«Τα επιχειρήματα που προβάλλουν λομπίστες των μεγάλων φαρμακευτικών σε συναντήσεις με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την υπεράσπιση των μονοπωλιακών δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας στα εμβόλια είναι προφανώς ψευδείς» αναφέρει σε δημοσίευσή του το «Παρατηρητήριο της Ευρώπης των Πολυεθνικών».

Το Παρατηρητήριο αποκάλυψε νέα έγγραφα από τον Δεκέμβριο του 2020, που δείχνουν ότι τα επιχειρήματα των μεγάλων φαρμακευτικών, που χρησιμοποίησαν -όπως έλεγαν- για να «κρατήσουμε τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας στα χέρια μας και να μας εμπιστευτείτε να διανείμουμε εμβόλια» βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με την τωρινή κατάσταση, επισημαίνουν οι συντάκτες της έκθεσης.

Η αποκάλυψη λαμβάνει ιδιαίτερη πολιτική χροιά. αν αναλογιστεί κανείς ότι τον Απρίλιο του 2020 η Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν δήλωνε πως «αυτό το εμβόλιο θα είναι το καθολικό μας κοινό αγαθό». Λίγους μήνες αργότερα και συγκεκριμένα τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου το λόμπι που εκπροσωπεί τις μεγαλύτερες φαρμακευτικές εταιρίες, η EFPIA (the European Federation of Pharmaceutical Industries and Associations), έδωσε εγγράφως στην Γενική Διεύθυνση TRADE στις 9 Δεκεμβρίου την επιχειρηματολογία της για να αποκρουστεί από την Ε.Ε. το αίτημα για άρση των πνευματικών δικαιωμάτων που κατατέθηκε στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου από την Ινδία και την Νότια Αφρική.

Το έγγραφο συντάχθηκε από την IFPMA (International Federation of Pharmaceutical Manufacturers and Associations) κάτι που δείχνει πως υπάρχει υψηλού επιπέδου ενότητα εντός της βιομηχανίας. Το Παρατηρητήριο αξιολογεί αυτό το γεγονός ως «ακόμα πιο ανησυχητικό».

«Άγνωστο πρόβλημα»

«Αυτή η πρόταση αποτελεί ένα ακραίο μέτρο για ένα άγνωστο πρόβλημα» γράφουν οι συντάκτες του εγγράφου, θεωρώντας πως δεν υπάρχει απόδειξη πως υπάρχει καν πρόβλημα στην διάθεση των εμβολίων. Οι λομπίστες σημείωσαν δε πως το αίτημα για άρση των πνευματικών δικαιωμάτων «οδηγεί σε σημαντική κλιμάκωση της θέσης κατά των [δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας] σε πολυμερή φόρα, με πιθανές συνέπειες σε όλο τον κόσμο».

Η πραγματικότητα όμως αποδείχτηκε πολύ διαφορετική, σύμφωνα με το Παρατηρητήριο, καθώς έχει αναπτυχθεί «εθνικισμός εμβολίων» και οι εξαγωγές τους περιορίζονται διαρκώς.

Η EFPIA ισχυρίστηκε πως η φαρμακευτική βιομηχανία έχει την «ικανότητα αντιμετώπισης της πανδημίας», ενώ παρουσίασε πως μόνα εμπόδια για την ταχεία ανάπτυξη εμβολίων παγκοσμίως την «ετοιμότητα της εκάστοτε χώρας», τις «έγκαιρες κανονιστικές εγκρίσεις» και τον «έλεγχο αλυσίδας εφοδιασμού». Το Παρατηρητήριο υπογράμμισε πως στην Αφρική οι χώρες έχουν αποδειχθεί προετοιμασμένες, αλλά περιμένουν μάταια για προμήθειες. Γι 'αυτό συζητείται πια έντονα το ζήτημα της αύξησης της παραγωγής. «Άρα το πρόβλημα δεν είναι άγνωστο», σημειώνει το Παρατηρητήριο.

«Η τοπική παραγωγή δεν είναι πανάκεια»

Ένα ακόμα προκλητικό επιχείρημα που χρησιμοποίησαν οι λομπίστες των μεγάλων φαρμακευτικών αφορούσε το μοντέλο παραγωγής των εμβολίων. «Η τοπική παραγωγή δεν αποτελεί πανάκεια για την ενίσχυση της πρόσβασης σε εμβόλια και θεραπευτικές ουσίες της COVID-19, καθώς λίγες χώρες έχουν την τοπική ικανότητα να αναπτύξουν και να κατασκευάσουν αντίγραφα υψηλής ποιότητας και ασφαλών εμβολίων και να αναπτυχθούν πολύπλοκες θεραπευτικές ουσίες» ισχυρίζονταν.

Ωστόσο, όπως αναφέρει το Παρατηρητήριο, υπάρχει άφθονη παραγωγική ικανότητα, που όμως βρίσκεται σε αδράνεια. Μεταξύ άλλων το Παρατηρητήριο θυμίζει την περίπτωση της εταιρίας Bavarian Νordic, που προσφέρθηκε να ξεκινήσει την παραγωγή εμβολίων στα εργοστάσιά της, όσο ακόμα η έγκρισή τους βρισκόταν σε αναμονή. Στις 2 Φεβρουαρίου 2021, ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας δήλωσε ότι πως «ήταν λίγο απογοητευμένος όταν άκουσε για ελλείψεις και μικρή χωρητικότητα», καθώς προσπαθούσε να καταλήξει σε συμφωνία με τις εταιρείες πίσω από τα εμβόλια, αλλά χωρίς τύχη. Σημειώνεται πως η συγκεκριμένη εταιρία θα μπορούσε να παράγει εμβόλια που θα κάλυπταν τις ανάγκες της Σκανδιναβίας σε μία μόνο εβδομάδα και να παράγει 240 εκατομμύρια δόσεις το χρόνο.

«Η πνευματική ιδιοκτησία υποστηρίζει την ικανότητα αντιμετώπισης της πανδημίας»

Ανάμεσα σε άλλους ισχυρισμούς της EFPIA βρίσκουμε και τη θέση πως με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησία σε ισχύ, θα ενισχυθούν οι δυνατότητες για μεγαλύτερη διανομή των εμβολίων. Για να ισχύσει όμως κάτι τέτοιο θα έπρεπε οι εταιρίες που κατέχουν αυτά τα δικαιώματα να συνάψουν συμφωνίες με μικρότερες εταιρίες για μεταφορά τεχνογνωσίας και για τη διανομή των εμβολίων.

Όπως επισημαίνει το Παρατηρητήριο «οι ιδιοκτήτες εμβολίων έχουν δείξει πολύ μικρό ενδιαφέρον για την επέκταση της παραγωγής μέσω αδειοδότησης ή συμβάσεων παρασκευής. Για παράδειγμα, η Pfizer-BioNTech δεν έχει συνάψει καμία τέτοια συμφωνία εκτός Ευρώπης και ΗΠΑ. Η μοναδική εταιρεία που όντως έχει συνάψει συμφωνίες με πέντε εταιρείες στο νότιο ημισφαίριο για την παραγωγή εμβολίων είναι η AstraZeneca - λόγω των συνεργατών της στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης» οι συμφωνίες έχουν γίνει με εταιρίες στην Ινδονησία, την Ινδία, την Ιαπωνία, την Αυστραλία, το Μεξικό, την Ινδία και σε άλλες χώρες. Οι όροι όλων αυτών των συμφωνιών παραμένουν μυστικοί, αλλά οι περισσότεροι αφορούν σχετικά μικρά ποσά, με μερικές αξιοσημείωτες εξαιρέσεις».

«Δεδομένου ότι υπάρχουν πια ανησυχίες για την ασφάλεια του εμβολίου AstraZeneca σε τμήματα του πληθυσμού, η παγκόσμια διάθεση εμβολίων αντιμετωπίζει πραγματική καταστροφή» σημειώνει το Παρατηρητήριο.