to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Οι αρμοί της εξουσίας

Οταν ξεκίνησα την πανεπιστημιακή μου καριέρα στο Λονδίνο, ο πρόεδρος του τμήματος μου είπε ότι ως ξένος, αριστερός και θεωρητικός θα έπρεπε για να πετύχω να κάνω διπλή προσπάθεια από αυτή των Αγγλων συναδέλφων. Ετσι και με την πολιτική. Τα αριστερά κόμματα πετυχαίνουν μόνο αν υπερβούν τους ορατούς και αόρατους περιορισμούς που επιβάλλει η κοινοτοπία της κανονικότητας και ο συμβιβασμός με τις αποτυχίες τους. Οι καπιταλιστικές σχέσεις στηρίζονται σε ένα συνεχές και συχνά αόρατο υπόστρωμα αποδοχής τους αλλά και σε συνεχείς στοχευμένες ενέργειες προστασίας του συστήματος.


Οταν ξεκίνησα την πανεπιστημιακή μου καριέρα στο Λονδίνο, ο πρόεδρος του τμήματος μου είπε ότι ως ξένος, αριστερός και θεωρητικός θα έπρεπε για να πετύχω να κάνω διπλή προσπάθεια από αυτή των Αγγλων συναδέλφων. Ετσι και με την πολιτική. Τα αριστερά κόμματα πετυχαίνουν μόνο αν υπερβούν τους ορατούς και αόρατους περιορισμούς που επιβάλλει η κοινοτοπία της κανονικότητας και ο συμβιβασμός με τις αποτυχίες τους. Οι καπιταλιστικές σχέσεις στηρίζονται σε ένα συνεχές και συχνά αόρατο υπόστρωμα αποδοχής τους αλλά και σε συνεχείς στοχευμένες ενέργειες προστασίας του συστήματος.

Η «φυσική» τάξη των πραγμάτων έχει επιβάλει μια σειρά δογματικές και επιστημονικά σαθρές απόψεις: ο άνθρωπος είναι φύσει ανταγωνιστικός, η αγορά αποτελεί τον βέλτιστο μηχανισμό κατανομής του πλούτου, το ατομικό συμφέρον οδηγεί στο κοινό καλό. Το κοινότοπο είναι η σκιά μόνο του επιτηδευμένου. Οι συνιστώσες του συστήματος, τράπεζες, νομικό σύστημα, ΜΜΕ, παιδεία, Εκκλησία, δυνάμεις ασφάλειας, παρεμβαίνουν η κάθε μία στον χώρο της ενισχύοντας τα παράλογα «προφανή». Τα επιμέρους συμφέροντά τους μπορεί να είναι ανταγωνιστικά κατά καιρούς, αλλά όταν αισθανθούν απειλούμενοι ομονοούν. Κάθε ταξικό καθεστώς αναπαράγεται από τους πολιτικούς, ιδεολογικούς και νομικούς θεσμούς του, τους «αρμούς» της εξουσίας του.

Για καιρό η Αριστερά κατηγορούνταν ότι είχε μια άκαμπτη θεωρία και παρωχημένη ιδεολογία. Στα είκοσι χρονιά του 21ου αιώνα η Αριστερά αγωνίζεται για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις πολύμορφες και πολύχρωμες ταυτότητες. Είναι η πιο αποτελεσματική αντίπαλος των διακρίσεων και κεντρικός εκφραστής της αλληλεγγύης προς τους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Εχει υποβάλει τις αυξανόμενες ανισότητες και την ηθική σκληρότητα του καπιταλισμού στην πιο αδυσώπητη επιστημονική και πολιτική κριτική. Εχει δείξει πως οι ιδιωτικοποιήσεις, η απορρύθμιση, η υποχώρηση του κοινωνικού κράτους και οι φοροαπαλλαγές οδηγούν αδήριτα σε περισσότερη φτώχεια, κοινωνική αδικία αλλά και σε οικονομική αποτυχία. Αλλά έχουμε αποτύχει, δεν έχει καν γίνει προσπάθεια, να φανταστούμε και να περιγράψουμε μια ολοκληρωμένη εναλλακτική εικόνα, ένα νέο συναρπαστικό όραμα για το μέλλον της κοινωνίας και τον δρόμο που οδηγεί εκεί. Η ουτοπία συνταξιοδοτήθηκε και αντικαταστάθηκε από την κανονικότητα και την επιδίωξη της κυβέρνησης.

Οταν οι αριστεροί παραπονιούνται για τη συνεχή επίθεση της προπαγάνδας, των κακόπιστων ψευδών, των fake news, ξεχνούν ότι και χωρίς κανένα κανάλι ή ραδιόφωνο η Δεξιά αντιπροσωπεύει ένα ολοκληρωμένο σύστημα εξουσίας που ξέρει πώς να υποστηρίζει τα συμφέροντά του. Η φιλελεύθερη ιδεολογική ηγεμονία και η δεξιότροπη «κοινή γνώμη» που κυριάρχησαν στη μεταπολεμική Ευρώπη αισθάνθηκαν ελάχιστα την απειλή των ιδεών της Αριστεράς. Αναπαράγονται κοινωνικά και «φυσικοποιούνται» περιθωριοποιώντας κάθε εναλλακτική με την κοινότοπη δήλωση ότι είναι αδύνατη ή βλαβερή. Ο καπιταλισμός έχει πετύχει να εμφανίζεται ως αναπόδραστο μέρος της φυσικής τάξης πραγμάτων. Με ποδοσφαιρικούς όρους ξεκινάμε το παιχνίδι με οχτώ παίκτες και τον διαιτητή οπαδό του αντίπαλου.

Η αριστερή κανονικότητα

Οι λόγοι είναι πολλοί. Η Αριστερά έχει χάσει όλες τις βεβαιότητες του 20ού αιώνα: την ενιαία τάξη, το ενιαίο κόμμα που την εκπροσωπεί, την ενιαία θεωρία που περιγράφει την κοινωνική οργάνωση και την προοδευτική ιστορική πορεία. Η πτώση του κομμουνισμού χτύπησε κυρίως τις δημοκρατικές και αντι-σταλινικές αριστερές δυνάμεις. Μετά η απώλεια της πίστης στη νομοτελειακή κίνηση της Ιστορίας, η παραδοχή της ενδεχομενικότητας και του τυχαίου υπέσκαψαν την πίστη στην αναπόδραστη κοινωνική αλλαγή με τις υπαρξιακές και ηθικές βεβαιότητες που δημιουργούσε. Η ιστορική συνείδηση αμβλύνθηκε. Οσοι πίστευαν ότι ιστορικές τάσεις οδηγούν στη νέα κοινωνία έχασαν τις επιστημονικές και μεταφυσικές σταθερές.

Ταυτόχρονα η ιδεολογική ηγεμονία της αγοράς και της Δεξιάς έχει ενσωματωθεί σε συνταγματικούς και νομικούς θεσμούς και κοινωνικές συνήθειες που υψώνουν μια «φυσική» άμυνα του κυρίαρχου συστήματος. Οι εξουσιαστικές σχέσεις παίρνουν τη μορφή σχέσεων μεταξύ πραγμάτων σε μια κλασική εκδοχή της αλλοτρίωσης και του φετιχισμού. Κάθε προσπάθεια ριζικής μεταρρύθμισης ή ανατροπής αντιμετωπίζει την αποπνικτική κοινοτοπία της «κοινής γνώμης», του «κοινού νου». Ο ανιαρός καταναγκασμός της καθημερινότητας, ο πειθαναγκασμός της συμπεριφοράς επηρεάζουν δεξιούς, αριστερούς και απολιτικούς.

Ετσι και με την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Ηταν αποτέλεσμα της κοινωνικής ανάγκης να απελευθερωθεί η χώρα από τα μνημόνια. Ο ΣΥΡΙΖΑ, μετά την εκβιαστική συμφωνία και τον συμβιβασμό του 2015, ανέλαβε αυτό που κάνει συνήθως η Αριστερά: την περιθωριακή προστασία των εργαζόμενων, τον περιορισμό των χειρότερων αποτελεσμάτων του άπληστου καπιταλισμού. Η κυβέρνηση πέτυχε όσα υποσχέθηκε τον Σεπτέμβριο του 2015: αντέστρεψε την ανθρωπιστική κρίση, έβγαλε τη χώρα από τα μνημόνια, ξεκίνησε μια περίοδο βιώσιμης και δίκαιης ανάπτυξης. Ο ΣΥΡΙΖΑ λειτούργησε όπως ο βιβλικός «κατέχων»: απέτρεψε τα χειρότερα. Αλλά η ταξική ισορροπία παρέμεινε αλώβητη. Παρά τις μεγάλες επιτυχίες της, η κυβέρνηση δεν επιδίωξε μεταβολή της ταξικής ισορροπίας, ούτε και ξεκίνησε κάποια συζήτηση για το όραμα της Αριστεράς στον 21ο αιώνα.

Στις λίγες περιπτώσεις που η Αριστερά βρέθηκε στην εξουσία γίνεται αναγκαστικά αμυντική και αρνητική: προσπαθεί να προστατεύσει τους πιο ευάλωτους, να περιορίσει τις χειρότερες υπερβολές του νεοφιλελευθερισμού, να αναστείλει με «λογική και σωφροσύνη» τις πιο προκλητικές μεταρρυθμίσεις υπέρ του κεφαλαίου, αλλά δεν προσπαθεί να μεταβάλει την ταξική ισορροπία. Στη θέση του αιώνια αμυνόμενου πρέπει να μην κάνει το παραμικρό λάθος μιας και οι εχθροί παραμονεύουν στο κάθε παραπάτημα. Φαίνεται ότι η Αριστερά δέχτηκε περισσότερο από τους άλλους το δόγμα της ΤΙΝΑ (there is no alternative): δεν υπάρχει εναλλακτική λύση, η «Ιστορία τελείωσε». Το Χόλιγουντ είναι γεμάτο με έργα που προβλέπουν το τέλος του κόσμου μετά μια μεγάλη φυσική ή κοινωνική καταστροφή. Κανένα όμως δεν μιλάει για το μόνο που μπορεί να σώσει την ανθρωπότητα: το τέλος του καπιταλισμού. Γι’ αυτό λοιπόν πρέπει να μιλήσουμε για τον σοσιαλισμό, να τον θυμίσουμε στους παλιούς, να τον γνωρίσουμε στους καινούργιους.

* Ο Κώστας Δουζίνας είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, πρόεδρος του Ιδρύματος «Νίκος Πουλαντζάς»

tags: άρθρα

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)