Oι ενωτικές, συντονισμένες και μαζικές αντιδράσεις των καλλιτεχνών των παραστατικών τεχνών (θέατρο, χορός, μουσική) για το Προεδρικό Διάταγμα 85/2022 που επισφραγίζει την υποβάθμιση των καλλιτεχνικών πτυχίων και την εξίσωσή τους προς τα κάτω με απολυτήρια Λυκείου, ανάγκασαν τον πρωθυπουργό να προβεί ο ίδιος σε ανακοινώσεις.

Ο πρωθυπουργός επιχείρησε με πλειοδοσία αόριστων υποσχέσεων δύο πράγματα. Πρώτον, να παρουσιαστεί στην κοινή γνώμη ότι δήθεν δίνει λύσεις στα ζητήματα της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης. Και δεύτερον, καλλιεργώντας «μεγάλες προσδοκίες», να κάμψει την ενότητα και την αποφασιστικότητα των καλλιτεχνών. Η απάντησή τους ήρθε με ρητό και άμεσο τρόπο, απορρίπτοντας τις πρωθυπουργικές εξαγγελίες και προχωρώντας στις προγραμματισμένες απεργιακές κινητοποιήσεις.

Οι τέσσερις προβληματικές εξαγγελίες

Και οι τέσσερις εξαγγελίες που έκανε ο πρωθυπουργός είναι προβληματικές και παραπλανητικές.

Πρώτον, ο πρωθυπουργός εξήγγειλε «δημόσιες, πανεπιστημιακού επιπέδου, σπουδές το 2025».

Η ασαφής διατύπωση που επιλέχθηκε, ασφαλώς όχι τυχαία, στην πραγματικότητα δεν λέει τίποτα συγκεκριμένο και, ταυτόχρονα, θα μπορούσε να σημαίνει τα πάντα. Με την ισχύουσα νομοθεσία προβλέπεται η ίδρυση Πανεπιστημίων, η ίδρυση Πανεπιστημιακών Τμημάτων ή η ίδρυση Σχολών σε Πανεπιστήμια στις οποίες εντάσσονται τα Τμήματα. Τίποτα άλλο.  Όμως, η έκφραση “πανεπιστημιακού επιπέδου” δεν σημαίνει τίποτα από τα παραπάνω.

Γιατί, λοιπόν, η δήλωση του πρωθυπουργού δεν λέει κάτι συγκεκριμένο, με βάση τα όσα απορρέουν από το Σύνταγμα, αλλά κάτι εντελώς αόριστο, χωρίς ξεκάθαρη νομική βάση; Ίσως γιατί εννοεί το εξής: να αυξηθούν τα έτη φοίτησης στις κρατικές σχολές θεάτρου, χορού και μουσικής, αυτές να δίνουν μεν πτυχίο επιπέδου 6 ΠΕ αλλά να μην είναι πανεπιστήμια, έχοντας Διοικήσεις που θα διοριστούν από την κυβέρνηση, όπως είναι οι Στρατιωτικές Σχολές και η Σχολή Αστυνομίας. Ή ίσως να υπονοούν οι πρωθυπουργικές εξαγγελίες ότι οι κρατικές καλλιτεχνικές σχολές θα είναι ανώτερες και θα προχωρήσουν στη σύναψη συμφωνιών με πανεπιστήμια του εξωτερικού, ώστε να μετατραπούν σε κολλέγια με πτυχία που θα αναγνωρίζονται ως ισότιμα των πανεπιστημίων, δηλαδή σε δήθεν «πανεπιστήμια» («κολλεγιοποίηση»).

Όσον αφορά την ανακοίνωση ότι οι εξαγγελίες έχουν ορίζοντα εφαρμογής το 2025, είναι σαφές ότι ο πρωθυπουργός μεταθέτει την υλοποίηση μετά τις εκλογές του 2023 αλλά και τις ευρωεκλογές του 2024. Δηλαδή «ζήσε Μάη μου». Πρόκειται για ωμή προεκλογική υποσχεσιολογία που γίνεται ολοφάνερη με τον πιο κυνικό τρόπο στο κλείσιμο της ανάρτησής του, λέγοντας ούτε λίγο ούτε πολύ «ψηφίστε με, για να το κάνω».

Δεύτερον, εξαγγέλθηκε η διαβάθμιση μόνο της ωδειακής εκπαίδευσης, χωρίς κανένα συγκεκριμένο στοιχείο για το πώς.

Όμως, ξεχωρίζοντας τη διαβάθμιση της ωδειακής εκπαίδευσης, ο πρωθυπουργός ουσιαστικά λέει ότι θα αφήσει αδιαβάθμητες τις δραματικές σχολές και τις σχολές χορού, όπως είναι σήμερα. Η δε διαφορετική ρύθμιση που υπονοεί για τα ωδεία, φαίνεται να αφορά στην ταχεία «κολλεγιοποίησή» τους (άραγε μόνο των ιδιωτικών ή και του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης;), κατά τα πρότυπα της συμφωνίας του Ωδείου Αθηνών με κολλέγιο του εξωτερικού που έχει ήδη προχωρήσει.

Τρίτον, εξαγγέλθηκε ο ορισμός τριών ξεχωριστών διϋπουργικών ομάδων εργασίας, μία για το θέατρο και τη δραματική τέχνη, μία για τον χορό και μία για τη μουσική, και μάλιστα χωρίς τη συμμετοχή των σωματείων των καλλιτεχνών, που υποβιβάζονται σε διακοσμητικά στοιχεία της όλης διαδικασίας στο πλαίσιο «διαβούλευσης».

Η κατάτμηση («σαλαμοποίηση») των τεχνών με τις τρεις ξεχωριστές επιτροπές δεν είναι κάτι γραφειοκρατικό αλλά ουσιαστικό. Πρέπει να προβληματίσει, καθώς είναι βέβαιο ότι θα οδηγήσει σε προβλήματα και αντιδικίες μεταξύ των καλλιτεχνών, όπως και η ξεχωριστή αντιμετώπιση των ωδείων. Φαίνεται να υπηρετείται ένας στόχος διάσπασης του αρραγούς μετώπου που υπάρχει αυτή τη στιγμή. Προφανώς και υπάρχουν ιδιαιτερότητες που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη. Όμως, αυτές έχουν να κάνουν με ειδικότερες εξειδικεύσεις μιας λύσης που θα πρέπει να διέπεται από ενιαία λογική. Ως εκ τούτου, θα έπρεπε να υπάρχει μια κοινή επιτροπή που θα συνθέσει την κεντρική ιδέα και θα αλληλοτροφοδοτείται με υπο-επιτροπές ανά τέχνη που θα κάνουν τις περαιτέρω εξειδικεύσεις, με κανονική συμμετοχή (και στα δύο επίπεδα επιτροπών) των σωματείων των καλλιτεχνών που έχουν εξαιρετική γνώση των ζητημάτων και ειλικρινή πρόθεση να βρεθεί επιτέλους μια δίκαιη και λειτουργική λύση.

Τέταρτον, έγινε αναφορά σε νομοθετικές ρυθμίσεις για την εξαίρεση των προσλήψεων στο Δημόσιο από το ΠΔ και για τη χρήση ειδικού και όχι ενιαίου μισθολογίου από του Δήμους.

Πρόκειται για διοικητικές και οικονομικές διευθετήσεις που δεν επιλύουν το θεσμικό ζήτημα, καθώς το ΠΔ θα εξακολουθήσει να ισχύει.

Στην πραγματικότητα, πρόκειται για απόπειρα εξαγοράς της σιωπής των καλλιτεχνών ενόψει των εκλογών.

Οι προτάσεις μας για τις καλλιτεχνικές σπουδές

Όπως έχουμε ξαναγράψει, το πακέτο λύσεων θα μπορούσε να είναι το εξής:

Να αναγνωριστούν οι καλλιτεχνικές σχολές ως ανώτερες, παρέχοντας πτυχία που θα είναι ισότιμα με ΤΕ ανώτερης εκπαίδευσης. Επίσης, να αναγνωριστεί ότι κατέχουν πτυχία ισότιμα με αυτό το επίπεδο και όσοι τα έχουν πάρει στο παρελθόν από τις μέχρι τώρα αδιαβάθμητες καλλιτεχνικές σχολές. Τα παραπάνω μπορούν να γίνουν άμεσα σύμφωνα με το άρθρο 16, παρ. 7 του Συντάγματος, με διακομματική συνεννόηση και ευρεία κοινοβουλευτική στήριξη.
Να συγκροτηθεί δημόσια ανώτατη καλλιτεχνική εκπαίδευση με την ίδρυση νέων Σχολών Παραστατικών Τεχνών στα Πανεπιστήμια, που θα αποτελούνται από Τμήματα Θεατρικής Τέχνης, Χορευτικής Τέχνης και Μουσικής Τέχνης. Δηλαδή, νέες Σχολές που θα έχουν νέα τμήματα σε υπάρχοντα πανεπιστήμια με προσανατολισμό στην καλλιτεχνική πράξη.
Παλιοί και νέοι πτυχιούχοι των ανώτερων καλλιτεχνικών σχολών να μπορούν να δίνουν κατατακτήριες εξετάσεις και να εισάγονται στη δημόσια ανώτατη καλλιτεχνική εκπαίδευση.
Η αρμοδιότητα της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης να μεταφερθεί από το υπουργείο Πολιτισμού στο χαρτοφυλάκιο του υπουργείου Παιδείας, όπου είναι ενταγμένες όλες οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες.
Στο πλαίσιο των παραπάνω προτάσεων, να γίνει συνδυασμένη προσαρμογή των προγραμμάτων σπουδών των δύο επιπέδων της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης (ανώτερης και ανώτατης).
Επίσης, να ληφθεί μέριμνα και για τις σπουδές των διαχειριστικών και τεχνικών ειδικοτήτων του πολιτιστικού τομέα.
Οι προτάσεις αυτές διαφυλάττουν τον δημόσιο χαρακτήρα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, σύμφωνα με το γράμμα και το πνεύμα του Συντάγματος.

Έχουν πλήρη αυτοδιοίκηση, όπως προβλέπει το Σύνταγμα για την ανώτατη εκπαίδευση και είναι το επιθυμητό για την καλλιτεχνική εκπαίδευση από την προοδευτική οπτική.

Εξασφαλίζουν πλήρη ανεξαρτησία ως προς το πρόγραμμα σπουδών, με προσανατολισμό στην καλλιτεχνική δημιουργία και πράξη.

Υπόκεινται σε ειδικό πλαίσιο εισαγωγικών εξετάσεων, με ειδικά μαθήματα και ένα γενικό μάθημα (πχ έκθεση/γλώσσα). Για την επιλογή των διδασκόντων θα υπάρχει ένα συνδυασμός τυπικών κριτηρίων με επαγγελματική εμπειρία και καλλιτεχνική διάκριση (κριτήριο εγνωσμένης αξίας).

Τέλος, διασφαλίζεται η δυνατότητα συνέχισης των σπουδών σε επίπεδο μεταπτυχιακού και διδακτορικού στις τέχνες αλλά και σε οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο.

Διάλογος για προοδευτική λύση

Η βαθύτερη κυβερνητική στόχευση είναι η «κολλεγιοποίηση». Οι καλλιτεχνικές σχολές ωθούνται  στη σύναψη συμφωνιών με ξένα κολλέγια, σαν και αυτές που έχουν ήδη κάνει την εμφάνισή τους, ώστε τα πτυχία τους, με βάση τους νόμους της κυβέρνησης, να είναι ισότιμα με πτυχία πανεπιστημίων. Ουσιαστικά πρόκειται για μια ανώτατη καλλιτεχνική εκπαίδευση πλήρως ιδιωτικοποιημένη, που θα συναντήσει αργά ή γρήγορα ανυπέρβλητα συνταγματικά εμπόδια.

Απέναντι σε αυτή την κατάσταση, οι κινητοποιήσεις των καλλιτεχνών, τα συγκεκριμένα, αναγκαία και δίκαια αιτήματά τους και οι συζητήσεις που γίνονται, μπορούν να εγγυηθούν τη δημιουργία ενός νέου θεσμικού πλαισίου σε άλλη κατεύθυνση, που θα είναι απολύτως σύμφωνο με το Σύνταγμα, συμπεριλαμβάνοντας με δίκαιο τρόπο και ένα σύνολο μεταβατικών διατάξεων.

Οι συζητήσεις αυτές προϋποθέτουν πως τα πανεπιστήμια και οι καθηγητές τους θα προσέλθουν σε αυτόν τον διάλογο όχι με ηγεμονισμούς, αλλά με διάθεση για λύσεις που θα δώσουν μια νέα δυναμική και στα ίδια τα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Αλλιώς, θα  εμφανιστούν ότι επιδιώκουν να φέρουν προσκόμματα σε λύσεις που είναι πια ώριμες.

Η καλλιτεχνική εκπαίδευση αποτελεί μια ιστορική εκκρεμότητα στη χώρα μας που έχει κακοφορμίσει. Είναι πια η ώρα για μια μεγάλη τομή, για μια οραματική και ταυτόχρονα υλοποιήσιμη στην πράξη προοδευτική λύση.

* Ο Κώστας Γαβρόγλου είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην Υπουργός Παιδείας

** Ο Κώστας Στρατής είναι αρχαιολόγος, MSc Προστασία Μνημείων, πρώην Υφυπουργός Πολιτισμού