Ανοιχτά πλέον θα διατίθενται στο κοινό, μέσω της ιστοσελίδας του Ινστιτούτου (www.poulantzas.gr) οι ψηφιακές εκδόσεις των Ετήσιων Διαλέξεων στη Μνήμη του Νίκου Πουλαντζά, στο πλαίσιο του εορτασμού της επετείου των 25 χρόνων από την ίδρυση του ΙΝΠ.
Συγκεκριμένα, στο τέλος κάθε μήνα καθ' όλη τη διάρκεια του 2022, το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς θα αναρτά στην ιστοσελίδα του σε ψηφιακή μορφή (pdf) μία από τις παλιότερες ετήσιες διαλέξεις, τις οποίες οι ενδιαφερόμενοι/ες θα μπορούν να διαβάσουν online ή και να την αποθηκεύσουν.
Η αρχή γίνεται για τον μήνα Ιανουάριο με την 1η Ετήσια Διάλεξη στη Μνήμη του Νίκου Πουλαντζά που δόθηκε το 2007 από τον διακεκριμένο καθηγητή Κοινωνιολογίας και διευθυντή του Ινστιτούτου Ανώτατων Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Λάνκαστερ (ΗΒ), Bob Jessop (Μπομπ Τζέσοπ), με τίτλο Πολιτική οικονομία, πολιτική οικολογία και δημοκρατικός σοσιαλισμός. Τον πρόλογο έκανε ο τότε πρόεδρος του ΙΝΠ και καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νίκος Πετραλιάς, ενώ η μετάφραση είναι του τότε διευθυντή του ΙΝΠ, Χάρη Γολέμη. Η διάλεξη κυκλοφορεί από το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς σε συνεργασία με τις εκδόσεις Νήσος.
Η ψηφιακή έκδοση της διάλεξης του Bob Jessop είναι διαθέσιμη εδώ: https://poulantzas.gr/bob-jessop-politiki-oikonomia-politiki-oikologia-k...
Περισσότερα για τις δραστηριότητες του ΙΝΠ στο πλαίσιο της επετείου των 25 χρόνων από την ίδρυσή του αναρτώνται σταδιακά εδώ: https://poulantzas.gr/tag/25chroniainp/
- Η επόμενη ετήσια διάλεξη (2008) του Λίο Πάνιτς, με τίτλο “Το κράτος στην τρέχουσα καπιταλιστική κρίση και η στρατηγική της Αριστεράς τον 21ο αιώνα”, θα αναρτηθεί στο τέλος Φεβρουαρίου.
Στη διάλεξή του Πολιτική οικονομία, πολιτική οικολογία και δημοκρατικός σοσιαλισμός, ο Bob Jessop προσεγγίζει κριτικά και αναστοχαστικά, αναγνωρίζοντας όμως πάντοτε το μέγεθος και τη σημασία της, την θεωρητική και πολιτική παρακαταθήκη του Νίκου Πουλαντζά, του οποίου τη θεωρία χαρακτηρίζει “κλασική”, κατά την έννοια του Luhmann. Αναδεικνύοντας τη σπουδαιότητα του έργου του Πουλαντζά, ο Jessop υπενθυμίζει ότι αυτός “ήταν σχεδόν ο μόνος μαρξιστής της μεταπολεμικής περιόδου που καταπιάστηκε με τα πραγματικά κρίσιμα ερωτήματα της μαρξιστικής πολιτικής και έδωσε απαντήσεις σε αυτά”.
Ο Jessop στέκεται ιδιαίτερα στη διάλεξή του στη συνεισφορά του Πουλαντζά στην κριτική της πολιτικής οικονομίας και στη νέα προσέγγιση της ταξικής εξουσίας που αυτός εισήγαγε. Όπως επισημαίνει ο Jessop, “ο Πουλαντζάς στήριξε τις απόψεις του στο γεγονός ότι οι “κοινωνικές σχέσεις παραγωγής, εκμετάλλευσης και εξαγωγής υπεραξίας” έχουν τη δική τους διακριτή πολιτική και ιδεολογική στιγμή, όπως επίσης και μια οικονομική στιγμή”, αναφερόμενος στις σχέσεις εξουσίας στο εσωτερικό της εργασιακής διαδικασίας και στην ιδεολογική στιγμή που εδρεύει στη διάκριση χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας επίσης στο εσωτερικό της διαδικασίας αυτής.
Κατά τον Jessop, μέσα από την προσέγγισή του αυτή, ο Πουλαντζάς, απομακρυνόμενος από “το γνωστό μαρξιστικό ιεραρχικό μοντέλο” που διακρίνει την οικονομική βάση από την νομική/πολιτική τάξη και την ιδεολογική υπερδομή, προσφέρει πολλές δυνατότητες για την επίλυση ορισμένων από τα κρίσιμα, όπως τα χαρακτηρίζει, προβλήματα της ταξικής ανάλυσης. Ενδεικτικά, ο Jessop αναφέρεται στο ζήτημα του ορισμού των τάξεων μέσα σε μια “σύνθετη ταξική εξουσία” και το πώς αυτή η εξουσία ενισχύεται “μέσα από προτιμήσεις ή ασυμμετρίες που είναι εγγεγραμμένες στην νομικοπολιτική σφαίρα ή/και την ιδεολογική σφαίρα και από τις διακριτές επιπτώσεις των υπερ-οικονομικών εξουσιών που ασκούνται σε αυτά τα πεδία”, το αν και το πώς οι κοινωνικές τάξεις είναι παρούσες στα πεδία πολιτικής και ιδεολογικής πάλης και το ζήτημα της συσχέτισης μεταξύ των ταξικών σχέσεων και των ιδεολογικών και κατασταλτικών μηχανισμών του κράτους, “τα όρια της κρατικής παρέμβασης που έχει στόχο να αμφισβητήσει τον καπιταλιστικό χαρακτήρα των κοινωνικών σχέσεων παραγωγής” κ.ο.κ.
Επίσης, στη διάλεξή του ο Jessop επιχειρεί μια ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη προσέγγιση των ζητημάτων που σχετίζονται με την πολιτική οικολογία – η οποία ασφαλώς, όπως επισημαίνει, παρέμεινε στο περιθώριο του ενδιαφέροντος του Πουλαντζά, όπως και των περισσότερων μαρξιστών της εποχής του – αξιοποιώντας ωστόσο τη “στρατηγική-σχεσιακή ανάγνωση” που ο ίδιος μας κληροδότησε.
Ο Jessop εκτιμά ότι “ο Πουλαντζάς θα απέρριπτε τόσο μια οικοκεντρική όσο και μια ανθρωποκεντρική βάση της σχέσης φύσης και ανθρώπινου γένους και, φυσικά, της μεταβαλλόμενης συνάρθρωσής τους” και ότι “θα προσπαθούσε να αναλύσει την οικειοποίηση και το μετασχηματισμό της φύσης, καθώς και τα φυσικά όρια στη διευρυμένη αναπαραγωγή του κεφαλαίου με σχεσιακούς όρους, δηλαδή με όρους ταξικής ανάλυσης των περιβαλλοντικών προβλημάτων”. Επισημαίνει επίσης ότι “ο Πουλαντζάς θα είχε δώσει μεγάλη προσοχή (α) στις συγκρούσεις εντός και μεταξύ των διαφόρων εθνικών και διεθνών μερίδων της αστικής τάξης και (β) στις έμφυτες εντάσεις της συνύπαρξης μιας όλο και πιο ολοκληρωμένης παγκόσμιας αγοράς με μια παγκοσμιοποιημένη τάση για οικολογικές κρίσεις και στην συνεχιζόμενη ύπαρξη ενός μεγάλου αριθμού εθνικών κρατών”.
Επιπλέον, όπως είναι εύλογο, ο Jessop θεωρεί ότι το κράτος θα ήταν το πεδίο όπου θα περιμέναμε τη σημαντικότερη συμβολή του Πουλαντζά και στα ζητήματα της πολιτικής οικολογίας, σημειώνοντας ότι αυτός “θα ανέλυε τα μεταβαλλόμενα όρια και το μεταβαλλόμενο πεδίο της οικονομικής και εξωοικονομικής σφαίρας, δεδομένου ότι η οικολογική κρίση αρχίζει να επιδρά στις στρατηγικές συσσώρευσης και στους τρόπους ρύθμισης ή/και να μετακινεί τα οικολογικά θέματα από το περιθώριο στο κέντρο της σύγχρονης πολιτικής”. Και βέβαια, ο Jessop υπενθυμίζει την ανάλυση του Πουλαντζά για τον ρόλο των κοινωνικών κινημάτων στο πλαίσιο της στρατηγικής του για τη δημοκρατική μετάβαση στο δημοκρατικό σοσιαλισμό, μεταξύ των οποίων και τα περιβαλλοντικά κινήματα, αν και δευτερεύοντα στη δική του σκέψη.
Τέλος, στο τελευταίο μέρος της διάλεξής του, ο Jessop υπενθυμίζει τα βασικά στοιχεία της θεωρίας του Πουλαντζά για τον δημοκρατικό σοσιαλισμό, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη θέση του για τη συνάρθρωση άμεσης και αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, όπου “η οικονομική και πολιτική λογική της μιας θα χαλιναγωγεί την τάση για αποτυχία της άλλης”, μέσα στο πλαίσιο ενός τριπλού συνδυασμού αγώνων: μέσα στο κράτος, για τον μετασχηματισμό του κράτους, αλλά και σε απόσταση από αυτό. Στα δε στρατηγικά διλήμματα που γεννούν οι πιθανότητες αποτυχίας της μετάβασης στον σοσιαλισμό, ο Jessop υπενθυμίζει την απάντηση που έδωσε ο Πουλαντζάς στο Κράτος, Εξουσία, Σοσιαλισμός, υποστηρίζοντας την επιλογή του κινδύνου μιας ενδεχόμενης “δημοκρατικής αποτυχίας προκειμένου να υπάρξει μια δημοκρατική μετάβαση σε έναν δημοκρατικό σοσιαλισμό” έναντι των συνεπειών “μιας αιματηρής αποτυχίας κατά τη βίαιη μετάβαση σε έναν άγνωστο σοσιαλισμό”. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Jessop, ο Πουλαντζάς προσπάθησε “να ελαχιστοποιήσει τις πιθανότητες αυτής της αποτυχίας, με την υποβολή προτάσεων για τη μορφή που θα έπρεπε να πάρει” ο δημοκρατικός δρόμος για τον σοσιαλισμό, ο οποίος “οφείλει να συνδυάσει άμεση και αντιπροσωπευτική δημοκρατία, ταξικές και διαταξικές δράσεις, καθώς και πολιτικά κόμματα και κοινωνικά κινήματα σε ένα ασταθές μείγμα, προσανατολισμένο στη διατήρηση μιας ασταθούς ισορροπίας συμβιβασμών”.
Λίγα λόγια για τον Bob Jessop
Ο Bob Jessop είναι αδιαμφισβήτητα ο σημαντικότερος μαρξιστής θεωρητικός του κράτους των τελευταίων τριάντα ετών. Τα τελευταία χρόνια ασχολείται με την επέκταση της στρατηγικής-σχεσιακής προσέγγισης στο πλαίσιο της «πολιτισμικής πολιτικής οικονομίας», μια απόπειρα μελέτης της οικονομίας ως καθολικού κοινωνικο-πολιτικού φαινομένου και δραστηριότητας. Γεννήθηκε το 1946 στη Νότια Αγγλία, με καταγωγή από εργατική οικογένεια, και αποτέλεσε σταθερά ένα σημείο αναφοράς στην αριστερή πολιτική σκέψη και πρακτική, τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και διεθνώς. Ένα από τα κορυφαία μέχρι σήμερα έργα του παραμένει το Nicos Poulantzas: Marxist Theory and Political Strategy [Νίκος Πουλαντζάς: Μαρξιστική Θεωρία και Πολιτική Στρατηγική], που εκδόθηκε στο Λονδίνο το 1985. Στα ελληνικά, εκτός της διάλεξής του στο ΙΝΠ, κυκλοφορεί επίσης το βιβλίο του Κρατική εξουσία: Μια στρατηγική-σχεσιακή προσέγγιση σε μετάφραση Χρήστου Μπουκάλα, από τις Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου (2011).
Λίγα λόγια για το θεσμό της ετήσιας διάλεξης
Ο θεσμός της Ετήσιας Διάλεξης στη μνήμη του Νίκου Πουλαντζά εγκαινιάστηκε το 2007 με σκοπό να συστήσει στο ελληνικό κοινό τη σκέψη μεγάλων σύγχρονων διανοητών της παγκόσμιας Αριστεράς και πραγματοποιείται αδιάλειπτα κάθε Δεκέμβριο. Στα χρόνια που μεσολάβησαν τον θεσμό έχουν τιμήσει σημαντικοί ακαδημαϊκοί από όλο τον κόσμο: ο Bob Jessop, ο Leo Panitch, η Judith Butler, ο Michael Lebowitz, ο Erik Olin Wright, η Gayatri Chakravorty Spivak, ο Frank Deppe, ο Enzo Traverso, η Wendy Brown, η Nancy Fraser, η Angela Davis, ο Michael Löwy, ο Klaus Dörre, ο Manuel Castells και ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς.
