Το πρόσφατο δεύτερο κείμενο της νέας τάσης του ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία «Ριζοσπαστική Εναλλακτική Ενότητα» (ΡΕΝΕ) έχει πραγματικά ενδιαφέρον, γιατί θέτει επί τάπητος μια σειρά πολιτικά προβλήματα που αξίζει και πρέπει να μας απασχολήσουν προσυνεδριακά. Παρά το γεγονός, ωστόσο, ότι περιγράφει τις διαφορετικές πτυχές των κρίσιμων προβλημάτων που ταλανίζουν τη σύγχρονη ζωή, φαίνεται να του διαφεύγει η πηγή όλων των δεινών της ανθρωπότητας, που δεν είναι άλλη από την άναρχη λειτουργία της παγκόσμιας αγοράς.
Γιατί όταν το ΡΕΝΕ τονίζει πως «ο ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία, ως πολυσυλλεκτικό κόμμα της Αριστεράς που δεν έχει επηρεαστεί από τη λογική του κεντρικού σχεδιασμού και των πλάνων, ως κόμμα που δεν επιδιώκει να ενσωματωθεί στη διαχειριστική αντίληψη της σοσιαλδημοκρατίας, μπορεί να συμβάλει καθοριστικά», δεν απορρίπτει μόνο την ανάγκη του κεντρικού δημοκρατικού σχεδιασμού της οικονομίας, αλλά καθαγιάζει επίσης τη λογική της ελεύθερης αγοράς, με την όποια ρύθμιση ενδεχομένως φαντάζεται πως μπορεί να της επιβάλει ως χαλινάρι.
Βεβαίως, στον κεντρικό σχεδιασμό -τον οποίο μάλλον το ΡΕΝΕ ταυτίζει, ατυχώς, με τα σοβιετικά πλάνα του σταλινικού ολοκληρωτικού καθεστώτος- οδηγεί ο ίδιος ο καπιταλισμός με την υψηλή συγκέντρωση του κεφαλαίου (σήμερα οι 500 μεγαλύτερες εταιρείες του κόσμου ελέγχουν τα 2/3 του εμπορίου), τους διεθνείς οργανισμούς που διαχειρίζονται την παγκοσμιοποίηση και τον συντονισμό της δράσης των κεντρικών τραπεζών. Αλλά πρόκειται για έναν σχεδιασμό ο οποίος βασίζεται και εντέλει υποτάσσεται στη λειτουργία των αγορών, έναν ενδεικτικό σχεδιασμό, ο οποίος γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο αποτυγχάνει συστηματικά στους στόχους που θέτει και υποχρεώνεται να αναπροσαρμόσει.
Απόδειξη είναι οι αποκλίσεις στόχων - αποτελεσμάτων των εθνικών προϋπολογισμών και των πενταετών μακροχρόνιων προγραμμάτων σταθεροποίησης, η αδυναμία επίτευξης των στόχων της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και σύγκλισης των εθνικών οικονομιών, οι αποτυχημένες και επαναλαμβανόμενες μνημονιακές παρεμβάσεις των διεθνών οργανισμών (βλ. Ελλάδα, Αργεντινή κ.ά.), η αποτυχία προσέγγισης των στόχων για το κλίμα και την πράσινη ανάπτυξη, η αναζωπύρωση του εθνικού ανταγωνισμού και προστατευτισμού κ.λπ.
Στο μεταξύ, το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό χάος το οποίο προκαλεί η άναρχη λειτουργία της παγκόσμιας αγοράς είναι τέτοιο που αν ο 20ός αιώνας, με τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους, τον φασισμό και την αποικιοκρατία, σήμανε τον κώδωνα του κινδύνου για την καταστροφική μανία της ανθρωπότητας, ο 21ος αιώνας, με τους πολέμους κατά της τρομοκρατίας, την υπερδεκαετή οικονομική κρίση, την τεράστια κλιματική αλλαγή και τη ραγδαία εξαφάνιση τόσων ειδών, την προσφυγική και μεταναστευτική κρίση και την εξαπλωνόμενη πανδημία, απειλεί ευθέως με αυτοκαταστροφή την ανθρώπινη ύπαρξη. Σε σημείο που το εύλογο σύνθημα της Αριστεράς του περασμένου αιώνα «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» σήμερα να έχει λάβει τον “αποκαλυπτικό” χαρακτήρα τού «σοσιαλισμός ή αφανισμός». Πολύ συνοπτικά, μερικοί βασικοί λόγοι αυτής της ολέθριας εξέλιξης είναι:
Σε κορυφαίο επίπεδο, ο κίνδυνος πυρηνικού πολέμου
Έχουν περάσει 75 χρόνια από την αποτέφρωση της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι και 50 χρόνια από την έναρξη ισχύος της Συνθήκης για τη μη διάδοση των πυρηνικών. Και όμως ο κόσμος σήμερα διατρέχει μεγαλύτερο κίνδυνο πυρηνικού πολέμου από οποιαδήποτε άλλη στιγμή μετά την κρίση των πυραύλων της Κούβας.
Σύμφωνα με τον Renata Dwan, διευθυντή του Ινστιτούτου Έρευνας για τον Αφοπλισμό του ΟΗΕ (UNIDIR), ο κίνδυνος χρησιμοποίησης πυρηνικών όπλων είναι στο υψηλότερο σημείο από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τονίζοντας πως όλα τα κράτη με πυρηνικά όπλα έχουν ξεκινήσει προγράμματα εκσυγχρονισμού πυρηνικών όπλων.
Επίσης, οι παγκόσμιες στρατιωτικές δαπάνες σημειώνουν τη μεγαλύτερη ετήσια αύξηση σε μια δεκαετία φτάνοντας τα 1,9 τρισ. δολάρια το 2019 (SIPRI 27.4.2020).
Κλιματική αλλαγή και κίνδυνος κοινωνικής κατάρρευσης
Σύμφωνα με την NASA, οι άνθρωποι έχουν προκαλέσει ήδη σημαντικές κλιματικές αλλαγές και έχουν δρομολογήσει ακόμη περισσότερες. Ακόμα κι αν σταματούσαμε να εκπέμπουμε αέρια θερμοκηπίου σήμερα, η υπερθέρμανση του πλανήτη θα συνέχιζε να συμβαίνει για τουλάχιστον αρκετές ακόμη δεκαετίες, αν όχι αιώνες. Αυτό συμβαίνει επειδή χρειάζεται πολύς χρόνος για να ανταποκριθεί ο πλανήτης (για παράδειγμα, οι ωκεανοί) και επειδή το διοξείδιο του άνθρακα -το κυρίαρχο αέριο παγίδευσης θερμότητας- παραμένει στην ατμόσφαιρα για εκατοντάδες χρόνια. Υπάρχει χρονική υστέρηση ανάμεσα σε αυτό που κάνουμε και αυτό που αισθανόμαστε σαν αποτέλεσμά του.
Ελλείψει σημαντικών δράσεων για τη μείωση των εκπομπών, η παγκόσμια θερμοκρασία βρίσκεται σε πορεία αύξησης κατά μέσο όρο 6 °C (10,8 °F), σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις. Μερικοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι μια «παγκόσμια καταστροφή» ξεδιπλώνεται ήδη στους πόλους του πλανήτη, ενώ άλλοι καλούν τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να αναλάβουν δράση για την αντιμετώπιση του κινδύνου ρήξης ή ακόμη και κατάρρευσης των κοινωνιών. Μετά από πέντε χρόνια αποτυχίας μείωσης των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου βάσει της συμφωνίας για το κλίμα του Παρισιού, πρέπει τώρα να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες. Ενώ οι θαρραλέες και δίκαιες προσπάθειες είναι απαραίτητες για τη μείωση των εκπομπών αερίων και, φυσικά, των εκπομπών άνθρακα, οι ερευνητές σε πολλούς τομείς βλέπουν την κοινωνική κατάρρευση ως ένα εύλογο σενάριο γι' αυτόν τον αιώνα.
Η παγκόσμια κερδοσκοπία σε κατάσταση αμόκ
Αν θεωρείτε ότι ο χαρακτηρισμός "αμόκ" αδικεί την κατάσταση των κεφαλαιαγορών, σκεφτείτε ότι λόγω του τετραπλασιασμού των ισολογισμών των μεγάλων δυτικών κεντρικών τραπεζών και της μαζικής διοχέτευσης χρήματος στις αγορές: α) οι πωλήσεις ακινήτων στις ΗΠΑ συνέχισαν να αυξάνουν μετά από μια προσωρινή κάμψη εν μέσω πανδημίας, ενώ οι τιμές των κατοικιών ποτέ δεν υποχώρησαν και βρίσκονται σε νέα υψηλά υποδηλώνοντας μια φούσκα αγοράς (βλ. επίπεδα - ρεκόρ δείκτη Case - Shiller Home Price), β) οι διεθνείς μετοχικοί δείκτες (π.χ. χρηματιστηριακή κεφαλαιοποίηση προς ΑΕΠ) και τα κρυπτονομίσματα έχουν κυριολεκτικά απογειωθεί σε ιστορικά υψηλά, ενώ γ) πάνω από 18 τρισ. δολάρια ή 27%, του παγκόσμιου χρέους επενδυτικής ποιότητας έχει αρνητική απόδοση, δηλαδή αναγκάζει τώρα τον κάτοχο ομολόγων να πληρώσει στον εκδότη για να τα αποκτήσει!
Χαρακτηριστικό παράδειγμα χρηματιστηριακής κερδοσκοπίας, η αμερικανική εταιρία Tesla, της οποίας η χρηματιστηριακή κεφαλαιοποίηση υπερβαίνει με διαφορά όλες τις άλλες αυτοκινητοβιομηχανίες (αποτιμάται 2,39 φορές περισσότερο από την αξία της 2ης Toyota) λόγω των προσδοκιών τεχνολογικής υπεροχής, όταν οι πωλήσεις οχημάτων της Tesla το τελευταίο δωδεκάμηνο ανήλθαν τα 400.000 έναντι 10.500.000, αντίστοιχα, της Toyota!
Σύμφωνα με εκτεταμένη έρευνα της Block Builders (500 θεσμικοί επενδυτές σε 29 χώρες), το 83% αυτών πιστεύει στη σοβαρή πιθανότητα ενός χρηματοπιστωτικού κραχ τα προσεχή ένα -τρία έτη. Με την παγκόσμια κερδοσκοπία στα ύψη, η εκδήλωση ενός νέου κραχ είναι μάλλον υπόθεση χρόνου.
Η εκτίναξη των ανισοτήτων πλούτου οδηγεί σε οικονομικό κραχ
Σύμφωνα με πίνακα της Fed (βλ. «Διανομή οικιακού πλούτου στις ΗΠΑ από το 1989»), το ποσοστό του ιδιόκτητου πλούτου των ΗΠΑ που κατέχει το πλουσιότερο 1% έχει υπερτετραπλασιαστεί από 5% το 1990 σε 36% σήμερα και με τον ρυθμό αυτό φαίνεται να φτάνει το 100% περίπου το έτος 2035. Μόλις το 1% του πληθυσμού φτάσει να κατέχει τα πάντα, όλοι οι άλλοι θα εργάζονται γι' αυτό ή θα του χρωστούν. Καθώς το φτωχό 99% δεν θα μπορεί πλέον να αγοράσει αυτό που θα προσφέρει προς πώληση το πλουσιότερο 1%, προφανώς θα έλθει μια τεράστια οικονομική συντριβή, αλλά κανείς δεν μπορεί να πει πόσο σύντομα πριν από το έτος 2035 μπορεί αυτό να συμβεί.
Επιπλέον, η ανισότητα του πλούτου διεθνώς έχει αυξηθεί πολύ περισσότερο από το εισόδημα (WEF). Ένας κυρίαρχος πυρήνας 147 εταιρειών μέσω αλληλοσυνδεόμενων μεριδίων σε άλλες εταιρίες ελέγχει από κοινού το 40% του πλούτου παγκοσμίως, σύμφωνα με το Ελβετικό Ινστιτούτο Τεχνολογίας. Συνολικά 737 εταιρείες ελέγχουν το 80%. Αυτή η ανισότητα πλούτου και εισοδήματος χρηματοδοτεί την ανισότητα στην πολιτική, καθώς οι πλούσιοι διαφθείρουν τους πολιτικούς με τα χρήματά τους. Το σημαντικότερο, ωστόσο, είναι ο περιορισμός της ενεργού ζήτησης και η αύξηση της κερδοσκοπίας που προκαλεί σε βάρος της ανάπτυξης όλων. Η δε κρίση της πανδημίας παρόξυνε θεαματικά τις ανισότητες μειώνοντας τους μισθούς, σωρεύοντας νέα χρέη, διοχετεύοντας άφθονη ρευστότητα στην κερδοσκοπία και «κατανέμοντας τον θάνατο» αντιστρόφως ανάλογα του εισοδήματος και του πλούτου.
Ο κόσμος βρίσκεται στην πιο επικίνδυνη στιγμή της ανθρώπινης Ιστορίας
Ο διάσημος καθηγητής Νόαμ Τσόμσκι προειδοποιεί ότι η κλιματική κρίση, η απειλή του πυρηνικού πολέμου και ο αυξανόμενος αυταρχισμός σημαίνουν ότι ο κίνδυνος εξαφάνισης του ανθρώπου δεν ήταν ποτέ μεγαλύτερος: «Βρισκόμαστε σε μια εκπληκτική συμβολή πολύ σοβαρών κρίσεων. Η έκτασή τους απεικονίζεται στο τελευταίο σκηνικό του διάσημου ρολογιού Doomsday. Έχει ρυθμιστεί κάθε χρόνο από την εποχή της ατομικής βόμβας (Χιροσίμα), με τον λεπτοδείκτη να έχει κινηθεί προς τα εμπρός. Αλλά τον περασμένο Ιανουάριο, φύγαμε από τον δείκτη λεπτών και μετακινηθήκαμε στον δείκτη δευτερολέπτων λίγο πριν τα μεσάνυχτα, που σημαίνει και το τέλος. Και αυτό ήταν πριν από την κλίμακα της πανδημίας" (17.9.20).
Το στρατηγικό ολίσθημα της ΡΕΝΕ συνίσταται στο ότι δεν αντιλαμβάνεται πως όλα τα παραπάνω υπαρξιακά προβλήματα για την ανθρωπότητα είναι το προϊόν της άναρχης και ανταγωνιστικής λειτουργίας της αγοράς με αποκλειστικό κίνητρο το κέρδος. Μια ανεξέλεγκτη και παράλογη εν πολλοίς λειτουργία, την οποία καμία σοσιαλδημοκρατική διαχείριση δεν κατόρθωσε να δαμάσει ώς τώρα, αφού κάθε φορά η αγορά έβρισκε τρόπους να παρακάμψει τις ρυθμίσεις.
Αντίθετα, αυτό που σήμερα χρειάζεται η παγκόσμια κοινότητα είναι ο κεντρικός δημοκρατικός σχεδιασμός της οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης σε εθνικό, περιφερειακό και πλανητικό επίπεδο. Αυτός πρέπει να είναι ο στόχος και το διεθνιστικό περιεχόμενο δράσης της Αριστεράς όταν μιλάει για κοινωνικό μετασχηματισμό και σοσιαλισμό. Πρέπει να βοηθήσει την τεράστια πλειοψηφία να συνειδητοποιήσει ότι οφείλει να κατέχει κοινωνικά αυτά που παράγει συλλογικά. Γιατί μόνον έτσι θα μπορεί να σχεδιάζει δημοκρατικά τον τρόπο διανομής αγαθών και υπηρεσιών βάσει των κοινωνικών αναγκών, ενόσω θα ζει σε αρμονία με το περιβάλλον. Αυτό θα σήμαινε το τέλος της εμπορευματοποίησης του πλούτου που παράγουμε και αυτού που βρίσκεται στη φύση. Ακόμη καλύτερα, θα σήμαινε το τέλος της εμπορευματοποίησης των κοινωνικών σχέσεων που υπόσχεται ο σοσιαλισμός.
