φωτ. ΤΑΤΙΑΝΑ ΜΠΟΛΑΡΗ/EUROKINISSΙ

Ενα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού διαθέτει ατομικό εισόδημα χαμηλότερο του ορίου φτώχειας, αλλά το ποσοστό κρατικής βοήθειας στο συνολικό εισόδημα είναι εξαιρετικά μικρό έως και μηδενικό. Οι θάνατοι, η αύξηση της φτώχειας, της ανεργίας και της ανισότητας δεν είναι αναπόφευκτες συνέπειες της πανδημίας. Οι πολλαπλές αποτυχίες της κυβέρνησης, που δίνουν στη χώρα ανεπιθύμητες πρωτιές, είναι αποτέλεσμα των ιδεολογικών της απόψεων αλλά και της διαχειριστικής της ανικανότητας. Η καταγγελία από την αντιπολίτευση για τις κυβερνητικές πολιτικές στην Υγεία και την Παιδεία, την επίθεση στην εργασία και την αυξανόμενη καταστολή δίνουν το στίγμα της κυβέρνησης. Αλλά δεν αρκεί, πιστεύω.

Η απάντηση της Νέας Αριστεράς στην καταστροφική πανδημία, την αυξανόμενη ανισότητα, την προσπάθεια εγκαθίδρυσης ενός καθεστώτος αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού πρέπει να είναι η συνεχής παρουσίαση και αντιπαράθεση δύο αντίθετων σχεδίων για το μέλλον της χώρας. Αυτή η μαχητική πάλη ιδεών υποτιμήθηκε. Μια κοινοτοπία της περιόδου της διακυβέρνησης έλεγε ότι βασική δουλειά της κυβέρνησης είναι η βελτίωση της καθημερινότητας, ενώ οι θεωρίες και τα όνειρα μπορούν να περιμένουν.

Σωστό εν μέρει μόνο, γιατί αν μια κυβέρνηση δεν έχει ένα καθαρό στίγμα, έναν ορίζοντα προς τον οποίο κατευθύνεται, οι καθημερινές της πρωτοβουλίες παραμένουν αποσπασματικές και εύκολα αναστρέψιμες, όπως έγινε από την κυβέρνηση Μητσοτάκη. Τώρα ο κίνδυνος είναι ακόμη μεγαλύτερος: να αφοσιωθεί η Αριστερά αποκλειστικά σε λεπτομερή προγράμματα, χωρίς τον συνεκτικό ιστό ενός μακρόπνοου και συνολικού οράματος, ενός ορίζοντα προς τον οποίο μια αριστερή κυβέρνηση πρέπει να προχωράει. Μόνο ένα τέτοιο σχέδιο μπορεί να αλλάξει την ατζέντα και να δώσει στην Αριστερά την πρωτοβουλία κινήσεων.

Το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ έχει μια σειρά από λεπτομερείς προτάσεις στους διάφορους τομείς. Ποιο είναι όμως το μακροπρόθεσμο σχέδιο, ποιες οι αρχές και τα κριτήρια με τα οποία θα απευθυνθούμε στους πολίτες όταν έρθουν οι εκλογές; Πώς θα αξιολογούμε τις προτεραιότητες μιας μελλοντικής κυβέρνησης, την επιτυχία και τις αποτυχίες της; Το όραμα, οι αξίες και οι αρχές μας πρέπει να δίνουν τον τόνο και στην καθημερινή αντιπολίτευση και στον προγραμματικό λόγο. Η πολιτική αντιπαράθεση, η σύγκρουση ανάμεσα στη Δεξιά και την Αριστερά, δεν μπορεί να γίνεται σε ιδεολογικό κενό. Η Δεξιά υπόσχεται την επαρκή διακυβέρνηση.

Οι αναφορές στους τεχνοκράτες υπουργούς, στο μητρώο στελεχών, στην επιτελική κυβέρνηση υπόσχονται άμεσα ή έμμεσα την αποτελεσματική διαχείριση της κανονικότητας, του business as usual. H Αριστερά προτάσσει ένα ριζικά διαφορετικό σχέδιο, τη συνεχή κίνηση προς έναν ορίζοντα ισότητας, ελευθερίας και δημοκρατίας, ένα συνεχές και θεμελιακό στοίχημα με την Ιστορία. Αν δεν συγκρουόμαστε για τις ιδέες, τις αξίες, τα εναλλακτικά στρατηγικά σχέδια, αλλά μόνο για τη διαχειριστική αποτελεσματικότητα, παίζουμε στο γήπεδο του αντιπάλου. Αν η ιδεολογική μας ταυτότητα περιορίζεται σε τακτικές κινήσεις και την υπεροχή των αριστερών «τεχνοκρατών», τότε χάνεται το βασικό διακύβευμα της αντιπαράθεσης Δεξιάς και Αριστεράς. Στην αντιπαράθεση που μένει στο επίπεδο της διαχείρισης, η κυβέρνηση διατηρεί το πάνω χέρι παρά την καταστροφική αποτυχία της.

Η αξιακή θεμελίωση, η θεωρητική τεκμηρίωση και η οραματική επαγγελία της Αριστεράς είναι πασίγνωστες στους μεγαλύτερους -είτε συμφωνούν είτε διαφωνούν- που ξέρουν την ιστορική της προσφορά και τις θυσίες της στην ιδέα της προόδου και της ριζικής αλλαγής. Η αριστερή πρόταση εκφραζόταν πάντα μέσα από το όραμα ενός άλλου, καλύτερου και πιο δίκαιου κόσμου που δεν υπάρχει ακόμα αλλά αποτελεί αριστερή δέσμευση.

Η φερεγγυότητα αλλά και η αποδοχή της συναρτώνται με την ιστορική της ένταξη στο σχέδιο της ριζικής αλλαγής, της ρήξης, ενός κοινωνικού μετασχηματισμού επιστημονικά θεμελιωμένου και φαντασιακά τεκμηριωμένου. Αν η καθαρότητα του οράματος θολώσει, αν υποχωρήσει στις απαιτήσεις μιας αποπνικτικής κανονικότητας, τότε υποχωρεί το ηθικό, πολιτικό και φαντασιακό της πλεονέκτημα και μαζί το τεράστιο συμβολικό της κεφάλαιο. Δεν έχει γίνει όμως προσπάθεια επικαιροποίησης στις πραγματικότητες του 21ου αιώνα ούτε παρουσίασή της στους νεότερους για τους οποίους η μόνη αριστερή εμπειρία είναι η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Πρέπει να ξανασυζητήσουμε, να επανανοηματοδοτήσουμε, να ξανασχεδιάσουμε τα βήματα που οδηγούν από την κοινωνία της ανελευθερίας και ανισότητας στην κοινωνία της ελευθερίας, να δημιουργήσουμε την Αριστερά του 21ου αιώνα. Αυτός είναι ο ρόλος και η ιστορική ευθύνη της Νέας Αριστεράς.

Χρειάζεται να αρχίσουμε σχεδόν από την αρχή. Ο σχεδιασμός έχει τρία συστατικά. Πρώτα να επικαιροποιήσουμε την ιδέα του σοσιαλισμού με τα δύο σκέλη, το εμπειρικό και το κανονιστικό: ο σοσιαλισμός ως κοινωνικό-οικονομικό σύστημα και ως σύνολο από ηθικές και ιδεολογικές αξίες. Δεν θα πετύχουμε το πρώτο αν δεν ακολουθήσουμε το δεύτερο. Μετά έρχεται το πρόγραμμα για την παραγωγική ανασύνταξη της χώρας που θα πραγματοποιηθεί μόνο αν συναρθρωθεί με μια πολιτιστική και ιδεολογική επανάσταση. Εδώ η επιστημονική αρτιότητα πρέπει να συμπληρώνει και να κάνει βιώσιμο το αριστερό πρόγραμμα. Τέλος, πρέπει να σχεδιάσουμε το κοινωνικό και πολιτικό υποκείμενο που θα αναλάβει να μας πάει από εδώ που είμαστε εκεί που θέλουμε να πάμε. Χρειάζεται να γυρίσουμε στους κλασικούς και να τη συνδυάσουμε με τις πρόσφατες θεωρητικές κατακτήσεις.

Ας μιλήσουμε για τον σοσιαλισμό

Η νέα Αριστερά σχεδιάζει τον σοσιαλισμό του 21ου αιώνα. Ο όρος «σοσιαλισμός» έχει δυσφημιστεί από τους δογματικούς και τους σοσιαλδημοκράτες και δεν πολυ-ακούγεται. Χρειαζόμαστε επειγόντως μια νέα –αλλά και την πιο παλιά– θεωρητική κατανόηση για το τι είναι ο σοσιαλισμός στον 21ο αιώνα και πώς θα τον πετύχουμε. Δεν υπάρχει τυφλοσούρτης ούτε εγχειρίδιο να το πάρουμε από τη βιβλιοθήκη και να το εφαρμόσουμε. Ο Νίκος Πουλαντζάς έλεγε ότι δεν υπάρχει θεωρητικά εγγυημένο πρότυπο «σε ιερά κείμενα οποιωνδήποτε κλασικών. Και η Ιστορία δεν μας έχει δώσει ώς τώρα επιτυχημένο πείραμα δημοκρατικού δρόμου προς τον σοσιαλισμό».

Ας αρχίσουμε λοιπόν σε γενικό επίπεδο. Ο δημοκρατικός σοσιαλισμός αποσκοπεί στη συλλογική ευημερία, στο σύγχρονο ευ ζην. Είναι μια δίκαιη κοινωνία όπου όλοι έχουν ίση πρόσβαση στους υλικούς, κοινωνικούς και συμβολικούς πόρους που απαιτούνται για μια ζωή ίσης ελευθερίας και ευημερίας. Η ανθρώπινη ευημερία έχει υλικά και πνευματικά συστατικά: τους απαραίτητους φυσικούς και οικονομικούς όρους για αξιοπρεπή διαβίωση αλλά και τους αναγκαίους πνευματικούς πόρους και ευκαιρίες για μια ολοκληρωμένη και ανθούσα ζωή.

Καθεμία και καθένας μπορούν να αναπτύσσουν τα ταλέντα, τις ικανότητες και την εργασία τους έτσι ώστε να πετύχουν τις προσδοκίες τους μαζί με τους άλλους: τους κοντινούς και αγαπημένους αλλά και τα μακρινά και άγνωστα μέλη της κοινότητας. Οι υλικοί πόροι περιλαμβάνουν ένα ικανό εισόδημα και κοινωνικές υπηρεσίες που καλύπτουν όλες τις βιοτικές ανάγκες. Οι πνευματικοί πόροι, την κοινωνική αναγνώριση της ταυτότητας και της μοναδικότητας καθενός, την υποστήριξη της αισθητικής απόλαυσης και της ηθικής ανάπτυξης όπως και την περιβαλλοντική και διαγενεακή δικαιοσύνη. Θα εξετάσουμε τις επιμέρους πλευρές στα επόμενα.

* Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, πρόεδρος του Ιδρύματος «Νίκος Πουλαντζάς»