Αν υπάρχει ένας τομέας, όπου ο φιλελευθερισμός ολοφάνερα και κάθετα ξεχωρίζει από το νεοφιλελευθερισμό, αυτός είναι η παιδεία.
Από τη μια, ο κλασικός πολιτισμός, το φως της επιστήμης που προσφέρεται σε όλους: Φεγγαράκι μου λαμπρό φέγγε μου να περπατώ να πηγαίνω στο σχολειό, να μαθαίνω γράμματα… Ο ιστορικός διαφωτισμός, η δημοκρατία, ο σοσιαλισμός, θέλησαν μια δημόσια εκπαίδευση και έρευνα που να επιτρέπουν (και) στα παιδιά των φτωχών να μαθαίνουν γράμματα, παράγοντας και μεταδίδοντας γνώση που να χρειάζεται σε όλους τους ανθρώπους.
Από την άλλη ο νεοφιλελευθερισμός ενδιαφέρεται μόνο για ό,τι χρειάζεται η ανταγωνιστική αγορά. ‘Ένα ειδικό φεγγαράκι που να φέγγει λίγους, δηλαδή ορισμένες –κι όχι άλλες- επιχειρήσεις. Η δημόσια επιχορήγηση της έρευνας να αφήνει τη θέση της στην ιδιωτική. Όποιος άλλωστε επιχορηγεί καθορίζει και τους στόχους, κατά κανόνα διερευνήσεις εφαρμογών που να συμφέρουν την επιχείρησή του. Η ανιδιοτελής έρευνα αποτελεί την εξαίρεση.
Η σημερινή κυβέρνηση έχει δείξει εξαρχής την ταυτότητά της. Συρρικνώσεις αριθμού πανεπιστημιακών Τμημάτων, εισαγωγή διδάκτρων, συρρίκνωση -χάρη στο θεσμό της Ενιαίας Βάσης Εισαγωγής- του αριθμού των εισαγόμενων φοιτητών στο δημόσιο πανεπιστήμιο, περιορισμός αριθμού διδασκόντων, σμίκρυνση προϋπολογισμού για εκπαίδευση και έρευνα, είναι τα βασικά εργαλεία- στόχοι του Υπουργείου Παιδείας.
Το νέο «έξυπνο» εργαλείο είναι τώρα τα βιομηχανικά διδακτορικά. Προωθείται μεταρρύθμιση που προβλέπει ότι μια βιομηχανική επιχείρηση μπορεί να προτείνει διδακτορούχο εκπρόσωπό της ως μέλος τριμελούς συμβουλευτικής επιτροπής για καθοδήγηση υποψήφιων διδακτόρων, κατά παρέκκλιση της κείμενης νομοθεσίας.* Μέχρι σήμερα βέβαια το ελληνικό πανεπιστήμιο θεωρούσε ότι η καθοδήγηση διδακτόρων απαιτεί κάτι παραπάνω σε προσόντα από την απλή κατοχή ενός διδακτορικού.
Αναμένονται τώρα τα γεωπονικά διδακτορικά, ως φάρμακο για να καταπολεμηθεί η αμπελοφιλοσοφία. Επίσης, η καθιέρωση των πατούλειων διατριβών, ώστε να μη χάνουν χρόνο οι «άριστοι» αν θελήσουν να στεφανωθούν με ένα τίτλο. Αστειεύομαι βέβαια, αλλά μελετημένα.
Τα απατηλά ιδεολογήματα που υπηρετούν αυτή τη νεοφιλελεύθερη πολιτική είναι πολλά. «Οι χαμένοι προτιμούν το κράτος, αλλά το κράτος πρέπει να προτιμά τους νικητές»**, επαναλαμβάνουν. Δηλαδή εννοούν τους «άριστους». Όντως, η «αριστεία» είναι το πασίγνωστο πια ψευδώνυμο που επιστρατεύεται για τον περιορισμό του κοινωνικού εύρους της παιδείας. Ό,τι στο παρελθόν προσφερόταν σε πολλούς φοιτητές, τώρα να προσφέρεται μόνο σε λίγους «άριστους».
Εν τω μεταξύ οι ίδιοι οι σοβαρότεροι εκφραστές της νέας ψηφιακής λογικής τους διαψεύδουν: Η σύγχρονη επιστημολογία επιστρέφει στη βασική ιδέα ότι η σοφία των πολλών συνήθως είναι υπέρτερη από την αντίστοιχη των λίγων***. Και η σοφία αυτή του πλήθους κερδίζεται περισσότερο όταν στον ανοιχτό διάλογο συμμετέχουν πολλοί με διαφορετικές απόψεις, παρά όταν συμμετέχουν λίγοι άριστοι****.
Η βιομηχανία είναι ένα αγαθό της οικονομίας. Οι «βιομηχανίες διδακτορικών» και τα βιομηχανικά διδακτορικά είναι κούφιοι δούρειοι ίπποι του νεοφιλελευθερισμού για την άλωση της παιδείας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
* Ν. 4485/2017.
**M. Mazzucato, Το επιχειρηματικό κράτος, μτφρ. Π. Παπαζαχαρίου, 2015, Κριτική, 103 κε.
***J. Surowiecki, The Wisdom of Crowds. Why the Many Are Smarter than the Few and how Collective Wisdom Shapes Business, Societies and Nations, 2004, London: Little Brown.
****A. Pentland, Social Physics. How New Ideas Spread. Lessons from a New Science, 2014, Melbourne/London: Scribe, 26-28.
