Οι αχάριστοι γηγενείς.

Τις τελευταίες εβδομάδες η κ. Κεραμέως, προσπαθεί να μας πείσει πόσο καλά  συνεργάζεται το Υπουργείο Παιδείας με τους ανά τον κόσμο άριστους: 30 μεγάλα Αμερικανικά πανεπιστήμια μας επισκέφτηκαν και στις συναντήσεις με τις διοικήσεις των  δικών μας πανεπιστημίων συζήτησαν για συνεργασίες. Τις προάλλες η Υπουργός μαζί με  κάποιους πρυτάνεις ταξίδεψε στο Ηνωμένο Βασίλειο και συνάντησαν άλλα 25 διεθνούς  φήμης αγγλικά πανεπιστήμια πάλι για συνεργασίες. 

Στις συναντήσεις με τους εκπροσώπους των ξένων πανεπιστημίων ο  Πρωθυπουργός και η Υπουργός έπαιξαν τον ρόλο των φωτισμένων τοπικών αρχόντων,  που παρουσιάζουν στους πρόθυμους να βοηθήσουν ξένους, τους όχι και τόσο πρόθυμους  γηγενείς. Tο μήνυμα της Υπουργού προς τους ημέτερους πανεπιστημιακούς και ερευνητές είναι ένα: βγείτε από τη μιζέρια σας, σας φέρνουμε τους καλύτερους που υπόσχονται να  σας προαγάγουν στην πρώτη εθνική αλλά εσείς θέλετε να είστε κολλημένοι στην ερασιτεχνική.

Συμπληρωματικό ήταν το μήνυμα της Υπουργού στους ξένους: Ελάτε να  βοηθήσετε τους δικούς μας, οι οποίοι παρά τα όσα κάνουμε, υστερούν πάρα πολύ στις  έρευνες αιχμής και δεν θέλουν εξωστρεφή τα πανεπιστήμια μας.

Wow! που θα έλεγαν και οι αμερικανοί φίλοι της Υπουργού. Φροντίζει η κυβέρνηση  τόσο πολύ τα πανεπιστήμια και οι δικοί μας οι αχάριστοι δεν το εκτιμούν, μιας και φάνηκε  ότι η ευφορία της Υπουργού αντιμετωπίστηκε από τους πανεπιστημιακούς με σιωπή.

“Πιστέψτε με, όλα είναι υπέροχα, δεν χρειάζεται να σας ενημερώσουμε αναλυτικά”

Σε όλες τις σοβαρές προσκλήσεις που γίνονται από κυβερνήσεις, προηγείται η  αποστολή μιας σχετικά λεπτομερούς έκθεσης για την κατάσταση των πανεπιστημίων, όπου  παρουσιάζονται τα θετικά και προβληματικά τους στοιχεία. Δεν φαίνεται να υπήρξε καμία  τέτοια ενημερωτική έκθεση και δείχνει την προχειρότητα με την οποία αντιμετωπίζει η  κυβέρνηση την ουσιαστική εξωστρέφεια των πανεπιστημίων. Στο ερώτημα “γιατί δεν  στείλατε καμία έκθεση στους εκπροσώπους των ξένων πανεπιστημίων πριν έρθουν στην  Ελλάδα”, σίγουρα δεν αποτελεί απάντηση πως οι εκθέσεις της Εθνικής Αρχής Ανωτάτης  Εκπαίδευσης είναι στο διαδίκτυο και θα μπορούσαν οι ξένοι να βρουν εκεί πληροφορίες.

Ούτε και το ότι πολλοί εκπρόσωποι των πανεπιστημίων είναι Έλληνες, παρακολουθούν τις εξελίξεις στην Ελλάδα και άρα δεν χρειάζεται να τους ενημερώνουμε ---όπως τόνισε ο Υφυπουργός κ. Συρίγος.

Παρασυρμένοι από το γεγονός ότι εκπρόσωποι πολύ γνωστών πανεπιστημίων καταδέχθηκαν να έρθουν στην Ελλάδα, Πρωθυπουργός και Υπουργός ξέχασαν προφανώς  να πουν στους ξένους ότι:

• Εδώ και πολλά χρόνια λειτουργούν Μεταπτυχιακά Προγράμματα Σπουδών σε συνεργασία με ξένα πανεπιστήμια.
• Οι ανταλλαγές φοιτητών και καθηγητών είναι πια υπόθεση ρουτίνας σε πολλά  πανεπιστήμια μας.
• Καθηγητές των πανεπιστημίων μας και μεταδιδακτορικοί ερευνητές κατέχουν πολύ υψηλή θέση σε σύγκριση με πανεπιστημιακούς άλλων ευρωπαϊκών χωρών στη διεκδίκηση με επιτυχία ανταγωνιστικών ευρωπαϊκών προγραμμάτων. 
• Ακόμη και αν υπάρχουν σοβαρές αντιρρήσεις ως προς τον τρόπο που συγκροτούνται οι λίστες κατάταξης των πανεπιστημίων διεθνώς, τα ελληνικά πανεπιστήμια συμπεριλαμβάνονται στα καλύτερα 10% διεθνώς ---μία επιτυχία που δεν την έχει καμία άλλη δραστηριότητα στην Ελλάδα.
• Τα Ελληνικά πανεπιστήμια έχουν καταφέρει μέσα από ιδιαίτερα δύσκολες διαδικασίες αξιολόγησης να εμπλακούν στο European Universities Initiative, και 7 πανεπιστήμια συμμετέχουν στις 44 κοινοπραξίες που περιλαμβάνουν 344 πανεπιστήμια από τα περίπου 2000 πανεπιστήμια της Ευρώπης. 

Μάλλον ντρεπόμαστε να μιλήσουμε στους ξένους για τα αρνητικά.

Όταν, βεβαίως, αποφεύγεις να πεις στους ξένους τα τόσα θετικά των ελληνικών πανεπιστημίων αλλά επικεντρώνεσαι στο ωραίο κλίμα της χώρας, είναι φυσικό να θέλεις  να αποφύγεις πάση θυσία να αναφερθείς και στα εξαιρετικά σοβαρά προβλήματα.

• Στην κρατική επιχορήγηση που δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει ούτε τα ανελαστικά έξοδα των πανεπιστημίων.
• Στην άρνηση της κυβέρνησης να προσληφθούν καθηγητές και στην  αποφασιστικότητα της να κάνει το παν για να μειώσει τους φοιτητές.
• Στο ότι η Ελλάδα έχει την χειρότερη αναλογία καθηγητών προς φοιτητές σε όλη την  Ευρώπη --ακόμη και αν οι υπολογισμοί γίνουν αφαιρώντας τους “αιώνιους  φοιτητές”.
• Στην μη εφαρμογή ψηφισμένου νόμου που προβλέπει την προκήρυξη κάθε θέσης  που κενούται από συνταξιοδότηση καθηγητών. 
• Στην τεράστια έλλειψη διοικητικού προσωπικού.
• Στις τεράστιες καθυστερήσεις για την αγορά επιστημονικών οργάνων.
• Στο ιδιαίτερα προβληματικό καθεστώς συνδρομής σε επιστημονικά περιοδικά και στην αγορά βιβλίων.

Είχα την ευκαιρία να συνομιλήσω με κάποιους εκπροσώπους από τα πανεπιστήμια  που μας επισκέφθηκαν –όχι, βέβαια, μετά από πρόσκληση του Υπουργείου. Όταν πληροφορήθηκαν τα παραπάνω, όλοι απόρησαν γιατί δεν είχαν ενημερωθεί για όλα αυτά.

Μία Υπουργός που μόνον στα λόγια πιστεύει στην σημασία των δημόσιων πανεπιστημίων  και με τόσα κόλπα στέλνει παιδιά στα ιδιωτικά κολλέγια, προφανώς και δεν θα επιδιώξει   να ενημερώσει σφαιρικά για την κατάσταση στα πανεπιστήμια μας και να προχωρήσει σε  ουσιαστικές συνεργασίες.   Ήρθαν, λοιπόν, οι ξένοι, είδαν και έφυγαν. 

Περιμένουμε την δημόσια δέσμευση της κυβέρνησης Μετά, όμως, τις τόσες συζητήσεις κεκλεισμένων των θυρών, η κυβέρνηση οφείλει να δημοσιοποιήσει τι (θα) κάνει ως προς τα εξής:

• Ποιος πληρώνει τι. Τα αμερικανικά πανεπιστήμια είναι και επιχειρήσεις, εξάλλου δεν  το έκρυψαν ποτέ. Η συνάντηση στην Ελλάδα προετοιμάστηκε επί δύο χρόνια, είχαν γίνει υποτίθεται εκτενείς συζητήσεις με τα πανεπιστήμια για αυτή την επίσκεψη και, στο τέλος, καταντήσαμε να συζητάμε για 1-2 νέους που θα πάνε για 6 μήνες ή ένα  χρόνο στο Yale χωρίς δίδακτρα! Ταυτοχρόνως η ίδια η κυβέρνηση διαψεύδει τον  εαυτό της: “τα πανεπιστήμιά μας θα επωφεληθούν...με σημαντική εισροή εσόδων από φοιτητές εξωτερικού…. oικονομικά η εισροή ξένων φοιτητών στην Ελλάδα  αποτελεί πηγή εισοδήματος.” (Ο.Ζώρας, ΓΓ Υπουργείου Παιδείας, εφημερίδα  Μανιφέστο, 28 Νοεμβρίου 2022).

Για να δούμε αν καταλαβαίνουμε σωστά: θα έρχονται εδώ φοιτητές και θα πληρώνουν ενώ οι δικοί μας θα πηγαίνουν δωρεάν στο εξωτερικό; Ή μας δουλεύουν (οι δικοί μας) ή τους δουλεύουν (τους δικούς μας). 

• Είναι γνωστό ότι ειδικά τα αμερικανικά πανεπιστήμια έχουν παραρτήματα σε άλλες  χώρες. Το Υπουργείο θα πρέπει να γνωρίζει ότι σε αρκετές περιπτώσεις τα πανεπιστήμια αυτά εισπράττουν τεράστια ποσά από τις κυβερνήσεις των χωρών  όπου έχουν τα παραρτήματα. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις εισπράττουν από δίδακτρα.

Το περίφημο Κέντρο που υπόσχεται ότι θα ιδρύσει το Columbia ποιος  ακριβώς θα το χρηματοδοτεί; Έχει δεσμευτεί η Ελληνική κυβέρνηση να πληρώσει για αυτές τις συνεργασίες;

Η Υπουργός επαίρεται ότι “το όνειρο γίνεται  πραγματικότητα.” Σημειώνει, όμως η Υπουργός και κάτι άλλο, που όλως περιέργως  δεν πήρε τη δημοσιότητα που του αξίζει: σχετικά με τα βρετανικά πανεπιστήμια και  το Brexit, η Υπουργός τονίζει πως “το Brexit βάζει σε μια διαφορετική διάσταση  αυτές τις συνεργασίες… Υπάρχουν ζητήματα που έχουν να κάνουν με τη  χρηματοδότηση των πρωτοβουλιών, από την άλλη ίσως το πεδίο είναι ακόμη πιο πρόσφορο και η καλώς εννοούμενη πίεση μεγαλύτερη για να χτιστούν εκ νέου  γέφυρες πάνω σε μια νέα βάση…” (Εφημερίδα Εστία, 28 Νοεμβρίου).

Ενδιαφέρουσα διατύπωση! Όσοι ασχολούνται έστω και περιθωριακά με την κατάσταση των πανεπιστημίων στην Αγγλία, γνωρίζουν ότι μετά το Brexit, υπάρχει μία εξαιρετικά σοβαρή μείωση των εσόδων τους από τα Ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα και από τα δίδακτρα --μιας και όλοι οι προερχόμενοι από χώρες της ΕΕ, αντί να πληρώνουν τα μειωμένα δίδακτρα θα πληρώνουν τα πολύ υψηλότερα δίδακτρα όσων εγγράφονται για σπουδές από χώρες εκτός ΕΕ. Θα είναι αριστερή εμμονή να περνάει από το νου μας ότι τα Αγγλικά πανεπιστήμια μπορεί και να  βρήκαν μία κυβέρνηση που ακούει με συμπάθεια τα προβλήματα τους και είναι  διατεθειμένη να τους βοηθήσει;

• Τα 60 εκατομμύρια που ανακοίνωσε η Υπουργός για επισκέπτες καθηγητές, τα είχε  συνεννοηθεί με τα ελληνικά πανεπιστήμια; Από τις ανακοινώσεις φαίνεται να είναι  για καθηγητές από την αλλοδαπή που θα έρθουν εδώ και όχι και για τους  εργαζόμενους σε ελληνικά πανεπιστήμια ώστε να πάνε έξω. Τα πανεπιστήμια  χρηματοδοτούνται με περίπου 100 εκατομμύρια ευρώ. Είναι δυνατόν να προβλέπεται ένα κονδύλιο που ισοδυναμεί με το 60% της συνολικής χρηματοδότησης για επισκέπτες καθηγητές, όταν τα χρήματα που λαμβάνουν τα  πανεπιστήμια δεν αρκούν ούτε για τα ανελαστικά τους έξοδα;

Το πρόβλημα, λοιπόν, δεν είναι αν διαφωνούμε με μία τέτοια πρωτοβουλία του  Υπουργείου. Κάθε επαφή με ξένα πανεπιστήμια είναι θετική. Διαφωνούμε με τον αμιγώς
επικοινωνιακό χαρακτήρα του εγχειρήματος, την έλλειψη ενημέρωσης των εκπροσώπων  για την σύνθετη πραγματικότητα των ελληνικών πανεπιστημίων, την επιπολαιότητα στην προετοιμασία των συναντήσεων και τις πολλές ενδείξεις ότι η κυβέρνηση ενώ επικαλείται αδυναμία να βρεθούν πόροι για τα πανεπιστήμια μας φαίνεται να μην έχει τέτοιο πρόβλημα ως προς την εξυπηρέτηση ξένων πανεπιστημίων. Δεν φταίνε, λοιπόν, οι ξένοι αν δεν μας παίρνουν στα σοβαρά.

* Ο Κώστας Γαβρόγλου είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην Υπουργός Παιδείας.