Την ανέμελη και αλαζονική δεκαετία του 2000, σχολιαστές υποστήριζαν ότι με τη διάδοση του καπιταλισμού στην Κίνα σύντομα θα επιβαλλόταν και η πλουραλιστική δημοκρατία, μια και τα δύο συστήματα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα. Η άποψη περί σύνδεσης είχε υποστηριχτεί αρχικά από κλασικούς μαρξιστές που θεωρούσαν την «αστική δημοκρατία» κέλυφος του καπιταλισμού. Αλλά όπως η ριζοσπαστική δυναμική της δημοκρατίας υποχώρησε, η «οικονομία της αγοράς» και μια ντεκαφεϊνέ δημοκρατία εναλλαγής Κεντροδεξιάς και Κεντροαριστεράς συνδέθηκαν στενά.
Το σχέδιο κατάργησης του ριζοσπαστισμού της δημοκρατίας πηγαίνει πολύ πίσω. Ο Αμερικανός δημοσιογράφος Γουόλτερ Λίπμαν υποστήριξε στον Μεσοπόλεμο ότι οι ελίτ πρέπει να «κατασκευάζουν τη συγκατάθεση» των μαζών που δεν έχουν γνώμη. Ο κυρίαρχος λαός είναι ένα «φάντασμα», μια αφαίρεση που βγαίνει από «ψευτο-φιλοσοφίες». Η «μπερδεμένη αγέλη», ένας όρος που επανήλθε στην πανδημία, πρέπει να κυβερνάται από μια «τάξη ειδικών: μια επιτελική ελίτ που παρακάμπτει το πρωταρχικό ελάττωμα της δημοκρατίας, δηλαδή την αναφορά της στον «παντοδύναμο πολίτη».
Στη μεταπολεμική περίοδο, ο φόβος των ελίτ για τη δημοκρατία διατρανώθηκε επίσημα από την Τριμερή Επιτροπή στη δεκαετία του 1970. Σύμφωνα με τον πνευματικό της ηγέτη Σάμιουελ Χάντιγκτον, το βασικό πρόβλημα της δημοκρατίας είναι οι «διανοούμενοι των αξιών», άνθρωποι που καλλιεργούν μια «συγκρουσιακή κουλτούρα» και αντιτίθενται στον πραγματισμό των τεχνοκρατών.
Οι ριζοσπάστες πολιτικοί και διανοούμενοι πιέζουν για μια συνεχή αύξηση και υπερβολική εμβάθυνση της δημοκρατίας, αμφισβητώντας ηγεσίες και εξουσίες. Αλλά οι «αξίες» πρέπει να διαχωριστούν από τις «πολιτικές» των εξπέρ που προτάσσουν τη γνώση και την ειδίκευση απέναντι στην ηθική κρίση και την πολιτική δράση. Οι ριζοσπάστες παραμένουν εγκλωβισμένοι στις μεγάλες χειραφετικές προσδοκίες του «ριζικού διαφωτισμού» και πρέπει να αποκλειστούν από την πολιτική.
Οι αξίες της Σιγκαπούρης
Ο πολιτικός για τον οποίο θα κατασκευαστούν μνημεία μετά εκατό χρόνια, έλεγε ο συντηρητικός φιλόσοφος Πέτερ Σλότερνταϊκ, θα είναι ο ηγέτης της Σιγκαπούρης, Λι Κουάν Γιου (Lee Kuan Yew), που εφάρμοσε τον «καπιταλισμό με ασιατικές αξίες». Ο Κινέζος ηγέτης Ντενγκ Χσιάο Πινγκ έβρισκε τη Σιγκαπούρη πρότυπο που πρέπει να ακολουθήσει η Κίνα. Ο Ντενγκ επέβαλε την άποψή του και δημιούργησε τη σημερινή Κίνα των τεράστιων αντιφάσεων.
Αλλά ποιες είναι οι «ασιατικές αξίες»; Ο αποπνικτικός έλεγχος της συμπεριφοράς του ατόμου από την οικογένεια και την κοινότητα και η επιβολή της εθνικής ασφάλειας επί της ατομικής ελευθερίας. Υπάρχει και η οικονομική πλευρά του μοντέλου. Και εδώ η Σιγκαπούρη πρωτοτύπησε. Ελευθέρωσε πλήρως τις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές, κατάργησε τη ρύθμιση επαγγελμάτων και επιχειρήσεων και επέτρεψε την ακραία εκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού. Στη διάρκεια της εκστρατείας για το Brexit, οι οπαδοί του υποστήριζαν ότι θα βοηθούσε να γίνει το Λονδίνο «Σιγκαπούρη του Τάμεση».
Μόλις προχτές ο πρωθυπουργός της Κίνας ανακοίνωσε ότι θα ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα για να «βελτιωθεί» το εκλογικό σύστημα και να εξασφαλιστεί ότι μόνο «πατριώτες» θα κυβερνούν το Χονγκ Κονγκ. Οι υποψήφιοι βουλευτές θα ελέγχονται από τις αρχές και θα αποκλείονται όσοι δεν θεωρούνται «πιστοί» στη σοσιαλιστική πατρίδα. Ετσι το σύνολο της αντιπολίτευσης που βρέθηκε απέναντι στον νέο νόμο για την κρατική ασφάλεια θα αποκλειστεί. Ο εκλογικός νόμος θα κρατήσει τις «ελαττωματικές» ιδέες έξω από τη Βουλή.
Με την έκρηξη της πανδημίας και τη φαινομενική επιτυχία του κινεζικού μοντέλου απόλυτου περιορισμού της κίνησης και ασφυκτικής παρακολούθησης των πολιτών, οι οπαδοί του αυταρχικού καπιταλισμού στη Δύση πολλαπλασιάστηκαν. Αντί να μπολιαστεί ο ακραίος καπιταλισμός με δημοκρατία, ο ιός του αυταρχικού, ανελεύθερου καπιταλισμού διασκορπίζεται σε όλο τον κόσμο μαζί με τον κορονοϊό. Για τους συντηρητικούς καπιταλιστές, ο κινεζικός συνδυασμός του άκρατου, αρρύθμιστου, άπληστου καπιταλισμού με τον πιο εκτεταμένο έλεγχο της συμπεριφοράς αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση.
Η διαφθορά της δημοκρατίας
Γράφαμε στα προηγούμενα ότι το σχέδιο της κυβέρνησης Μητσοτάκη για επιστροφή στην κανονικότητα είναι στην πραγματικότητα η επιβολή καθεστώτος αυταρχικού καπιταλισμού, η δημιουργία μιας «Σιγκαπούρης με Ακρόπολη». Συναντάμε τα χαρακτηριστικά της σε όλο τον κόσμο καθώς η δημοκρατία και οι ελευθερίες υποχωρούν. Αλλά υπάρχουν και οι «ελληνικές αξίες» που δίνουν στο πείραμα την ιδιαιτερότητά του. Συστατικά του είναι η διαφθορά, η καταπάτηση των πολιτικών ελευθεριών και δικαιωμάτων, η υποτίμηση των κοινοβουλευτικών διαδικασιών και η οργανωμένη «κατασκευή συναίνεσης». Ας αρχίσουμε με το θεμελιώδες πρόβλημα της διαφθοράς. Υπάρχουν δύο τύποι διαφθοράς στη δημοκρατία: η εμπειρική και η συστημική.
Η εμπειρική είναι γνωστή. Στα φιλελεύθερα πολιτεύματα, η πολιτική ισχυρίζεται ότι αφήνει στην άκρη τα επιμέρους συμφέροντα και υπηρετεί το κοινό καλό. Δημιουργείται μια ιδανική κυβερνητική πολιτική που βάζει τους κανόνες αλλά δεν υποστηρίζει ορισμένα ιδιωτικά συμφέροντα. Ο κ. Μητσοτάκης έχει καταργήσει αυτή την αποστασιοποίηση. Η κρατική εξουσία ασκείται άμεσα από τους καπιταλιστές που τη χρησιμοποιούν αδίστακτα για να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους. Φαίνεται με τις άμεσες αναθέσεις δημόσιων έργων, τον διορισμό σε καίριες θέσεις του κράτους πολιτικών φίλων χωρίς τα απαραίτητα προσόντα, τα συνεχή δώρα σε υποστηρικτές και χρηματοδότες του κόμματος, από τα τηλεοπτικά κανάλια μέχρι τα ιδιωτικά κολέγια και κλινικές.
Το κατάλαβαν και οι Ευρωπαίοι ιδεολογικοί συνοδοιπόροι του κ. Μητσοτάκη. Οι Financial Times γράφουν στις 14 Νοεμβρίου ότι η κυβέρνηση απορρίπτει «τα διεθνή πρότυπα για την καταπολέμηση της διαφθοράς και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες». Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπιστώνει στις 30 Σεπτεμβρίου προβλήματα με την απονομή δικαιοσύνης, την αντιμετώπιση της διαφθοράς, τη διασφάλιση της πολυφωνίας των ΜΜΕ και τη διαφάνεια της ιδιοκτησίας τους.
Η επιτροπή GRECO του Συμβουλίου της Ευρώπης για την καταπολέμηση της διαφθοράς δήλωνε στις 27 Νοεμβρίου ότι η κυβέρνηση δεν προώθησε τις υποδείξεις της για την αποδυνάμωση του ρόλου των εισαγγελέων σε υποθέσεις διαφθοράς, τα «παραθυράκια» για ήπια μεταχείριση ατόμων που εμπλέκονται σε υποθέσεις δωροδοκίας ή τις απαραίτητες παρεμβάσεις στη νομοθεσία για ξέπλυμα χρήματος. Η πιο εμβληματική δήλωση της «καθημερινής» διαφθοράς με τη στενή αλληλεξάρτηση πολιτικής, καπιταλισμού και ΜΜΕ είναι ότι ο πρώην διευθυντής του συνδικάτου των βιομηχάνων διευθύνει το Γραφείο του Πρωθυπουργού και ο πρώην διευθυντής επικοινωνίας της Νέας Δημοκρατίας προεδρεύει στην ΕΡΤ.
Αλλά υπάρχει και μια δεύτερη συστημική και πολύ πιο επικίνδυνη διαφθορά της κοινοβουλευτικής. Επιβεβαιώνει τις απόψεις του Λίπμαν και του Χάντιγκτον και απομακρύνει τους φόβους τους. Στη σημερινή φιλελεύθερη δημοκρατία επιτρέπεται ένα μόνο σχέδιο για την κοινωνική και οικονομική ζωή του τόπου. Μόνο οι «πατριώτες» που αποδέχονται τις βασικές αξίες και θεσμούς του καπιταλισμού γίνονται αποδεκτοί. Τα κόμματα μπορεί να ανταγωνίζονται. Αλλά δεν επιτρέπεται να υποστηρίζουν τον κοινωνικό μετασχηματισμό. Αν το κάνουν αποκλείονται από την κατασκευασμένη συναίνεση.
Φανταστείτε ένα κομματικό σύστημα όπου μόνη αντιπολίτευση στον Σαμαρά είναι ο Βενιζέλος, στον Μητσοτάκη ο Λοβέρδος. Αυτή είναι η μεγαλύτερη διαφθορά της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας: υπάρχουν κόμματα, υπάρχει ανταγωνισμός, υπάρχει εναλλαγή όσων δίνουν τις άμεσες αναθέσεις. Αλλά δεν υπάρχει πιθανότητα πραγματικής αλλαγής προς ένα σύστημα κοινωνικής δικαιοσύνης. Σ᾽ αυτόν τον ρυθμό, οι σειρήνες-γεφυροποιοί ζητούν από τον ΣΥΡΙΖΑ να υιοθετήσει μια ήπια σοσιαλδημοκρατία, να εγκαταλείψει τον ριζοσπαστισμό. Ετσι θα γίνει δεκτός στο τραπέζι της εξουσίας έστω σαν επαίτης. Αν η Σιγκαπούρη είναι η «κανονικότητα» που μας ετοιμάζουν, η Αριστερά πρέπει να παραμείνει πεισματικά «μη κανονική».
* Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, πρόεδρος του Ιδρύματος «Νίκος Πουλαντζάς»
