Ο λόγος για τον οποίο η εκλογή του νέου Προέδρου στην Ιταλία είναι σημαντική για την ιταλική πολιτική, αλλά και για τη θέση της Ιταλίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι πως ο ιταλός Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν είναι μόνον «εκπρόσωπος της ενότητας του έθνους» και «θεματοφύλακας του Συντάγματος», αλλά διαθέτει και εξουσίες ουσιαστικής παρέμβασης στις πολιτικές διαδικασίες της χώρας. Για να γίνει σαφές, συνήθως προβάλλω το γεγονός πως το ιταλικό Σύνταγμα αποδίδει στον Πρόεδρο την ελευθερία να επιλέξει ο ίδιος σε ποιον θα δώσει εντολή να σχηματίσει κυβέρνηση. Ο Πρόεδρος δηλαδή δεν δεσμεύεται από τα αποτελέσματα των εκλογών και έχει την εξουσία να αξιολογήσει ο ίδιος τη δύναμη, αριθμητική και πολιτική, κάθε κοινοβουλευτικής ομάδας. Εκείνος κρίνει, σε συνθήκες πλήρους ελευθερίας, ποιος Ιταλός πολίτης, όχι απαραίτητα πολιτικός, ούτε μέλος του Κοινοβουλίου, μπορεί να είναι σε θέση να εξασφαλίσει κοινοβουλευτική πλειοψηφία και να κυβερνήσει.
Σε αυτή την καθόλου ασήμαντη εξουσία προστίθενται, επίσης, η δυνατότητα του Προέδρου να απευθύνει διάγγελμα στο λαό και να κατευθύνει την κοινή γνώμη προς συγκεκριμένη πολιτική κατεύθυνση, να ελέγχει πειθαρχικά τη δικαιοσύνη, να προεδρεύει του Ανώτατου Αμυντικού Συμβουλίου και άλλα πολλά. Τις τελευταίες δεκαετίες ο Πρόεδρος Τζόρτζο Ναπολιτάνο διεύρυνε de facto και αυθαίρετα τις συνταγματικές εξουσίες και επενέβη άμεσα στις πολιτικές ισορροπίες, προκαλώντας, επί παραδείγματι, την παραίτηση το 2011 του τότε πρωθυπουργού Σίλβιο Μπερλουσκόνι, αποκλειστικά και μόνο στη βάση της απειλητικής επιστολής που η ευρωζώνη είχε στείλει στη Ρώμη.
Λαμβάνοντας υπόψη αυτό το συνταγματικό πλαίσιο, γίνεται σαφές πόσο κρίσιμες είναι οι προεδρικές εκλογές που διεξάγονται αυτές τις μέρες στο Μέγαρο Μοντετσιτόριο, την έδρα της Βουλής. Οι εκλέκτορες είναι 1009. Σε αυτούς περιλαμβάνονται 321 γερουσιαστές, 630 βουλευτές και 58 εκπρόσωποι των 20 Περιφερειών της Ιταλίας. Οι εκλέκτορες που νοσούν ψηφίζουν σε ειδικές κάλπες που στήθηκαν στο πάρκινγκ της ιταλικής Βουλής.
Στις τρεις πρώτες ψηφοφορίες, για να αναδειχτεί ο νέος Πρόεδρος, απαιτείτο πλειοψηφία των δύο τρίτων των εκλεκτόρων, ενώ από την Πέμπτη αρκεί η απόλυτη πλειοψηφία (όπως στις δύο ψηφοφορίες της Παρασκευής).
Ο πολιτικός στόχος αυτής της συγκεκριμένης προεδρικής εκλογής είναι να αναδειχτεί ο νέος αρχηγός του κράτους χωρίς να υπάρξει κίνδυνος κυβερνητικής κρίσης και πρόωρων εκλογών. Το ενδεχόμενο πρόωρων εκλογών θα επιδείνωνε δραματικά τη βαθύτατη κρίση του πολιτικού συστήματος που σηματοδότησαν οι εκλογές του 2018, όταν αναδείχτηκαν δύο αντισυστημικά κόμματα, το Κίνημα 5 Αστέρων και η Λέγκα του Ματέο Σαλβίνι. Η κρίση αυτή οδήγησε όλα σχεδόν τα κοινοβουλευτικά κόμματα να συσπειρωθούν γύρω από τον τεχνοκράτη πρωθυπουργό Μάριο Ντράγκι. Η διάλυση αυτής της ιδιόμορφης κυβερνητικής συμμαχίας και η πρόωρη προσφυγή στις κάλπες θα σηματοδοτούσε, για ακόμη μια φορά, την ανικανότητα του πολιτικού συστήματος να διαχειριστεί την κατάσταση και θα τροφοδοτούσε νέο κύμα ψήφου διαμαρτυρίας, αυτή τη φορά με ακροδεξιό πρόσημο, καθώς το Κίνημα 5 Αστέρων βρίσκεται σε μια δύσκολη μεταβατική περίοδο, στην προσπάθεια του ηγέτη του Τζουζέπε Κόντε να του αποδώσει μια σαφή πολιτική ταυτότητα. Στην προσπάθεια του Κόντε βαραίνει και το γεγονός πως, σε περίπτωση πρόωρων εκλογών, οι κοινοβουλευτικοί εκπρόσωποι του Κινήματος 5 Αστέρων, που είναι η μεγαλύτερη κοινοβουλευτική ομάδα, περίπου το ένα τρίτο του Κοινοβουλίου (παρόλο που το κόμμα του Μπέπε Γκρίλο έχασε περίπου 100 βουλευτές και γερουσιαστές), θα έχανε τα συνταξιοδοτικά της δικαιώματα, τα οποία θα ωριμάσουν τον Σεπτέμβριο. Επάνω σε αυτό βασίζεται και η υπόγεια δράση του υπουργού Εξωτερικών Λουίτζι Ντι Μάιο να αναδειχτεί ο ίδιος ως πραγματικός ηγέτης του Κινήματος.
Τις εκλογές τις επιδιώκει μόνον το ακροδεξιό κόμμα Αδελφοί της Ιταλίας της Τζόρτζα Μελόνι, το οποίο φαίνεται δημοσκοπικώς να έχει κερδίσει μεγάλο μέρος των πρώην ψηφοφόρων του ηγέτη της Λέγκας Ματέο Σαλβίνι. Η Μελόνι όμως, παρόλο που είναι η μόνη αντιπολιτευόμενη δύναμη, δεν πιέζει προς την κατεύθυνση της κάλπης. Όχι μόνον διότι ακόμη και στην Ιταλία, όπου πολύ δύσκολα εξαγοράζονται οι δημοσκόποι, άλλο πράγμα είναι η δημοσκόπηση και άλλο η ψήφος, αλλά και γιατί φοβάται να εμφανιστεί ως διασπαστικό στοιχείο στη συνοχή της δεξιάς συμμαχίας που επιδιώκει να συνάψει ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι. Δύσκολη προσπάθεια, καθώς τα τρία δεξιά κόμματα (η Λέγκα του Σαλβίνι, οι Αδελφοί της Ιταλίας της Μελόνι, που φλερτάρει ανοιχτά με τις νεοφασιστικές ομάδες, και το Forza Italia του Μπερλουσκόνι) διεκδικούν τους ίδιους ψηφοφόρους.
Ο Μπερλουσκόνι κατέκτησε για κάποιες εβδομάδες τα πρωτοσέλιδα, καθώς ήταν ο μόνος επίσημος υποψήφιος για την προεδρία και ο μόνος που κινητοποιήθηκε ανοιχτά με στόχο να εξασφαλίσει τις απαραίτητες 505 ψήφους στη δεύτερη φάση της εκλογικής διαδικασίας. Όμως, λίγο πριν ξεκινήσει η ψηφοφορία, ο Μπερλουσκόνι δήλωσε πως, παρότι είχε ήδη εξασφαλίσει (μάλλον εξαγοράσει) τις απαραίτητες ψήφους (γεγονός για το οποίο πολλοί αμφέβαλλαν), εντούτοις αποσύρει την υποψηφιότητά του. Ο Μπερλουσκόνι, που έχει βεβαρυμμένο ποινικό μητρώο και αυτή την περίοδο είναι υπόδικος σε δύο δικαστήρια, δεν είναι άνθρωπος τον οποίο μπορεί να εμπιστευθεί κανείς. Δεν αποκλείεται λοιπόν σε κάποια φάση της ψηφοφορίας να αναδειχτεί ξανά το όνομά του.
Ήδη από την Πέμπτη, όταν για την εκλογή του Προέδρου αρκούσε η απόλυτη πλειοψηφία, φάνηκε πως η πιθανότητα να μετακομίσει ο Ντράγκι από το Μέγαρο Κίτζι της πρωθυπουργίας στο Κυρηνάλιο Μέγαρο της προεδρίας είχε εξασθενίσει. Το σχέδιο που είχε επεξεργαστεί ο Ντράγκι με την κυβερνητική πλειοψηφία πρόβλεπε ο ίδιος, αμέσως μετά την εκλογή του, να έδινε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε κάποιον (κατά προτίμηση πολιτικό, ώστε να μη βαθύνει την κρίση της πολιτικής εκπροσώπησης) που να έχει την υποστήριξη της ευρείας πλειοψηφίας του κοινοβουλίου. Το σχέδιο στα χαρτιά μπορούσε να λειτουργήσει, αλλά είναι εμφανές πως δεν βρέθηκε πολιτικός σε θέση να κερδίσει την εμπιστοσύνη όλων των κομμάτων.
Από την Πέμπτη λοιπόν το σενάριο άλλαξε. Ο Ντράγκι μάλλον θα αναγκαστεί να παραμείνει στην πρωθυπουργία έως τη λήξη της θητείας του το 2023, ενώ παράλληλα ξεκίνησε η αναζήτηση του νέου Προέδρου. Το κεντροαριστερό Δημοκρατικό Κόμμα και σημαντικό μέρος του Κινήματος 5 Αστέρων θα προτιμούσαν επανεκλογή του απερχόμενου Προέδρου Σέρτζο Ματαρέλα, 81 ετών, ο οποίος όμως αρνείται πεισματικά. Εντούτοις, πολλοί υποστηρικτές του τον ψήφισαν επίμονα στις πρώτες τέσσερις εκλογές, με το σκεπτικό πως, αν εκλεγεί, δύσκολα θα μπορεί να αρνηθεί. Τα άλλα ονόματα που κυκλοφορούν είναι μελών της κυβέρνησης, τα περισσότερα εκ των οποίων ανήκουν στην Κεντροδεξιά, καθώς διαθέτει τους περισσότερους εκλέκτορες, συνολικά 451. Δημοσιογραφικές πληροφορίες αναφέρουν πως τα τρία δεξιά κόμματα συμφώνησαν στο όνομα της μπερλουσκονικής Προέδρου της Γερουσίας Μαρία Ελιζαμπέτα Αλμπέρτι Καζελάτι. Ακούγονται όμως και τα ονόματα πρώην υπουργών, καθολικής και σοσιαλιστικής (του Κράξι) προέλευσης, όπως ο Πιέρ Φερντινάντο Καζίνι και ο Τζουλιάνο Αμάτο, του πρώην μπερλουσκονικού Φράνκο Φρατίνι (που τώρα ασχολείται με επιχειρήσεις στη Ρωσία), του συνταγματικού δικαστή Σαμπίνο Κασέζε, αλλά και τεχνοκρατών, όπως η Ελιζαμπέτα Μπελόνι, ικανότατη διπλωμάτης, πρώην γενική γραμματέας του υπουργείου Εξωτερικών, νυν υπεύθυνη του τομέα ενημέρωσης της πρωθυπουργίας.
Η εμπειρία όμως λέει πως τα ονόματα που κυκλοφορούν σχεδόν ποτέ δεν εκλέγονται. Δίνονται στη δημοσιότητα για λόγους αποπροσανατολισμού των πολιτικών αντιπάλων. Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι αράδες, η ψηφοφορία ακόμη συνεχίζεται. Κάθε υποψηφιότητα σηματοδοτεί την ενίσχυση συγκεκριμένης πολιτικής ομάδας, η οποία συχνά δεν συντάσσεται με τη γραμμή του κόμματος στο οποίο ανήκει. Η τελική επικράτηση λοιπόν οποιουδήποτε νέου Προέδρου θα σημάνει και την αλλαγή των πολιτικών ισορροπιών εντός των πολιτικών δυνάμεων της Ιταλίας. Γεγονός που απειλεί να παρατείνει την κυβερνητική αστάθεια και με τον νέο ένοικο του Κυρηνάλιου Μεγάρου, προκαλώντας πιθανώς νέες εντάσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Μέσα στα 24ωρα που διανύουμε, πάντως, αναμένεται «λευκός καπνός» για την εκλογή Προέδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας.
