Γράφω τα επιστημονικά βιβλία μου – μεταφρασμένα σε δέκα γλώσσες. Φτιάξαμε την πιο σημαντική διεθνώς προοδευτική σχολή για το Δίκαιο. Αλλά θεωρητική κριτική χωρίς πολιτική πράξη μπορεί να γίνει ένας δύσπεπτος φορμαλισμός. «Η γνώση και η αλήθεια δεν είναι «αντικειμενικές»» έγραφε μία από τις πρώτες στήλες, «αλλά πεδία μάχης στα οποία μπαίνουμε οπλισμένοι με ηθικές αρχές, ιστορική συνείδηση και πολιτικές αξίες. Οι ηθικές και πολιτικές αρχές μάς βοηθούν να κρίνουμε και να αντιστεκόμαστε στις υποδείξεις της εξουσίας και τις κοινοτοπίες της «κοινής γνώμης».
ADVERTISING
Οι αναγνώστες που με σταματούν στον δρόμο για να με κριτικάρουν αλλά και να μου πουν πόσο εκτιμούν το δύσκολο κάποιες φορές γράψιμο αποτελούν τον λόγο να συνεχίζω. Στη λογοτεχνική θεωρία υπάρχει η θεωρία του «ιδεώδους αναγνώστη», τον οποίο έχει στο μυαλό του ο συγγραφέας όταν γράφει. Στη δική μας περίπτωση ο ιδανικός και ο πραγματικός αναγνώστης συμπίπτουν. Είμαι τυχερός και ευγνώμων στην «Εφημερίδα των Συντακτών», μία από τις λίγες επιτυχίες της κρίσης. Με τον συνεταιριστικό χαρακτήρα της δείχνει τον δρόμο για τον εκδημοκρατισμό της οικονομίας.
Η στήλη αυτή προσπάθησε να μιλήσει για το όραμα, τις αξίες, τη στρατηγική και τις προτεραιότητες της Αριστεράς. Οχι μόνο. Συζητήσαμε φιλοσοφικές έννοιες, θεωρητικές ιδέες, ηθικές αξίες και αισθητικές μορφές. Επιδιώξαμε να φύγουμε από τα γνωστά και κοινότοπα μιας επιφυλλίδας. Γιατί η ουτοπία συνταξιοδοτήθηκε και αντικαταστάθηκε από την κανονικότητα και την επιδίωξη της κυβέρνησης. Γιατί στέρεψε η αριστερή φαντασία, ο πολιτισμός ταυτίστηκε με το ελαφρό τραγούδι, η ηθική έγινε μερικές νεο-καντιανές απαγορεύσεις, η αισθητική εξυπνάδες. Οι πανεπιστημιακοί αντιδρούν σωστά και έντονα στο μοντέλο του νόμου Κεραμέως. Εισάγει στην Ελλάδα έναν τύπο Πανεπιστημίου και business plan, που εγκαταλείπονται ως αποτυχημένα στις μητροπόλεις οι οποίες τα δημιούργησαν. Αλλά υπάρχει εναλλακτικό πρότυπο εκτός από τη συνέχιση του υπάρχοντος με τα πολλά του προβλήματα;
Πρέπει λοιπόν να μπει η Αριστερά πάλι στην πάλη των ιδεών, πρέπει να σκεφτούμε τολμηρά, να προγραμματίσουμε τα αδύνατα για να πετύχουμε δυνατά. Μόνο έτσι μπορεί να κερδίσει την εμπιστοσύνη αρχικά, την αγάπη των πολιτών μετά και ίσως και τις εκλογές. Μόνο έτσι θα μπορέσει να εμπνεύσει όσους την κοιτάνε με συμπάθεια αλλά και επιφύλαξη. Υποχρέωσή της να ξαναπιάσει το νήμα μιας πολιτικής και πολιτισμικής επανάστασης, να κάνει τις αριστερές αξίες μέρος της καθημερινότητας. Υποχρεώθηκε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ να διαχειριστεί τον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό. Αλλά αρκετοί παραμένουν πιστοί στις νεανικές αξίες προσαρμοσμένες στον ύστερο, άρρωστο, ετοιμόρροπο καπιταλισμό. Ποιος φάρος οδηγεί, ποια είναι η κατεύθυνση, ποιος ο προορισμός;
Ισοδημοκρατία
Λέγαμε στο προηγούμενο ότι η Αριστερά δεν έχει κατορθώσει να φανταστεί και να περιγράψει μια ολοκληρωμένη εναλλακτική εικόνα, ένα νέο συναρπαστικό όραμα για το μέλλον της κοινωνίας και τον δρόμο που οδηγεί εκεί (https://www.efsyn.gr/themata/politika-kai-filosofika-epikaira/345999_oi-...). Η φιλελεύθερη ιδεολογική ηγεμονία και η δεξιότροπη «κοινή γνώμη» που κυριάρχησαν στη μεταπολεμική Ευρώπη αισθάνθηκαν ελάχιστα την απειλή των ιδεών της Αριστεράς. Αναπαράγονται κοινωνικά και «φυσικοποιούνται» περιθωριοποιώντας κάθε εναλλακτική με την κοινότοπη δήλωση ότι είναι αδύνατη ή βλαβερή. Ο καπιταλισμός έχει πετύχει να εμφανίζεται ως αναπόδραστο μέρος της φυσικής τάξης των πραγμάτων και να κατέχει τους «αρμούς της εξουσίας». Αυτή ήταν η πικρή εμπειρία της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ.
Το νέο «αφήγημα» της Αριστεράς πρέπει να είναι απλό, καθαρό και εφαρμόσιμο. Ξεκινάει από γενικές αξίες και αρχές και εξειδικεύεται κατά κλάδο και περιοχή. Η αποστολή και το στοίχημα είναι να χτίσουμε τον δημοκρατικό σοσιαλισμό του 21ου αιώνα, διαφορετικά να προχωρήσουμε προς την ισοδημοκρατία. Ο νεολογισμός ισοδημοκρατία αντιμετωπίζει τον πολιτικό προγραμματισμό και τις δράσεις κυβέρνησης και κόμματος ως μια συνεχή διαδικασία, μια πορεία προς έναν ορίζοντα ισότητας, κοινωνικής δικαιοσύνης και δημοκρατίας.
Ο ορίζοντας αποτελεί διαχωριστική γραμμή, μοιάζει λοιπόν με τη γραμμή που χωρίζει ηγεμονικά την κοινωνία και δημιουργεί τον λαϊκό πόλο. Αλλά ως ορίζοντας όσο τον πλησιάζουμε, τόσο απομακρύνεται. Παραμένει ανοιχτός και άπιαστος, αλλά οδηγεί σαν φάρος την καθημερινή μας πρακτική. Αποτελεί λοιπόν ένα είδος «κανονιστικής» ιδέας. Κάθε επιμέρους εφαρμογή της ανοίγεται σε παραπέρα βάθεμα αλλάζοντας και τον στρατηγικό στόχο και το πολιτικό υποκείμενο. Η διαχωριστική του παρέμβαση είναι διαρκής, αλλά η λειτουργία αλλάζει καθώς κάθε επιτυχία ή και ήττα οδηγεί στον επαναπροσδιορισμό του επόμενου βήματος.
Δεν θα υπάρξει βέβαια κάποια στιγμή που θα αναφωνήσουμε «Φτάσαμε! Εχουμε δημοκρατικό σοσιαλισμό, πετύχαμε!». Ο ορίζοντας δεν είναι ούτε ουτοπία που συνεχώς αναβάλλεται, ούτε κάποιο καθεστώς σαν τον «υπαρκτό» σοσιαλισμό που το ξέρουμε από τα πριν και μπορούμε να πιστοποιήσουμε την πραγμάτωσή του κάποια στιγμή. Ο ορίζοντας υπάρχει εδώ και τώρα, ενσωματωμένος σε κάθε σχέση, σε κάθε αγώνα, σε κάθε νίκη. Η κατεύθυνση παραμένει αλλά ο επιμέρους στόχος αλλάζει, μετρά κάθε επιτυχία. Ετσι το μέλλον γίνεται συστατικό του παρόντος, η τήρηση του συμβολαίου με τον λαό κομμάτι της υπόσχεσης.
Αν ορίζοντας είναι η μορφή, το περιεχόμενο του αφηγήματος είναι το αξίωμα ισότητας και η δημοκρατία. Ισότητα πρώτα. Μέλημα της Αριστεράς είναι η συνεχής μείωση της ανισότητας, το κλείσιμο της ψαλίδας πλούσιων και πτωχών. Η παγκόσμια βιβλιογραφία έχει αποδεχτεί απολύτως ότι η ανισότητα πέρα από κοινωνικά άδικη είναι και οικονομικά καταστροφική. Τα έχουμε συζητήσει αυτά στη στήλη επανειλημμένα. Αλλά η μείωση των ανισοτήτων, όσο σημαντική κι αν είναι, δεν αρκεί.
Χρειάζεται δημοκρατία, περισσότερη δημοκρατία. Ο νεοφιλελευθερισμός υποτάσσει την πολιτική στην οικονομία, τη δημοκρατική αντιπαράθεση στην «επιστημονική» αλήθεια. Οι επιθυμίες των αγορών και των δανειστών επιβάλλονται στους λαούς και οι κυβερνήσεις μεταβάλλονται σε δικαστικούς κλητήρες ξένων και ντόπιων δανειστών και τραπεζιτών. Η δημοκρατία των αντιπροσωπευτικών θεσμών έγινε αναιμική, ντεκαφεϊνέ. Πρέπει λοιπόν να επαναπολιτικοποιήσουμε την πολιτική.
Πρώτον, να εκδημοκρατίσουμε το κράτος και, δεύτερον, να υποστηρίξουμε πολύμορφες κοινωνικές αμεσοδημοκρατικές πρωτοβουλίες. Η δημοκρατία επεκτείνεται από την κεντρική πολιτική σκηνή στην οικονομία, την κοινωνία, τον πολιτισμό, τη γειτονιά και ταυτόχρονα μεταμορφώνεται, γίνεται από θερμική διαδικασία μια νέα μορφή ή είδος ζωής. Η εκπροσώπηση και ανάθεση σε αντιπροσώπους και θεσμούς συμπληρώνεται από μορφές άμεσης δημοκρατίας.
Η εμπειρία των παλιών και πρόσφατων αντιστάσεων είναι σημαντική. Οι «αγανακτισμένοι» άσκησαν μια μορφή άμεσης δημοκρατίας με τις λαϊκές συνελεύσεις και τις ομάδες εργασίας που κάλυπταν πολλές από τις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους. Οταν άδειασαν οι πλατείες, το πλήθος γύρισε στις συνοικίες, τις γειτονιές, τις πόλεις και ξεκίνησε τις χιλιάδες πρωτοβουλίες αλληλεγγύης και κοινωνικής οικονομίας παίρνοντας τη ζωή του στα χέρια του. Οι πρωτοβουλίες αυτές επέστρεψαν στο συλλογικό ήθος της φιλίας, της αλληλεγγύης και της εθελοντικής προσφοράς. Το συλλογικό ήθος, που έχει υπονομευτεί από τον καταναλωτικό ατομισμό, αποτελεί τον πιο σημαντικό κοινωνικό και ηθικό πόρο της Αριστεράς. Με αυτά συνεχίζουμε.
*Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, πρόεδρος του Ιδρύματος «Νίκος Πουλαντζάς»
