Ο συνάδελφος Αντώνης Λιάκος, ομότιμος καθηγητής Νεότερης Ιστορίας, σχολιάζοντας την «επετειακή αναφορά του κυβερνώντος κόμματος στην 21η Απριλίου 1967 επισημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι «αν γνωρίζει κανείς κατ’ ελάχιστο την περίοδο 1965-1967, εκείνο που η Ν.Δ. λέει καθαρά είναι ότι για τη δικτατορία ευθύνεται ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο οποίος ήταν δημαγωγός και προκάλεσε διχασμό και στην Ενωση Κέντρου και στις Ενοπλες Δυνάμεις». Υπενθυμίζοντας επίσης ότι και οι Αμερικανοί ισχυρίζονταν πως «ο Ανδρέας ευθύνεται για τη δικτατορία» («Η ΑΥΓΗ», 22/4/2021 και 23/4/2021).

Τον Φεβρουάριο του 1964 η Ενωση Κέντρου υπό την ηγεσία του χαρισματικού Γεωργίου Παπανδρέου πέτυχε περιφανή εκλογική νίκη εξασφαλίζοντας το 53% των ψήφων και ισχυρή κοινοβουλευτική αυτοδυναμία.

Κατά την κοινοβουλευτική διαδικασία της εμπιστοσύνης προς την κυβέρνηση το κόμμα της ΕΔΑ δεν καταψήφισε, στηρίζοντας το «παρών». Αν το κατεστημένο μπορούσε να προβλέψει το μέγεθος της νίκης της Ενωσης Κέντρου, είναι ιδιαιτέρως αμφίβολο αν θα επέτρεπε έντιμες και δίκαιες εκλογές.

Η Ενωση Κέντρου παρέμεινε στην εξουσία μέχρι τη 15η Ιουλίου 1965, οπότε και η εκλεγμένη κυβέρνηση καθαιρέθηκε με απόφαση του βασιλιά Κωνσταντίνου. Το κατεστημένο συγκρούστηκε με την κυβέρνηση σε όλα σχεδόν τα σημεία της πολιτικής της.

Αλλά ας ακούσουμε τον ίδιο τον Ανδρέα Παπανδρέου («Η δημοκρατία στο απόσπασμα», προλεγόμενα: Αναστάσης Πεπονής, εκδόσεις Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ). Αφού ο συγγραφέας επισημαίνει ότι «αυτή ήταν η τελευταία πράξη του δράματος που είχε αρχίσει αμέσως μετά την άνοδο του Παπανδρέου στην εξουσία», προσδιορίζει και περιγράφει πέντε επίπεδα σύγκρουσης.

«Σύγκρουση με τους Αμερικανούς πάνω στη διευθέτηση του Κυπριακού.

Σύγκρουση με το βασιλιά πάνω στα προνόμιά του, που αναφέρονταν στην ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων.

Σύγκρουση με την “παράλληλη κυβέρνηση”, που συμπεριλάμβανε και τους Αμερικανούς, πάνω στο θέμα του ελέγχου της ελληνικής ΚΥΠ.

Σύγκρουση με την οικονομική ολιγαρχία πάνω στη μεταρρυθμιστική και επεκτατική αναπτυξιακή πολιτική και με τους μεγάλους ξένους επενδυτές κεφαλαίων, που τους είχαν παραχωρηθεί αποικιακοί σχεδόν όροι από την προκάτοχη κυβέρνηση της ΕΡΕ.

Σύγκρουση με το εκπαιδευτικό κατεστημένο πάνω στις ριζοσπαστικές εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις».

Αν έρθουμε στο σήμερα, παρατηρούμε τα εξής. Το Κυπριακό παραμένει υπό διευθέτηση. Μέχρι το 2018 λειτουργούσε «παράλληλη μνημονιακή κυβέρνηση». Πανίσχυρη οικονομική ολιγαρχία με δική της κυβέρνηση και δικά της ΜΜΕ, που παραχωρεί αποικιακούς όρους στους ξένους «επενδυτές». Οπισθοδρομική και αυταρχική παρέμβαση σε όλους τους χώρους της παιδείας. Μετά το 1974 χρειάστηκε πολύς θεσμικός και πολιτικός κόπος για την υπαγωγή των ενόπλων δυνάμεων στην πολιτική.

Και συνεχίζει ο Ανδρέας Παπανδρέου: «Το ελληνικό κατεστημένο είχε το Δούρειο Ιππο του μέσα στις τάξεις της Ενωσης Κέντρου.... Οταν ο βασιλιάς καθαίρεσε τον Γεώργιο Παπανδρέου, βρήκε επαρκή αριθμό αποστατών, για να δοθεί έτσι ο κοινοβουλευτικός μανδύας σε μια εγκάθετη κυβέρνηση».

«Από τον Ιούλιο του 1965 μέχρι το στρατιωτικό πραξικόπημα του Απριλίου του 1967 ο πατέρας μου και εγώ περιοδεύσαμε τη χώρα και κινητοποιήσαμε το λαό και κυρίως τη νεολαία. Είχαμε πια μάθει, αν και την εμπειρία αυτή την ακριβοπληρώσαμε, πως, πριν μπορέσουμε να εφαρμόσουμε οποιοδήποτε μεταρρυθμιστικό (προς όφελος των αδύναμων κοινωνικών στρωμάτων) πρόγραμμα στην Ελλάδα, έπρεπε να προηγηθούν βασικές μεταβολές στη δομή δύναμης». (Ανάλογη και η εμπειρία του κυβερνητικού ΣΥΡΙΖΑ 2015-2019.)

«Η οικονομική ολιγαρχία θα έπρεπε να προσαρμοστεί στο γεγονός πως η κυβέρνηση θα υπηρετούσε τα συμφέροντα του ελληνικού λαού στο σύνολό του και όχι μόνο τα δικά της ειδικά συμφέροντα».

«Ετσι, το πρόβλημα της εξουσίας αποτέλεσε τη συνισταμένη του δεύτερου Ανένδοτου Αγώνα».

«Και το κύριο βάρος αυτού του αγώνα έπεσε πάνω μου, γιατί εν τω μεταξύ είχα γίνει το κόκκινο πανί για το κατεστημένο, ο κύριος παράγοντας στη διαμάχη μεταξύ λαϊκής κυριαρχίας και αυθαίρετης εξουσίας».

Η ιστορική πραγματικότητα και η αλήθεια, πριν ανοίξει ο δρόμος για τα τανκς.

* ομότιμος καθηγητής, πρώην αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου