίσεις, όπως είναι η νομική  αναγνώριση της γυναικοκτονίας κ. λ .π.

Η αντιμετώπιση της έμφυλης βίας προϋποθέτει Δικαιοσύνη Παντού και στη δικαιοσύνη, στις νομοθετικές παρεμβάσεις αλλά και μέσα στις δικαστικές αίθουσες.

Ταυτόχρονα, να μη το ξεχνάμε, προϋποθέτει την αντιμετώπιση όλων των έμφυλων ανισοτήτων όπου υπάρχουν, μέρος των οποίων είναι και η βία κατά των γυναικών και κοριτσιών, προκειμένου να κατακτήσουμε την ουσιαστική ισότητα των φύλων που είναι και το μεγάλο σύγχρονο διακύβευμα.

* Παρέμβαση Φωτεινής Κούβελα, με θέμα: «Οι δομές για τα θύματα της ενδοοικογενειακής βίας» στο Συνέδριο της δικηγορικού Γραφείου «Μίνα Καούνη & Συνεργάτες»  με τίτλο: «Σχέση Φύλου και δικαίου. Γυναικοκτονίες, βιασμοί, ενδοοικογενειακή βία: Μια διεπιστημονική προσέγγιση» στις  17.3.2023 –Ξενοδοχείο  Zafolia.
** Η Φωτεινή Κούβελα είναι πρώην ΓΓΙΦ, Συντονίστρια του Τμήματος Φεμινιστικής Πολιτικής ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ και υποψήφια Βουλεύτρια Β’ Αθηνών, Νότιο Τομέα.