Η Κοινωνιολογία, μία πειθαρχία η οποία γεννάται από την πένα των Φιλοσόφων Δικαίου των τελών του 19ου αιώνα και μέχρι το πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα μετεξελίσσεται σε αυτοτελή επιστημονικό κλάδο έχοντας ως αποστολή της τη μελέτη και ερμηνεία της εν γένει κοινωνικής διεργασίας.
Εν προκειμένω η κοινωνική διεργασία της συλλογικής επιτηδευματικής δράσεως που ελάμβανε χώρα επί μακρόν στο πλαίσιο της φεουδαλικής διακυβέρνησης, δηλαδή οι «τάξεις» των αγροτών - υπενοικιαστών, των βιοτεχνών - υπενοικιαστών, οι οποίες παρήγαν τα πλεονάσματα (αγγλ. surplus) που ο φεουδαλικός κυριάρχης δεν είχε ανάγκη ή αντικειμενική δυνατότητα για κατανάλωση, αλλά συνάμα, διά ευνόητους λόγους πολιτικής, επέτρεπε να διατίθενται από τους εν λόγω παραγωγούς στην ανοιχτή αγορά των κεφαλοχωρίων, έθεσε τα θεμέλια για τη δημιουργία μίας πρώτης «μεσαίας» τάξεως. Εκατέρωθεν αυτής ήσαν ο φεουδάρχης και οι ακτήμονες απλοί εργάτες.
Το κεφαλοχώρι συγκέντρωνε πολλούς παραγωγούς οι οποίοι διέθεταν την παραγωγή τους σε διαπραγμάτευση σε πλαίσιο ανταγωνιστικής διαδικασίας. Αυτή η υπερσυγκέντρωση έθεσε, με τη σειρά της, ως κοινωνική διεργασία, τα θεμέλια για την ανάπτυξη του κεφαλοχωρίου σε άστυ (λατ. civis, αγγλ. city).
Η επίδοξη πελατεία συγκεντρωνόταν στο άστυ, όπου οι παραγωγοί εξ ανάγκης διατηρούσαν σε τακτική βάση την έδρα του πρατηρίου τους. Όποτε δε οι παραγωγοί δεν εδύνατο να παρίστανται οι ίδιοι, πρόθυμοι μεσάζοντες - μεταπράτες θα προωθούσαν την πραμάτεια, διά λογαριασμό των παραγωγών, έναντι αναμεταξύ τους προσυμφωνηθέντος τιμήματος.
Οι άνθρωποι της παραγωγής και της διάθεσης με τακτική και σταδιακά μόνιμη έδρα στο άστυ έμελλε να ταυτοποιηθούν υπό τον επιστημολογικό όρο «αστική τάξη», ως όρο αντιθετικό και δηλωτικό τής διάφορης με τους φεουδάρχες και μικροϊδιοκτήτες - άρχοντες καλλιεργήσιμων εκτάσεων (αγγλ. squires) χωροταξίας. Οι τελευταίοι κατοικούσαν μόνιμα στην ύπαιθρο. Μάλιστα, αριστοκράτες και εν γένει γαιοκτήμονες είναι ιστορικώς «επαρχιωτόπουλα».
Κοινωνικές διεργασίες αιώνων
Τα πολυπληθή άστεα, με την έντονη πυκνότητα πληθυσμού, έχρηζαν όμως κοινωνικής οργάνωσης και θεσμικής συγκρότησης, ειδάλλως θα αφήνονταν έρμαια των πανταχόθεν διερχομένων τυχοδιωκτών και κατά συνέπεια δεν θα ήταν βιώσιμα. Τα πρώτα συμβούλια λοιπόν ιδρύθηκαν ως απόρροια αυτής της οργανωτικής ανάγκης με κεντρικό «συντονιστικό» όργανο το Κοινοβούλιο. Αυτά τα πρώιμα συλλογικά όργανα έμελλε να μετεξελιχθούν σε μηχανισμούς διεκδίκησης σημαντικού μερτικού πολιτικής δυνάμεως των εμπορο-αστών από τους φεουδάρχες.
Οι τελευταίοι δεν θα ήταν πια μόνοι στη διαμόρφωση της παραγωγής προϊόντων γεωργίας και βιοτεχνίας και της αντίστοιχης τιμολόγησής τους. Δηλαδή κυριολεκτικά κάτω από τη μύτη του φεουδάρχη, αναλφάβητοι πλην επιδέξιοι παραγωγοί δημιουργούσαν επί γενεές τον ειδικό τους χώρο κοινωνικής χειραφέτησης ωθούμενοι από τη συνέμφυτη ανάγκη του ανθρώπου για αναζήτηση περισσότερου χώρου ελευθερίας δράσεως (γαλλ. laissez faire).
Παρακολούθημα αυτής της επί πολλούς αιώνας κοινωνικής διεργασίας ήταν τα πονήματα και πορίσματα των Διανοητών περί ατομικών δικαιωμάτων, περί πολιτικών ελευθεριών, περί ισότητας στο δικαίωμα της επιδίωξης της ατομικής ευμάρειας και ευτυχίας. Η πρώτη «αριστερή» πτέρυγα στα πρώτα μετα-Αναγεννησιακά «κοινοβούλια» διαμορφώνεται με δυναμισμό αποτελούμενη από τους ανθρώπους που αξιοποιούν την ιδία τους εργατική δύναμη για να παράγουν πραμάτειες απαραίτητες για την διαβίωση των άστεων.
Από την Αναγέννηση έως τη Βιομηχανική Επανάσταση όμως κύλησαν δυόμισι αιώνες. Οι παραγωγικές και μεταπρατικές κατηγορίες μετεξελίχθηκαν από «μεσαία» τάξη σε νέα οικονομικά «διακεκριμένη» τάξη. Οι δε απόγονοι των αρχαίων φεουδαρχών προδραστικά σφυρηλάτησαν τον ειδικό τους «έντιμο συμβιβασμό» για να αποφύγουν τον κίνδυνο της περιθωριοποίησής τους από τον νέο «ταξικό εχθρό».
Το φέουδο συνέχισε λοιπόν να υφίσταται πλάι στο εργοστάσιο εριουργίας, χαλυβουργίας, βυρσοδεψίας ως μονάδα κάθετης παραγωγής ειδών αγροδιατροφής. Χωρία και άστεα είχαν διαρκείς ανάγκες επισιτισμού. Το παραγωγικό παίγνιο διαμοιράστηκε σε δύο ελίτ. Πολλοί δε απόγονοι αστών - καπιταλιστών επένδυαν τα πλεονάσματά τους σε γη, στην επαρχία, καθιστάμενοι «συντοπίτες» των τιτλούχων αριστοκρατών. Το χρήμα πολλοί εμίσησαν, την κοινωνική διάκριση ουδείς.
Περί συλλογικών δικαιωμάτων
Οι εργάτες γης και εργοστασίων δεν είχαν τίποτα να μοιράσουν παρά μόνο τη γεωγραφική απόσταση που τους χώριζε από το χωρίο στο άστυ. Μία νέα τάξη εγένετο με νέου τύπου δικαιωματικές ανάγκες. Η τάξη των εξηρτημένα εργαζομένων θεμελίωσε τον δικαιικό πολιτισμό των συλλογικών δικαιωμάτων. Περί τα τέλη του 19ου αιώνα τα Εργατικά Κόμματα θα ήταν εκείνα τα οποία θα καταλάμβαναν τα αριστερά έδρανα των κοινοβουλίων αφήνοντας τα «κεντρώα» για τη «μεσαία» τάξη, η οποία είχε πια μετεξελιχθεί σε (συν)άρχουσα.
Τα Εργατικά Κόμματα μας κληροδότησαν την κοινωνική δημοκρατική διακυβέρνηση, τη διακυβέρνηση την προσανατολισμένη στην κοινωνική συνοχή, στη δικαιική συναρμογή. Ναι στην πραγμάτωση του ατομικού δικαιώματος, αλλά με κοινωνική ωφελιμιστική απόληξη.
Δεν αρκεί το να είμαστε Φιλ-ελεύθεροι, πρέπει να είμαστε ελεύθεροι, είτε παράγουμε πλούτο είτε προσφέρουμε την εργασία μας στους «συντονιστές» της παραγωγής του πλούτου, σε εκείνους δηλαδή που ασκούν την επιχειρηματικότητα, τον συνδυασμό των μέσων παραγωγής. Τον πλούτο δεν τον παράγει ποτέ μόνο ένας, όσο ευφυής, οραματιστής ή επιτηδευματικό δαιμόνιο και αν είναι. Κάθε προϊόν, κάθε υπηρεσία συντίθεται υπό τον μόχθο, την αφοσίωση πολλών έμψυχων παραγόντων, από τον εμπνευστή και τον σχεδιαστή έως τον εργάτη και τον καταναλωτή. Τα προϊόντα, οι υπηρεσίες, η οικονομία είμεθα όλοι εμείς.
Όσο θα υπάρχει σε κάθε εποχή μία «μεσαία» τάξη η οποία θα αξιώνει ρόλο άρχουσας, η οποία θα θέτει στη λήθη το διεκδικητικό της παρελθόν, θα αφήνει στο περιθώριο όσους την υποστήριξαν σε αυτό, τόσο πιο απαραίτητη θα είναι μία πραγματική Αριστερά, η οποία θα μένει πιστή στον πολιτικό πολιτισμό των Συλλογικών Δικαιωμάτων.
Εν τέλει, Αριστερά έχουμε όσο υπάρχουν πολίτες που πιστεύουν πως η κοινωνία, για να έχει ουσιαστική αναπτυξιακή προοπτική, πρέπει να αντιμετωπίζει την Εργασία ως έννομο κοινωνικό αγαθό και ως επένδυση στον Άνθρωπο. Το τμήμα εκείνο της εθνικής μας μεσαίας τάξεως το οποίο βρίσκεται εγγύτερα στα αφουγκράσματα της Εργασίας δύναται κάλλιστα να εκφράζεται από την Αριστερά. Οι wannabe «φεουδάρχες» είναι ήδη αντίπαλοί μας και ας μην έχουν ακόμα αποκτήσει το επιθυμητό κοινωνικό τους μέγεθος. Η συνείδησή τους βλέπει ήδη προς άλλες ατραπούς, μακράν της δικής μας.
* Ο Δημήτρης Π. Κυριακαράκος είναι δικηγόρος, κάτοχος ΜΔΕ στο «Ευρωπαϊκό Δίκαιο και Πολιτική» Παντείου Πανεπιστημίου
