Επιχειρεί έτσι να συμβάλει στη γνωριμία με το έργο του μεγάλου μαρξιστή φιλοσόφου, με αφορμή τη συμπλήρωση φέτος των 50 χρόνων από το θάνατό του.
Η ελληνική βιβλιογραφία έργων του Λούκατς παρουσιάζει, όπως τονίζεται στο εισαγωγικό της έκδοσης, μεγάλα κενά. Σχεδόν κανένα από τα κύρια έργα του δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά, με εξαίρεση το (εξαντλημένο άλλωστε) Ιστορία και Ταξική Συνείδηση. Το αφιέρωμα στοχεύει να συνεισφέρει σε μια στοιχειώδη κάλυψη των ελλείψεων, παρουσιάζοντας αντιπροσωπευτικά κείμενα του Λούκατς από όλα τα πεδία της θεωρητικής του έρευνας. Και πραγματικά, ξεφυλλίζοντας τις 590 σελίδες του τόμου βρίσκει κανείς ένα περιεκτικό απάνθισμα από τα γραπτά του, που θα ικανοποιήσει νομίζουμε και τον πιο απαιτητικό αναγνώστη.
Το αφιέρωμα χωρίζεται σε τρία μέρη.
Στο πρώτο μέρος, «Από τον Χέγκελ στον Μαρξ», περιλαμβάνονται κείμενα του Λούκατς γραμμένα ως τα 1926. Αναφέρονται στον Στρίντμπεργκ και τoν Σω, την αντιπαράθεση της παλιάς με τη νέα κουλτούρα, τις πολιτικές συγκρούσεις των ταραγμένων χρόνων του Οκτώβρη και τη διαλεκτική της φύσης.
Το δεύτερο μέρος, «Λογοτεχνία και αισθητική», περιλαμβάνει κείμενα για τη θεωρία της λογοτεχνίας γραμμένα μετά το 1930. Εξετάζονται οι Μπαλζάκ, Σταντάλ, Γκαίτε, οι απόψεις των Μαρξ και Ένγκελς, ο εξπρεσιονισμός, η λογοτεχνία του Οκτώβρη κ.ά. Ακόμη περιλαμβάνονται αποσπάσματα από τα κύρια έργα λογοτεχνικής θεωρίας του Λούκατς, Το Ιστορικό Μυθιστόρημα και H Ιδιοτυπία του Αισθητικού.
Στο τρίτο μέρος, «Φιλοσοφικά γραπτά», ο αναγνώστη θα βρει εκτενή μέρη από όλες τις μεγάλες φιλοσοφικές εργασίες του Λούκατς, Ο Νεαρός Χέγκελ, Η Καταστροφή του Λογικού, Υπαρξισμός ή Μαρξισμός;, Προς μια Οντολογία του Κοινωνικού Είναι, καθώς και δοκίμια για τον Χέγκελ, τον Νίτσε, τη φυλετική θεωρία, κ.ά.
Ενδεικτικά μπορεί να αναφέρουμε από τα περιεχόμενα, ένα σημαντικό απόσπασμα από την υπεράσπιση του Ιστορία και Ταξική Συνείδηση με θέμα τη διαλεκτική της φύσης· την ανάλυση του ιστορικού μυθιστορήματος στο πρόσωπο του Γουόλτερ Σκοτ· την ανάλυση της Φαινομενολογίας του Νου του Χέγκελ· το μέρος για τον Σοπενχάουερ· το απόσπασμα για την εργασία από την Οντολογία· την κριτική του Σαρτρ, κ.ά.
Ο τόμος περιλαμβάνει μια εισαγωγική αποτίμηση του Χρήστου Κεφαλή και ολοκληρώνεται με ένα μέρος βιβλιοκριτικών.
Στο εισαγωγικό του δοκίμιο ο Κεφαλής υποστηρίζει ότι η σκέψη του Λούκατς έχει τρεις διαστάσεις, αισθητική, φιλοσοφική και πολιτική. Θεωρώντας ότι οι δυο πρώτες ήταν οι πιο δυνατές πλευρές του, εκτιμά ωστόσο ότι στο τέλος κάθε κύκλου ο Λούκατς ευθυγράμμιζε την πολιτική του σκέψη με τα θεωρητικά του επιτεύγματα και έτσι διατύπωνε γόνιμους προσανατολισμούς και κατευθύνσεις για την πορεία του κομμουνιστικού κινήματος. Σε αυτές περιλαμβανόταν κεντρικά η αναγκαιότητα της πλήρους ρήξης με το σταλινισμό, ως όρος για τη θεμελίωση της κομμουνιστικής προοπτικής και για μια επιτυχή αντίσταση στην παγκόσμια κυριαρχία του αμερικανισμού. Όπως συνοψίζει:
«Ο Λούκατς έδωσε έμφαση σε δυο σημεία. Το ένα είναι η πλήρης μαρξιστική ρήξη με το σταλινισμό: “Ο σταλινισμός βλέπει όλη την ιστορία του σοσιαλισμού ως μια συνεχή και ομαλή ανάπτυξη· ποτέ δεν θα παραδεχόταν την ασυνέχεια. Σήμερα, αυτό το πρόβλημα είναι πιο ζωτικό από ποτέ… Πρέπει να τονιστεί η συνέχεια με το παρελθόν με την προοπτική βελτιώσεων ή η πορεία της προόδου συνίσταται σε μια βαθιά ρήξη με το σταλινισμό; Πιστεύω ότι είναι απαραίτητη η πλήρης ρήξη”. Το δεύτερο είναι η διατήρηση της καθαρότητας της μαρξιστικής μεθόδου απέναντι στην αστική ιδεολογία: “Δεν πρέπει να κάνουμε την παραμικρή παραχώρηση στη δυτική αστική ιδεολογία από φόβο μήπως θεωρηθούμε σταλινικοί. Δεν κάνω τέτοιες παραχωρήσεις”. Ο Λούκατς όρισε την παραπέρα προοπτική του κομμουνιστικού κινήματος στον 20ό και 21ο αιώνα ως “ένα διμέτωπο αγώνα ενάντια στον αμερικανισμό και στο σταλινισμό”»1.
Στο δοκίμιο «Ο Οκτώβρης και η λογοτεχνία» βρίσκουμε μια εκτενή, επιχειρηματολογημένη ανάπτυξη αυτής της προοπτικής από τον ίδιο τον Λούκατς:
«Στο ιδεολογικό επίπεδο, η πιο σημαντική πτυχή είναι ότι η σταλινική παραμόρφωση της μεθοδολογίας του Μαρξ και του Λένιν και μαζί της η συμπίεση, το φρένο της προοδευτικής ανάπτυξης του μαρξισμού συνεχίζει να παραμένει στο όνομα της «κομματικής πολιτικής»… Με αυτό τον τρόπο, ενώ από τη μία πλευρά, αποτρέπεται επιτυχώς μια αυθεντικά μαρξιστική ανάλυση των μετασχηματισμών που έχουν λάβει χώρα στην παγκόσμια οικονομία από το θάνατο των κλασικών και μετά, η ανακάλυψη των νέων οικονομικών χαρακτηριστικών της εμποδίζεται, αλλά από την άλλη πλευρά η ροή και η άκριτη πρόσληψη των δυτικών «κατακτήσεων» στο μαρξισμό κατέστη δυνατή. Αντί της αυτοκριτικής και της πραγματικής μεταρρύθμισης που βασίζεται σε αρχές, υπήρξε συχνά μια συμμαχία μεταξύ δογματικής-συντηρητικής γραφειοκρατίας και ορισμένων ολοκαίνουργιων δυτικών συνθημάτων. Σκεφτείτε τις προτάσεις να μη μεταρρυθμιστούν οι παράλογες, καθαρά γραφειοκρατικές βάσεις της σχεδιασμένης οικονομίας, με την επιστροφή σε έναν αποκαθαρμένο, αποδογματοποιημένο μαρξισμό, βασισμένο στην πραγματικότητα των γεγονότων, αλλά να ξεπεραστούν οπλίζοντας τη γραφειοκρατία, αμετάβλητη και διατηρημένη, με κυβερνητικές μηχανές, και τα λοιπά. Πίσω από αυτές τις τάσεις βρίσκεται η επιθυμία να ενώσουμε τις βάναυσες χειραγωγήσεις της σταλινικής περιόδου και τις «λεπτές» χειραγωγήσεις του τρέχοντος καπιταλισμού. Και για να το δούμε από αυτή την οπτική γωνία, είναι μόνο συνεπές όταν υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες ο επίμονος σταλινικός γραφειοκρατισμός δίνει ελεύθερο χέρι σε οποιαδήποτε πρωτοπορία, διατηρώντας παράλληλα μια λογοκρισία σταλινικής αυστηρότητας στην αναζωογόνηση του μαρξισμού»2.
Οι διατυπώσεις αυτές παρέχουν ένα μέτρο της οξυδέρκειας του φιλοσόφου, που προείδε με διορατικότητα τις δυσμενείς εξελίξεις του τέλους του 20ού αιώνα. Αλλά και ευρύτερα, διαβάζοντας τα κείμενα, αισθάνεται κανείς πόσο πολυποίκιλες ήταν οι γνώσεις του και το βάθος της διαλεκτικής του μεθοδολογίας, με την οποία ανανέωσε το μαρξιστικό στοχασμό. Σε αυτό το πλαίσιο, η συλλογή της Μαρξιστικής Σκέψης αξίζει να διαβαστεί από το αριστερό και ευρύτερο προοδευτικό κοινό.
Σημειώσεις
1. Βλέπε στον τόμο, σελ. 29, αποσπάσματα από «Perry Anderson intervista Lukács», Μπ. Ταφτ, «Η διαθήκη του Γκέοργκ Λούκατς», https://ro.uow.edu.au/cgi/viewcontent.cgi?article=1891&context=alr και Γκ. Λούκατς, «Ο σοσιαλισμός σαν φάση κριτικής ανάπλασης», στο Μαρξισμός και Σταλινισμός, εκδ. Γράμματα, Αθήνα 1978, σελ. 205.
2. Βλέπε στον τόμο, σελ. 349.
