Στο τέλος της εβδομάδας θα ολοκληρωθεί ο εκλογικός κύκλος των προεδρικών και των βουλευτικών εκλογών στη Γαλλία που, εύλογα, κίνησε το ενδιαφέρον όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και διεθνώς. Πολλά έχουν γραφτεί και πολλές αναλογίες έχουν επιχειρηθεί με τα ελληνικά πολιτικά πράγματα, άλλοτε βάσιμες και άλλοτε «τραβηγμένες από τα μαλλιά». Πριν λοιπόν τις αναλογίες με την Ελλάδα, που μάλλον θα προκύψουν αβίαστα έτσι κι αλλιώς, αξίζει κανείς να δει τα ίδια τα αποτελέσματα με προσοχή.

Πέντε συν ένα βασικά δεδομένα

Δεδομένο πρώτο. Τον πολιτικό τόνο -τόσο στην προεκλογική εκστρατεία όσο και στα αποτελέσματα του πρώτου γύρου- έδωσε η Αριστερά. Μετά από μια δύσκολη περίοδο και κυρίως, μετά την -στην πρώτη περίπτωση αργόσυρτη, στη δεύτερη ραγδαία- πτώση τωνδύο παραδοσιακών κομματικών σχηματισμών της (Κομμουνιστικό Κόμμα – PCF και Σοσιαλιστικό Κόμμα – PS), η Αριστερά βρέθηκε,έστω και οριακά,στην πρώτη θέση. Κι αυτό από μόνο του αποτελεί αναμφίβολα νίκη.

Δεδομένο δεύτερο. Η επιτυχία αυτή οφείλεται στην επιτευχθείσα ενότητα των δυνάμεων της -με την ευρύτατη έννοια- Αριστεράς, από τους Κομμουνιστές μέχρι τους Πράσινους. Η εκλογική δύναμη της συμμαχίας NUPES (Nouvelle Union Politique, Ecologique et Sociale) στον πρώτο γύρο των βουλευτικών εκλογών του 2022 δεν υπερβαίνει, ωστόσο, το άθροισμα του ποσοστού των ψήφων που κατάφεραν να συγκεντρώσουν τα επιμέρους κόμματα που τη συναπαρτίζουν στις βουλευτικές εκλογές του 2017. Αυτό που διαφοροποιείται σημαντικά μεταξύ των δύο εκλογών, λόγω του πλειοψηφικού εκλογικού συστήματος που ισχύει στη Γαλλία με πάνω από 500 μονοεδρικές εκλογικές περιφέρειες, είναι η αποτύπωση του ποσοστού αυτού σε επίπεδο εδρών. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις που έχουν δημοσιευτεί για τον δεύτερο γύρο[1], η NUPES αναμένεται να λάβει περί τις 150-200 έδρες στο κοινοβούλιο, ενώ τα κόμματα που τη συναπαρτίζουν κατείχαν αθροιστικά στην απερχόμενη βουλή μόλις 57 έδρες, θα πρόκειται δηλαδή για τριπλασιασμό ή και τετραπλασιασμό της κοινοβουλευτικής δύναμης της Αριστεράς. Αυτό σημαίνει ότι τόσο με πολιτικούς όσο και με αριθμητικούς όρους η Αριστερά θα είναι στην πενταετία που μόλις ξεκινά η βασική -και αισθητά ισχυροποιημένη- αντιπολίτευση στον πρόεδρο Macron.

Δεδομένο τρίτο. Ο Emmanuel Macron-αν και μόλις πρόσφατα επανεκλεγείς- φαίνεται ότι έχει αρχίσει να χάνει τη δυναμική του. Μετά τις προεδρικές εκλογές του Απριλίου, όπου επικράτησε μεν, αλλά με χαμηλότερα ποσοστά στον δεύτερο γύρο σε σύγκριση με το 2017, τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών τον κατατάσσουν με ακόμα μεγαλύτερη σαφήνεια στους ηττημένους, και μάλιστα παρά το γεγονός ότι παγίως οι βουλευτικές εκλογές θεωρείται ότι επιβεβαιώνουν απλά το αποτέλεσμα των προεδρικών. Ο συνασπισμός του υποχωρεί κατά 6,5 μονάδες σε σύγκριση με το 2017, ενώ τα «ποιοτικά» στοιχεία των exit polls δείχνουν πολύ χαμηλότερες προσδοκίες από τη νέα θητεία του που μόλις ξεκινά -χωρίς καμία «περίοδο χάριτος», όπως φαίνεται. Είναι ενδεικτικό ότι στο exit poll των Ipsos & Sopra Steria[2], το 51% απάντησε ότι η κατάσταση της Γαλλίας θα χειροτερέψει μετά την εκλογή Macron (το αντίστοιχο ποσοστό το 2017 ήταν 26%), ενώ αντίστροφα ικανοποιημένο από τη μετεκλογική πορεία του Emm. Macron δήλωσε μόλις το 39% (έναντι 58% το 2017). Αν μάλιστα επιβεβαιωθούν οι προβλέψεις που θεωρούν πιθανή την απώλεια της πλειοψηφίας στη Βουλή[3] -που θα καταστήσει μάλλον υποχρεωτική την περαιτέρω στροφή του (και επίσημα) προς την παραδοσιακή Δεξιά- τότε η προσεχής πενταετία αναμένεται τουλάχιστον δύσκολη.

Δεδομένο τέταρτο. Η παραδοσιακή Δεξιά (Les Républicains) χάνει επίσης (-10,3 μονάδες) σε σύγκριση με το 2017, ωστόσο το μέγεθος των απωλειών της είναι συγκριτικά μικρότερο στις βουλευτικές εκλογές σε σχέση με τις προεδρικές που προηγήθηκαν (και το μόλις 4,8% της V. Pécresse). Αυτό επιβεβαιώνει την επισήμανση του Γ. Μοσχονά στην πρόσφατη συζήτηση του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς[4]: Οι τρεις κυρίαρχοι πόλοι της γαλλικής πολιτικής σήμερα είναι σε μεγάλο βαθμό προσωποκεντρικοί, γύρω από τους Emm. Macron, JL Mélenchon και M. Le Pen, ενώ οι κομματικές δομές στις οποίες στηρίζονται είναι μάλλον αναιμικές, κάτι που στις λοιπές εκλογικές αναμετρήσεις, εκτός των προεδρικών που έχουν έντονα προσωπικά χαρακτηριστικά, ευνοεί ακόμα τα «παραδοσιακά» κόμματα. Το ερώτημα για τη Δεξιά ωστόσο είναι η «επόμενη μέρα», αφού η παροχή κοινοβουλευτικής υποστήριξης προς τον προεδρικό συνασπισμό ενδέχεται να σηματοδοτήσει το οριστικό της τέλος, προανάκρουσμα του οποίου υπήρξαν οι προεδρικές εκλογές.

Δεδομένο πέμπτο. Η Ακροδεξιά ενισχύεται εκλογικά, αφού μόνο το κόμμα της M. Le Pen (Rassemblement National) κερδίζει 5,5 μονάδες σε σύγκριση με το 2017, ενώ αθροιστικά (περιλαμβανομένου και του νεοπαγούς σχηματισμού του Ε. Zemmour) ενισχύεται κατά 9,4 μονάδες συνολικά. Και κοινοβουλευτικά δε η M. Le Pen αναμένεται να βγει ενισχυμένη, αφού το κόμμα της θα κατορθώσει -και μάλλον με άνεση- να σχηματίσει κοινοβουλευτική ομάδα στη νέα βουλή, υπερβαίνοντας το όριο των 15 βουλευτών που θέτει ο νόμος. Από την άλλη πλευρά, βέβαια, είναι σαφές ότι πλέον -ειδικά αν η Αριστερά δεν κάνει μεγάλα πολιτικά λάθη- ότι όχι μόνο δεν θα έχει το «μονοπώλιο» της αντιπολίτευσης απέναντι στον πρόεδρο Macron, αλλά θα περάσει σε δεύτερη μοίρα.

Δεδομένο έκτο. Η αποχή άγγιξε πράγματι νέα ρεκόρ (με 52,3%), χωρίς ωστόσο αυτό να αρκεί από μόνο του για να μειώσει την αξία των παραπάνω αποτελεσμάτων -είτε των θετικών για την Αριστερά, είτε των αρνητικών για τον πρόεδρο Macron. Αν μη τι άλλο, η αύξηση της αποχής σε σύγκριση με τις προηγούμενες βουλευτικές εκλογές ήταν μόλις 0,9 μονάδες, αλλά τότε κανείς δεν διανοήθηκε να αμφισβητήσει την καθαρή επικράτηση του προέδρου. Εξάλλου, οι ιδιαιτερότητες του γαλλικού συστήματος, με τις βουλευτικές εκλογές να ακολουθούν τις προεδρικές, εξηγούν εν μέρει το μειωμένο ενδιαφέρον γι’ αυτές. Δεν είναι τυχαίο ότι από αρκετούς ομιλητές και ομιλήτριες στην παραπάνω εκδήλωση επισημάνθηκε η «θεσμική κόπωση» των Γάλλων και η ανάγκη αλλαγών στο οικοδόμημα της 5ης Γαλλικής Δημοκρατίας, ώστε να τονωθεί το πολιτικό ενδιαφέρον αλλά και ο πολιτικός πλουραλισμός.

Σε μεγαλύτερο βάθος: Σύνθεση και τάσεις των επιμέρους εκλογικών ακροατηρίων

Αν τα παραπάνω δεδομένα συνθέτουν τη βασική εικόνα την επομένη των γαλλικών βουλευτικών εκλογών, έχει αξία να εμβαθύνει κανείς λίγο περισσότερο στα αποτελέσματα -τουλάχιστον όσο επιτρέπουν τα πρώτα δεδομένα των exit polls που έχουν ήδη δει το φως της δημοσιότητας.

Δημογραφικά, επιβεβαιώνεται -ενδεχομένως και διευρύνεται- η κυριαρχία της Αριστεράς στις νεότερες ηλικιακές κατηγορίες, αφού η NUPES συγκέντρωσε 42% και 38% αντίστοιχα στους/στις εκλογείς 18-24 και 25-34 ετών αντίστοιχα (έναντι μόλις 13% και 19% του συνασπισμού του προέδρου Macron στις ίδιες κατηγορίες). Αντίστροφα, η εκλογική βάση του συνασπισμού Macron (Ensemble) είναι σαφώς πιο γερασμένη: ο συγκεκριμένος συνδυασμός συγκέντρωσε τα καλύτερα ποσοστά του κατά σειρά μεταξύ των εκλογέων άνω των 70 ετών (38%) και 60-69 ετών (28%). Βέβαια, το μεγάλο πρόβλημα -τόσο για την Αριστερά όσο και συνολικά- είναι το γεγονός ότι συγκριτικά οι νέοι και οι νέες συμμετέχουν πολύ λιγότερο στις εκλογές: το ποσοστό της αποχής έφτασε το 70% στους κάτω των 35 ετών.

Ορισμένα επίσης ενδιαφέροντα ευρήματα εντοπίζονται αν κανείς εξετάσει την κοινωνική/ταξική διάρθρωση της εκλογικής βάσης κάθε κόμματος και συνολικά του εκλογικού σώματος. Όπως ήταν αναμενόμενο, επιβεβαιώνεται η απήχηση του προεδρικού συνασπισμού (Ensemble) μεταξύ των μεσαίων και ανώτερων στρωμάτων, των αυτοαπασχολούμενων κ.τ.τ. Και αντίστροφα, σε ό,τι αφορά την εκπροσώπηση των χαμηλότερων κοινωνικά στρωμάτων επίσης επιβεβαιώνεται η τάση διπλής εκπροσώπησής τους που καταγράφηκε και στις προεδρικές εκλογές: μοιράζονται ανάμεσα στην Αριστερά (κυρίως τα πιο μορφωμένα τμήματα αυτών, όσοι/όσες αυτοπροσδιορίζονται ως «λαϊκές τάξεις», οι υπάλληλοι) και στην Ακροδεξιά (που συγκεντρώνει κυρίως την ψήφο των λιγότερο μορφωμένων, εκείνων που αυτοχαρακτηρίζονται «μη προνομιούχοι» και των εργατών). Η διείσδυση της Ακροδεξιάς στα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα είναι -με εκλογικούς και ευρύτερα πολιτικούς όρους- η μία μόνο όψη του προβλήματος για την Αριστερά. Η άλλη είναι, όπως και στην περίπτωση των νέων, ότι οι προερχόμενοι από τα στρώματα αυτά συμμετέχουν σε μικρότερο ποσοστό στις εκλογές γενικά: 62% των εργατών και των ανέργων, 61% όσων έχουν εισόδημα λιγότερο από 1.250 ευρώ, 61% των «μη προνομιούχων» και 59% των «λαϊκών τάξεων» δεν πήγαν να ψηφίσουν[5].

Η τελευταία ενδιαφέρουσα παράμετρος έχει να κάνει με το πολιτικό προφίλ του εκλογικού σώματος, καθώς και της εκλογικής βάσης των επιμέρους κομμάτων, και ειδικά τις μετατοπίσεις σε σύγκριση με τις προεδρικές εκλογές. Η «μεγάλη εικόνα» δείχνει ότι συνολικά ο προοδευτικός χώρος -ανεξάρτητα από το πώς αποτυπώνονται οι συσχετισμοί μεταξύ των επιμέρους συνδυασμών- είναι συρρικνωμένος και αντιπροσωπεύει μόλις το 25-30% του εκλογικού σώματος (ή, τουλάχιστον, όσων ψηφίζουν).

Ως προς δε τις επιμέρους πλευρές του πολιτικού φάσματος, στον κεντροδεξιό χώρο, η συσπείρωση των ψηφοφόρων του προέδρου Macron ανήλθε στις βουλευτικές εκλογές μόλις σε 71%, ενώ ένα σημαντικό τμήμα τους (12%) «επαναπατρίστηκε» στην παραδοσιακή Δεξιά, στην οποία επίσης επέστρεψε κι ένα τμήμα ψηφοφόρων που είχαν στηρίξει την «μπουρζουά» εκδοχή της Ακροδεξιάς του E. Zemmour(24%). Στο αριστερό «στρατόπεδο», με μεγαλύτερη θέρμη φαίνεται ότι ακολούθησαν το εγχείρημα της NUPES οι ψηφοφόροι τουJL Melenchon (το 85% αυτών ψήφισε τα ψηφοδέλτια της ενωμένης Αριστεράς στις βουλευτικές εκλογές) και αντίστοιχα υποστηρικτές του κόμματός του La France Insoumise (το 93% αυτών ψήφισε τη NUPES). Αντίθετα, αν και τόσο οι Πράσινοι (EELV) όσο και οι Σοσιαλιστές στήριξαν το ενωτικό εγχείρημα της Αριστεράς, η εκλογική τους βάση διασπάστηκε: μόλις το 39% των ψηφοφόρων του πράσινου υποψήφιου προέδρου Y. Jadot και, αντίστοιχα, το 52% των υποστηρικτών του Πράσινου Κόμματος και το 43% των υποστηρικτών του Σοσιαλιστικού Κόμματος ψήφισαν τα ψηφοδέλτια της NUPES στις βουλευτικές εκλογές[6].

Οι προκλήσεις της «επόμενης μέρας» για την Αριστερά

Από τα παραπάνω προκύπτουν με σαφήνεια οι μεγάλες προκλήσεις για την «επόμενη μέρα», εν αναμονή φυσικά και της επιβεβαίωσης των τάσεων και των προβλέψεων στα αποτελέσματα του δεύτερου γύρου των βουλευτικών εκλογών.

Η πρώτη είναι η αντοχή και η εμβάθυνση της επιτευχθείσας ενότητας. Με δεδομένο ότι, με βάση την προεκλογική τους συμφωνία, κάθε κόμμα δικαιούται να διαμορφώσει αυτόνομη κοινοβουλευτική ομάδα, είναι ανοιχτό το ερώτημα του αν θα υπάρξει συνέχεια για τη NUPES -που τόσο θερμής υποδοχής έτυχε από τους αριστερούς και τις αριστερές εντός και εκτός Γαλλίας- ή αν θα αποδειχθεί ένα όχημα εκλογικής ευκαιρίας. Η συνέχεια του εγχειρήματος θα απαιτήσει συστηματική πολιτική και προγραμματική προσπάθεια στη βάση ενός ελάχιστου κοινού παρονομαστή.

Την ίδια όμως στιγμή -και αυτό είναι το δεύτερο ανοιχτό στοίχημα για τη γαλλική Αριστερά- η αναζήτηση των ελάχιστων σημείων συμφωνίας, ακόμα κι αν είναι αναγκαία για την ενότητα, δεν μπορεί να γίνει σε βάρος των πολιτικών αιχμών και της έμπνευσης και κινητοποίησης εκείνων που απέχουν και είναι ο φυσικός χώρος της: των νέων και των λαϊκών στρωμάτων, που σήμερα κατά πλειοψηφία απέχουν.

Και βέβαια, συναφής και ζωτικής σημασίας είναι η πρόκληση της διεύρυνσης συνολικά του αριστερού/προοδευτικού χώρου, ο οποίος -ανεξάρτητα από τη συγκεκριμένη κομματική έκφραση και το συσχετισμό μεταξύ των επιμέρους συνδυασμών στις εκλογές- φαίνεται ότι είναι μειοψηφία σήμερα.

Και η Ελλάδα;

Από διαφορετικές αφετηρίες και τηρουμένων πάντα των αναλογιών -δεν πρέπει να μας ξεφεύγει ούτε ότι στην Ελλάδα η Αριστερά είναι διαχρονικά πιο ισχυρή, όπως και αν την οριοθετήσει κανείς, ούτε ότι το θεσμικό και πολιτικό πλαίσιο είναι διαφορετικό εδώ- ανάλογες είναι και οι προκλήσεις για την ελληνική Αριστερά: να αναζητήσει πεδία σύγκλισης και να επιδιώξει την ενότητα, όχι μόνο στις εκλογές αλλά και στην καθημερινή πολιτική πράξη, να εμπνεύσει και να κινητοποιήσει τους νέους και τις νέες και τα χαμηλά και μεσαία κοινωνικά στρώματα, τον κόσμο της εργασίας σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από όσο έχει μέχρι σήμερα καταφέρει και να διευρύνει ιδεολογικά, κοινωνικά και εκλογικά τον προοδευτικό χώρο.

Και μάλιστα, η ελληνική Αριστερά δικαιούται όχι μόνο να χαίρεται με την επιτυχία της NUPES στη Γαλλία, αλλά και να αισιοδοξεί για τις δικές της προοπτικές. Ακόμα κι αν είναι νωρίς να μιλήσει κανείς για ένα «ροζ κύμα» στην Ευρώπη, σίγουρα το περιβάλλον σήμερα δεν έχει καμία σχέση -χάρη και στην επιτυχία της γαλλικής Αριστεράς, όπως και άλλων αντίστοιχων δυνάμεων πρόσφατα σε μια σειρά από άλλες χώρες- με αυτό που αντιμετώπισε ο ΣΥΡΙΖΑ την προηγούμενη δεκαετία.

[1] Ενδεικτικά: Ipsos, Estimation Nationaleensieges, Ipsos & Sopra Steria pour France Télévisions, Radio France,France24/RFI/MCD et LCP Assemblée Nationaleà 20:00, https://www.ipsos.com/fr-fr/legislatives-2022/direct-1er-tourκαι Politico Research, https://www.politico.eu/europe-poll-of-polls/france/

[2]https://www.ipsos.com/fr-fr/legislatives-2022/comprendre-le-vote-des-fra...

[3]Η πρόβλεψη των Ipsos & Sopra Steria κάνει λόγο για 255-295 έδρες και του Politico Research για 257-296, με όριο αυτοδυναμίας τις 289 έδρες. Υπενθυμίζεται ότι στην απερχόμενη βουλή ο συνασπισμός του προέδρου Macron είχε εξαιρετικά άνετη πλειοψηφία με 350 έδρες στις 577.

[4]https://poulantzas.gr/parakoloutheiste-zontana-edo-ti-syzitisi-tou-inp-g...

[5]Στοιχεία από το exit poll των Ipsos & Sopra Steria,https://www.ipsos.com/fr-fr/legislatives-2022/70-des-moins-de-35-ans-non...

[6]Exit poll Ipsos & Sopra Steria, https://www.ipsos.com/fr-fr/legislatives-2022/qui-vote-quoi-la-sociologi...

(Η Δανάη Κολτσίδα είναι Διευθύντρια του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς, Μέλος της ΠΓ του ΣΥΡΙΖΑ Προοδευτική Συμμαχία)