Τα παρακάτω ερωτήματα απευθύνονται σε όσους - αρκετοί ή λίγοι δεν έχει σημασία - καλοπροαίρετα θεωρούν πως οι προβλεπόμενες ρυθμίσεις θα βελτιώσουν την κατάσταση στα πανεπιστήμια και σιωπηλά παρέχουν υποστήριξη στο νομοσχέδιο του Υπουργείου Παιδείας.

Αξιολόγηση. Γιατί, άραγε, μία Κυβέρνηση που είναι θιασώτης των αξιολογήσεων, παρά τις προτροπές μας, δεν θέλει να αναθέσει σε μία ανεξάρτητη επιτροπή να μελετήσει τα προβλήματα που υπάρχουν σήμερα στα πανεπιστήμια και να προτείνει λύσεις;

Όσοι φαίνεται να είναι ευχαριστημένοι από το νομοσχέδιο γιατί δεν ζητάνε από την Υπουργό να γίνει μία συγκεκριμένη και όχι γενικόλογη καταγραφή των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα πανεπιστήμια μαζί με τις αιτίες που τα δημιούργησαν;

Ελπίζω να μην θεωρηθεί η επιτροπή Πισσαρίδη με την εντυπωσιακή εμμονή στην ιδιωτικοποίηση των πάντων, ως μία τέτοια επιτροπή. Η Κυβέρνηση αποφεύγει να μιλήσει για τα προβλήματα που χρειάζονται λύσεις, γιατί θα φανεί πως τα προβλήματα που υπάρχουν θα μπορούν να βρουν τις λύσεις στο πλαίσιο μιας δημοκρατικής λειτουργίας και όχι μιας κουλτούρας management την οποία το συγκεκριμένο νομοσχέδιο καθιερώνει με έναν αριστουργηματικό τρόπο.

Αποτελεσματικότερη διοίκηση. Πολλοί από εμάς συχνά αγανακτούμε με τις χρονοβόρες διαδικασίες της καθημερινότητας στα πανεπιστήμια. Η δημοκρατικές διαδικασίες δεν κρίνονται με κριτήρια αποτελεσματικότητας, όπως υποτίθεται πως κρίνεται η λειτουργία μιας ιδιωτικής εταιρείας.

Αποτελούν, όμως, πρότυπο αποφάσεων που λαμβάνονται με όρους συναίνεσης, συζητήσεων και συνεννοήσεων, με όρους του κοινού καλού και προστασίας των μειοψηφιών. Σε έναν τόσο σύνθετο οργανισμό όπως τα πανεπιστήμια στον οποίο συνυπάρχουν διαφορετικές απόψεις για όλα σχεδόν τα ζητήματα των σπουδών και της έρευνας, αυτό που χρειάζεται δεν είναι ένας αυταρχικός τρόπος διοίκησης που προσομοιάζει σε μία ιδιωτική εταιρεία, αλλά χώροι συνεννόησης και συνεργασίας. Αυτούς ακριβώς τους χώρους εξαφανίζει το νομοσχέδιο.

Οι διεργασίες και οι θεσμοί που άρχισαν να καθιερώνονται από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 και αλλάζουν άρδην με το προτεινόμενο νομοσχέδιο, είναι αυτά που έκαναν τα πανεπιστήμια ένα από τα σημαντικότερα success stories των τελευταίων δεκαετιών στη χώρα μας. Με πάμπολλα προβληματα. Με εντάσεις.

Κατάφεραν, όμως, τα πανεπιστήμια να ενεργοποιήσουν διαδικασίες και να αντιμετωπίσουν προβλήματα. Να δημιουργήσουν θεσμούς λογοδοσίας και ελέγχου της αυθαιρεσίας. Όχι πάντοτε με επιτυχία. Κατάφεραν, όμως, τα πανεπιστήμια να γίνουν θεσμοί αριστείας και να είναι πια ανάμεσα στο 10% των καλύτερων πανεπιστημίων διεθνώς, όταν ως χώρα κατρακυλάμε στο 10% των χειρότερων επιδόσεων σε διάφορους άλλους τομείς.

Εξωστρέφεια. Υπάρχει άραγε κάποιος καθηγητής που να θέλει να κάνει συνεργασίες με συναδέλφους από Ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, να θέλει να προχωρήσει σε ερευνητικά προγράμματα με ξένους, να θέλει να συνάψει συμφωνίες με παραγωγικούς ή πολιτισμικούς φορείς και να μην του το επιτρέπει το ισχύον νομικό καθεστώς;

Δεν νομίζω και είναι πάρα πολλά τα παραδείγματα. Το αποδεικνύουν καθημερινά οι επιτυχίες των ελληνικών πανεπιστημίων στη συμμετοχή σε διεθνή ανταγωνιστικά προγράμματα. Βεβαίως υπάρχουν προτάσεις συναδέλφων που δεν εγκρίνονται από τα πανεπιστημιακά όργανα. Αποτελεί αυτό μία υπονόμευση της εξωστρέφειας ή μία υπεράσπιση του κύρους του πανεπιστημίου;

Σχεδόν πάντα απορρίπτονται οι εξαιρετικά χαμηλού επιπέδου προτάσεις ή προτάσεις από άτομα που έχουν ήδη τόσες πολλές άλλες συνεργασίες ώστε να είναι αδύνατον να ανταποκριθούν στις βασικές υποχρεώσεις τους και να εκτελέσουν με συνέπεια τα βασικά τους καθήκοντα που είναι η διδασκαλία, η επίβλεψη προπτυχιακών και μεταπτυχιακών διπλωματικών και διδακτορικών διατριβών.

Το Υπουργείο Παιδείας αρνείται πεισματικά να δει ένα απο πιο σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα πανεπιστήμια: την βαθμιαία απαξίωση της διδασκαλίας και τον αποκλειστικό προσανατολισμό πολλών καθηγητών στην προσέλκυση προγραμμάτων.

Το νομοσχέδιο επιδεινώνει αυτό το πρόβλημα. Η διδασκαλία θα γίνει ένα πάρεργο και θα ανατεθεί σε συμβασιούχους με εργασιακές συμβάσεις και συνθήκες οι οποίες ολοένα και θα χειροτερεύουν όπως ακριβώς γίνεται στα πανεπιστήμια της Αγγλίας και των ΗΠΑ, αφού οι καθηγητές έχουν πια άλλες αποστολές, κυρίως να φέρνουν χρήματα στα ιδρύματά τους.

Μη μόνιμοι καθηγητές, νέοι επιστήμονες με ελαστικές σχέσεις εργασίας. Η μονιμότητα αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους τρόπους κατοχύρωσης της ακαδημαϊκής ελευθερίας –αν, βέβαια, ενδιαφέρει ακόμη αυτό την κυβέρνηση.

Κατοχυρώνει, όμως, και κάτι άλλο: αποτρέπει την αυθαιρεσία των καθηγητών πρώτης βαθμίδας και δημιουργεί ένα πολύ πιο συνεργατικό εργασιακό πλαίσιο. Αν κάποιος είναι συνεχώς εξαρτημένος από τους ανωτέρους του ως προς το εργασιακό του μέλλον, τότε είναι πολύ δύσκολο να διαφωνήσει μαζί τους, να εκφράσει ειλικρινώς όσα σκέφτεται, να προτείνει τη διδασκαλία μαθημάτων που ξεφεύγουν από την “κανονικότητα”, να ασχοληθεί με ερευνητικά θέματα που έρχονται σε αντίθεση με αυτά των καθηγητών.

Υπάρχει, άραγε, περίπτωση καθηγητή ο οποίος θέλησε να διδάξει ένα μάθημα το οποίο τεκμηριώνει επιστημονικά και να του απαγορεύτηκε; Οι σημερινές διαδικασίες επιτρέπουν τη συζήτηση και τον εμπλουτισμό της πρότασης, αλλά και την απόρριψή της αν επιστημονικά δεν τεκμηριώνεται επαρκώς. Με το νομοσχέδιο, ο διορισμένος Κοσμήτορας θα αποτελεί πηγή υπονόμευσης του πλουραλισμού που τόσο μεγάλη ανάγκη έχουμε. Και εδώ θα ενισχυθούν όχι μόνον οι πελατειακές σχέσεις αλλά και η μετριότητα.

Επιπλέον κατακερματίζονται οι σπουδές. Εξαιρουμένων των μεταπτυχιακών προγραμμάτων σήμερα προτείνεται η δυνατότητα τουλάχιστον 6 διαφορετικών τύπων πτυχίων. Μόνο ένας “φωστήρας” που αγνοεί στοιχειώδεις κανόνες οργάνωσης σπουδών μπορεί να πρότεινε κάτι τέτοιο.

Η ασχετοσύνη οδηγεί στη γελοιότητα. Μία από τις αρμοδιότητες της Κοσμητείας ή της Συνέλευσης του κάθε Τμήματος είναι (αντιγράφω από το νομοσχέδιο): “να κατατάσσει σε φθίνουσα σειρά κατάταξης τα γνωστικά αντικείμενα των μελών ΔΕΠ, σύμφωνα με τις ανάγκες των Τμημάτων.” Ρωτάω ειλικρινά: υπάρχει έστω ένας που να μπορεί να υποστηρίξει δημόσια αυτήν την ρύθμιση και να αποφύγει την γελοιοποίηση; Δεν χρειάζεται καμία απολύτως ανάλυση, εκτός αν όντως υπάρχουν άτομα που θεωρούν ότι μια τέτοια ρύθμιση δεν γελοιοποιεί τα πανεπιστήμια και τους καθηγητές.

Και το κερασάκι...

Πώς είναι δυνατόν όσοι ελεεινολογούν τα πανεπιστήμια, να πιστεύουν πως το προτεινόμενο μοντέλο Διοίκησης δεν θα θεσμοθετήσει το ρουσφέτι, τις πελατειακές σχέσεις και τις διαπλοκές; 11 μέλη ενός πανίσχυρου Συμβουλίου με 5 εξ αυτών χωρίς να έχουν καμία σχέση με το πανεπιστήμιο, θα αποφασίζουν για όλα σχεδόν τα ζητήματα, χωρίς να δίνουν κανέναν απολύτως λογαριασμό σε κανέναν.

Μπορεί για όλα τα παραπάνω να υπάρχει ένας πειστικός αντίλογος και καλό είναι να εκφραστεί δημόσια --όχι περιπτωσιολογικά, αλλά με επιχειρήματα. Παραμένει, όμως, ένα ερώτημα το οποίο πρέπει να απαντήσει με σαφήνεια η κ.Κεραμέως: τι ακριβώς αποτρέπει την επίλυση των όποιων προβλημάτων με τη βελτίωση του ισχύοντος νόμου και όχι την τόσο ριζική μετάλλαξή του;

Ο Κώστας Γαβρόγλου είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην Υπουργός Παιδείας