Στο πρόσφατο συνέδριο της Νέας Δημοκρατίας, που χαρακτηρίστηκε απολογιστικό έπειτα από τρία χρόνια διακυβέρνησης, όσοι ανέμεναν προγραμματικό λόγο, πεπραγμένα ή μετρήσιμα αποτελέσματα για τον πολιτισμό έμειναν με την απορία. Όπως ακριβώς ήρθε η Ν.Δ. να κυβερνήσει, χωρίς δεσμευτικό προεκλογικό πολιτιστικό πρόγραμμα, έτσι συνέχισε, επιλέγοντας να βαφτίσει «σχέδιο» τις ad hoc συνεργασίες και έργα από την επομένη των εκλογών στην γκρίζα ζώνη του πολιτικού καιροσκοπισμού, των εργολαβιών και της εργαλειοποίησης του πολιτισμού.
Όταν η υπουργός δηλώνει ότι «από τον Ιούλιο του 2019 εκπονήσαμε ένα ξεκάθαρο και διεξοδικό σχέδιο για τη χώρα και τον πολιτισμό» μιλάει για κάτι που κανείς δεν είδε έως τώρα. Σχέδιο αποκαλεί τις συμβάσεις που δεν δημοσιοποιούνται, τις μελέτες με ανάθεση χορηγών που παραμένουν κρυφές ή ανεφάρμοστες, τις παντός είδους διευκολύνσεις και τις χωρίς διαβούλευση νομοθετήσεις της, τις μικροπολιτικές συνεννοήσεις στην περιφέρεια, έργα που χαρακτηρίζονται ολοκληρωμένα και παραλαμβάνονται ημιτελή, έργα που προκαλούν το δημόσιο αίσθημα.
Μια μαγική εικόνα σχεδίου με τις μαύρες σκιές των συνεπειών του στο Ελληνικό, το μετρό Θεσσαλονίκης, στην Ακρόπολη και συντόμως στο Τατόι και το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Προφανώς ένα πρόγραμμα, αποδεκτό ως τέτοιο και λειτουργικό, απαιτεί τη χωρίς κουτοπονηριές διατύπωση στόχων και στρατηγικής, διαφάνεια, διαβούλευση και σεβασμό του δημοσίου συμφέροντος, ενώ η ίδια έχει επιλέξει «αυτοψίες» και προσωποπαγείς διαπραγματεύσεις, την κρυψίνοια και το κλισέ της οικονομικής ανάπτυξης προκειμένου να εφαρμόσει επιλογές με βασικό κριτήριο τη διοχέτευση του δημόσιου πλούτου σε ιδιωτική «αξιοποίηση» και διαχείριση, με στόχο το πολιτικό κέρδος.
Σ’ αυτό το πολιτικό κέρδος θυσιάζονται όσα μπαίνουν στο κάδρο του σχεδίου ως ρητορικά σχήματα, αλλά πουθενά δεν υπάρχει μετρήσιμο ίχνος τους, όπως είναι οι επενδύσεις, η εξωστρέφεια και η συμβολή του τομέα του πολιτισμού στη συνολική πρόοδο της χώρας. Αλλά ενώ αυτά ακριβώς τα σχήματα πληθωρίζουν στον λόγο του υπουργείου, επενδύοντας στην πλαστή και ιδιοτελή αισιοδοξία, μια άλλη φωνή από τα βάθη του κόμματος της Ν.Δ. υψώθηκε στο συνέδριό της για να εκφράσει πλήρη απαισιοδοξία. Ο πρώην πρωθυπουργός Αντ. Σαμαράς ήταν καταλυτικός: «Δεν μπορούμε να δούμε σχεδόν τίποτα το θετικό σε όσα έρχονται. Αυτό το σοκ βιώνει ο δυτικός κόσμος - όλοι μας: πάρτε τον Πολιτισμό. Σχεδόν κανένα σύγχρονο ρεύμα δεν εμφανίζεται… Σήμερα επικρατεί το κενό… Στην ποίηση και τη λογοτεχνία λείπουν οι μεγάλοι δημιουργοί, οι αναμορφωτές των συνειδήσεων, οι οραματιστές, οι μεγάλοι αμφισβητίες, οι φιλόσοφοι».
Ανάμεσα στις δύο πολιτικές εκτιμήσεις υπάρχει τεράστια διάσταση και, ουσιαστικά, διαπιστώνεται ότι το σχέδιο της υπουργού δεν πείθει και δεν γίνεται αποδεκτό επί της αρχής από την παραδοσιακή πτέρυγα του κόμματος. Βέβαια, ο Σαμαράς είπε κι άλλα, όπως το αμίμητο: «Ναι, μας εξοργίζουν τα αποτρόπαια εγκλήματα που κατακλύζουν κάθε μέρα την επικαιρότητα στην τηλεόραση, η ωμή βία, ο κυνισμός. Αλλά μας εγκαρδιώνει ότι εκατομμύρια Έλληνες παρακολουθούν, στην ίδια τηλεόραση τη ζωή του Αγίου Παϊσίου». Γραφικότητες; Ναι, αλλά δείχνουν τη διφυή πολιτιστική ταυτότητα της Ν.Δ. και, από την άλλη, την αντίσταση που συναντά η απόπειρα της εργολαβικής αναπτυξιακής αισιοδοξίας που αποπειράται άλμα στο κενό, χωρίς ευρύτερη συμφωνία και χωρίς αξιόπιστο πρόγραμμα.
Αλλά αν αυτά είναι τα έωλα μηνύματα του πολιτικού μας αντιπάλου, ποιο είναι το δικό μας πρόγραμμα για τον πολιτισμό; Με ποιον τρόπο εντάσσουμε στον σχεδιασμό μας τη σχέση πολιτισμού και οικονομικής ανάπτυξης ως συγκροτημένη κυβερνητική στρατηγική και όχι απλώς ως ιδεολογική κατεύθυνση; Ποιες δημόσιες επενδύσεις και σε ποιους τομείς συνθέτουν μια ισορροπημένη κοινωνικοπολιτισμική και οικονομική ανάπτυξη; Σε ποιο πλαίσιο εντάσσουμε τις συνέργειες με τον ιδιωτικό τομέα και τα ιδρύματα;
Στις μέρες μας οι τεκτονικές αλλαγές μάς υποχρεώνουν να ξανασκεφτούμε θεμελιώδη ζητήματα που καθορίζουν το πολιτισμικό πεδίο μετά την πανδημία, τις ακραίες οικονομικές συνέπειες του πολέμου, την κλιματική κρίση. Η πρωτοβουλία για να ανοίξει η συζήτηση στον αριστερό και προοδευτικό χώρο, αποτελεί επείγουσα ανάγκη. Οι έγκυρες πληροφορίες, οι έρευνες και οι μελέτες, η συνεργασία με Έλληνες και ξένους πανεπιστημιακούς, με οργανισμούς και εμπειρογνώμονες θα βοηθήσουν τις ιδέες μας να διαμορφώσουν ένα υπεύθυνο πρόγραμμα πολιτισμού με κοινωνική υπευθυνότητα και προοπτική.
Ακόμη και σε χώρες με σύγχρονη και συνεπή κατά το παρελθόν πολιτιστική πολιτική, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, ο Καναδάς, η Γερμανία, διατυπώνεται η ανάγκη ανανεωμένων προσεγγίσεων, καθώς με δεδομένη την «αναλογική» τους παράδοση δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στην «ψηφιακή» εποχή του καπιταλισμού της επιτήρησης και των πλατφορμών. Όταν η ελευθερία του Τύπου βρίσκεται σε δοκιμασία, ενώ οι αλγόριθμοι μεταβάλλουν τα μυαλά των ανθρώπων, πώς θα εξασφαλίσουμε την αξία του πολιτισμού που εμπεριέχουν η διαφορετικότητα, η συμμετοχικότητα, η συμπερίληψη, η διαφάνεια, η οικονομική βιωσιμότητα, οι δημοκρατικές αξίες, η αξιοπιστία των πληροφοριών, ο σεβασμός στα πολιτισμικά δικαιώματα;
Ποιες βαθιές αλλαγές πρέπει να γίνουν στο υποκείμενο της πολιτικής του πολιτισμού, ώστε η Δημόσια Διοίκηση να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες διοίκησης και διαχείρισης διαθέτοντας σύγχρονα εργαλεία; Ποια αποτελεσματική περιφερειακή πολιτική πρέπει να σχεδιαστεί για να ανασάνει το ανθρώπινο δυναμικό της χώρας και να εξασφαλιστούν ίσες δυνατότητες μειώνοντας τις ανισότητες και διακρίσεις; Πώς πρέπει να διαβαθμιστεί η καλλιτεχνική εκπαίδευση και πώς να ενσωματωθεί η καλλιτεχνική παιδεία στο σχολείο; Πώς θα συνεργαστούμε με όσους μοιράζονται τις ανησυχίες μας ώστε να δημιουργήσουμε ένα Πολιτισμικό Παρατηρητήριο που θα παρακολουθεί με γνώση τις εξελίξεις, νομοθετικές και οικονομικές, ώστε μην χαθούν τα ποσά του ταμείου ανάκαμψης;
* Η Μυρσίνη Ζορμπά είναι πρώην υπουργός Πολιτισμού
