to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Η Αμερική του Τραμπ (1)

Στην δεκαετία του 1950 λεγόταν ότι όταν η Αμερική φταρνίζεται ο κόσμος παθαίνει πνευμονία.


Η υφήλιος παρακολουθεί αυτά που γίνονται στις ΗΠΑ και δεν μπορεί να πιστέψει τα μάτια της. Η προσπάθεια αποκλεισμού ψηφοφόρων από την εκλογική διαδικασία του Νοεμβρίου, η καθυστέρηση στην καταμέτρηση των ψήφων, οι πάνω από πενήντα δικαστικές προσφυγές του Τραμπ για την ακύρωση των αποτελεσμάτων αλλά και η τεράστια καθημερινή αύξηση των κρουσμάτων και των θανάτων από την πανδημία δίνουν την εντύπωση ενός παρακμασμένου θεσμικού και πολιτικού συστήματος.

Η επίθεση στο Καπιτώλιο από έναν όχλο υποστηρικτών του Τραμπ ολοκλήρωσε την εικόνα ενός «αποτυχημένου κράτους» (failed state), όπως Αμερικανοί διπλωμάτες και πανεπιστημιακοί συνηθίζουν να ονομάζουν κράτη που απεχθάνονται.

Ζούμε στην εποχή της παρακμής αυτού που συνηθίσαμε να ονομάζουμε «Δύση», «στην οποία ανήκουμε». Οι εξελίξεις στις ΗΠΑ το επιβεβαιώνουν. Ο Σπένγκλερ δημοσίευσε το  περίφημο βιβλίο «Η παρακμή της Δύσης» το 1918. Η πρόβλεψη ήταν πρόωρη και η ανάλυση προβληματική. Αλλά η πορεία είχε αρχίσει. Η αποικιοκρατία, οι δύο παγκόσμιοι και ο ψυχρός πόλεμος μετάφερε το κέντρο εξουσίας και πλούτου από το παρακμάζον Λονδίνο στη Ουάσιγκτον δίνοντας στον 20ο αιώνα το όνομα «Αμερικανικός».

Αλλά ο εικοστός-πρώτος είναι ο αιώνας μιας νέας παγκόσμιας ισορροπίας δυνάμεων με την συστηματική μεταφορά πόρων και ισχύος από τη Δύση στην Ανατολή και από τον Βορρά στον Νότο. Ξεκίνησε στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα με το τέλος της αποικιοκρατίας, τις επανειλημμένες οικονομικές και πολιτικές κρίσεις και το τέλος του «υπαρκτού» σοσιαλισμού που έδινε στην Δύση κάποιο ηθικό «πλεονέκτημα».

Στην δεκαετία του 1950 λεγόταν ότι όταν η Αμερική φταρνίζεται ο κόσμος παθαίνει πνευμονία. Αλλά μετά το 1960 τα πράγματα αλλάζουν. Η ήττα στο Βιετνάμ στοίχισε πολύ. Οι εξαγωγές γεωργικών και βιομηχανικών προϊόντων άρχισαν να μειώνονται δραματικά. Πρόσφατα η Αμερική από μεγαλύτερος δανειστής έγινε ο μεγαλύτερος χρεώστης στον κόσμο, με το χρέος να αυξάνεται διαρκώς κατακόρυφα.

Η Κίνα, ο μεγάλος αντίπαλος, κατέχει ένα μεγάλο μέρος αυτού του χρέους. Αλλά οι στρατιωτικές υποχρεώσεις της Αμερικής συνεχώς αυξάνονταν και περιόριζαν τη δυνατότητα άσκησης εναλλακτικών πολιτικών. Οι αναπτυξιακές επενδύσεις περιορίζονταν, οι φόροι αυξάνονταν και οδηγούσαν σε σμίκρυνση του ΑΕΠ και συγκρούσεις για την διανομή του.

Στο σημαντικό βιβλίο «The Rise and Fall of Great Powers: 1500-2000», ο Paul Kennedy υποστηρίζει ότι η ισχύς μιας μεγάλης δύναμης είναι συγκριτική. Η άνοδος σχετίζεται με τους διαθεσίμους οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους και την οικονομική σταθερότητα. Η παρακμή αρχίζει όταν προσπαθεί να επεκτείνει και εντείνει την κυριαρχία της (overstretch)  πέρα από τις οικονομικές δυνατότητες της.

Για τον Paul Kennedy, η Αμερική βρίσκεται σε κατάσταση ανάλογη μ’ αυτήν της Μεγάλης Βρετανίας λίγο πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έχει τον ίδιο αριθμό βάσεων, μειούμενη ικανότητα να χρηματοδοτήσει τα αμυντικά βάρη και οικονομική στασιμότητα. Χρειάζεται λοιπόν να διαχειριστεί την παρακμή της. Τι στρατηγικές υπήρξαν σ’ αυτήν την κατεύθυνση; Η πρώτη ήταν η παγκοσμιοποίηση, η δεύτερη ο Τραμπ.

Παγκοσμιοποίηση

Η «νέα παγκόσμια τάξη» και το «τέλος της ιστορίας» που ακολούθησε την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης είχε τρία πρόσωπα: παγκοσμιοποίηση στην κοινωνική οργάνωση, κοσμοπολιτισμός στη θεσμική και νεοφιλελευθερισμός στην οικονομική. Συστατικά της ήταν το διεθνές δίκαιο, οι διεθνείς οργανισμοί και θεσμοί, η παγκόσμια «κοινωνία πολιτών» και ΜΚΟ. Συνδυάστηκε με την ιδεολογική ηγεμονία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την αναβάθμιση των Ηνωμένων Εθνών, την απελευθέρωση των αγορών και του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου.

Η παγκοσμιοποίηση επιδίωξε να μεταφέρει το επιχείρημα του Μίλτον Φρίντμαν ότι «τα ιδιωτικά συμφέροντα είναι το καύσιμο του κόσμου» από την Δύση στην υφήλιο. Το έκανε αρχικά μεθυσμένη με την νίκη της στον ψυχρό πόλεμο με επιχείρηματα. Όταν αυτά απέτυχαν γύρισε στα τανκς με την βοήθεια των banks. Ο Τόμας Φρίντμαν των New York Times αποκάλεσε την παγκοσμιοποίηση «επαναστατική δύναμη προόδου» και έγινε ήρωας των γιάπις σε όλη την υφήλιο και των εκσυγχρονιστών στη χώρα μας.

Οι ιδιωτικοποιήσεις, η μείωση του κοινωνικού κράτους, η απορρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών και των επαγγελμάτων ήταν απαραίτητα βήματα στον δρόμο για τη δημιουργία ενός «επίπεδου κόσμου» ελεύθερων συναλλαγών και επικοινωνιών. Η Στωική παράδοση του κοσμοπολιτισμού ανασύρθηκε από τα εγχειρίδια της ιστορίας των ιδεών και έγινε το μανιφέστο των ελίτ. Οι νεο-κοσμοπολίτες υποσχέθηκαν ένα παγκόσμιο σύστημα περιορισμένης κυριαρχίας και κοινοβουλευτικής δημοκρατίας αλλά ισχυρής ενίσχυσης της ιδιοκτησίας, ως απαραίτητου θεμέλιου του άπληστου καπιταλισμού.

Αλλά τα προβλήματα της νέας περιόδου είχαν ήδη φανεί από την δεκαετία του 1980, παρ’ ότι δεν τα είχε προβλέψει, η «βιομηχανία» της γεωπολιτικής: «ειδικοί», ιδρύματα και think tanks, ένα καλοπληρωμένο είδος ιδεολογικής δημοσιογραφίας. Δεν υποπτεύθηκαν την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης ούτε κατανόησαν ότι η αποχώρηση του διπολισμού θα οδηγούσε σε περίοδο μεγάλης αστάθειας.

Πίστεψαν ότι η επικράτηση του καπιταλισμού στην Κίνα θα την οδηγήσει σε φιλελεύθερη δημοκρατία. Πίστεψαν ότι η ηγεμονία της Αμερικής ήταν αυταπόδεικτη και αναγκαία. Τα υποστήριξαν και οι δικοί μας εκσυγχρονιστές  «αναλυτές». Απέτυχαν σε όλα.

Η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους σήμανε το τέλος της νέας παγκόσμιας τάξης. Ο Τζωρτζ Μπους ο νεότερος έβαλε απότομα τέλος στην ελπίδα για διαρκή ειρήνη: «Νέες θανάσιμες απειλές έχουν ξεπηδήσει από τα κράτη-ταραξίες και τους τρομοκράτες. Δεν θα διστάσουμε να δράσουμε μόνοι μας, αν αυτό είναι απαραίτητο, και να ασκήσουμε το δικαίωμά μας στην αυτοάμυνα ενεργώντας προληπτικά.»

Ο κοσμοπολιτισμός έδωσε την θέση του σε αυταπάτες μιας νέας αυτοκρατορίας. O John Bolton, ηγέτης της νέο-συντηρητικής παράταξης υποστήριξε πριν τον πόλεμο του Ιράκ, ότι οι διεθνείς συνθήκες είναι δεσμευτικές πολιτικά, όχι νομικά, και μπορούν να εγκαταλειφθούν αν το επιβάλλει η πολιτική σκοπιμότητα.  Η Αμερική είναι σε θέση να αποφεύγει τους κανόνες, να αλλάζει τις προσδοκώμενες συμπεριφορές και να δημιουργεί νέες πραγματικότητες με αδιάλλακτες επιδείξεις βούλησης…Πρέπει χωρίς ντροπή, απολογίες, συμβιβασμούς, να είμαστε η Αμερική του συνταγματικού ηγεμονισμού».

Για ένα μικρό χρονικό διάστημα, στην αρχή του 21ου αιώνα, μπήκαμε σε ιστορικό βέρτιγκο, καθώς οι νικητές του ψυχρού πολέμου πίστεψαν ότι μπορούσαν να επιβάλλουν μια οικονομική νεο-αποικιοκρατία στις αναπτυσσόμενες χώρες αλλά και τα περιφερειακά Λατινο-Αμερικάνικα και Ευρωπαϊκά κράτη.

Έτσι ο Βρετανός νέο-ιμπεριαλιστής ιστορικός και φίλος του κ. Μητσοτάκη Νιλ Φέργκιουσον προέτρεπε τους Αμερικανούς να επανα-συστήσουν τη Βρετανική αυτοκρατορία του «ελεύθερου εμπορίου» και των «ισορροπημένων προϋπολογισμών» με «στρατιωτική βία» για να κάνουν τον κόσμο «ασφαλή για τον καπιταλισμό και την δημοκρατία». Ο καθηγητής των ανθρώπινων δικαιωμάτων στο Χάρβαρντ Μαικλ Ιγκνάτιεφ, υποστήριζε τη χρήση των βασανιστηρίων, ενώ τα mainstream ΜΜΕ πρόβαλαν τις φαντασιώσεις περί Αμερικάνικης ανωτερότητας.

Η ιδεολογική συμπόρευση των πολυεθνικών, των πολιτικών ελίτ, των διεθνών οικονομικών οργανισμών και των οργανικών διανοουμένων οδήγησε στην παγκόσμια διάδοση του νεοφιλελευθερισμού και της «ντεκαφεϊνέ» δημοκρατίας, με όπλα τα τανκς και τις banks.  H στρατιωτική «νίκη» στο Αφγανιστάν και το Ιράκ είτε προηγείτο είτε ακολουθούσε την επιβολή του Washington consensus από το ΔΝΤ.

Η «νίκη» όμως ήταν Πύρρεια. Το «σοκ και δέος» που ένοιωσαν οι λαοί γύρισε σαν μπούμεραγκ κατά των εμπνευστών του. Η παγκοσμιοποίηση χρειάζεται ανοικτές αγορές χρήματος, εμπορευμάτων και ανθρώπων. Ο νεοφιλελευθερισμός εμφανίστηκε ως το ύστατο στάδιο της ιστορίας.

Αλλά η ανεξέλεγκτη κίνηση κεφαλαίων, η υποβάθμιση του κοινωνικού κράτους, η ιδιωτικοποίηση και εμπορευματικοποίηση όλων των υπηρεσιών έκανε τους πολίτες μικρο-καπιταλιστές του εαυτού τους. Σύντομα οδήγησαν σε τεράστια αύξηση των ανισοτήτων, σε δομική ανεργία και καταστροφή της κοινωνικής συνοχής, παρ’ ότι δεν τα κατάλαβε ο κ. Πισσαρίδης. Ο Μπιλ Κλίντον ξεκίνησε το ξήλωμα του καχεκτικού κοινωνικού κράτους και την επίθεση στους μαύρους με τη μαζική φυλάκιση και την στρατικοποίηση της αστυνομίας.

O Τζο Μπάϊντεν τον υποστήριξε στο Κογκρέσο. Όταν ξέσπασε η οικονομική κρίση, μεγάλο μέρος του Αμερικανικού - και του Βρετανικού - λαού αισθάνθηκε ταπεινωμένο, εγκαταλειμμένο από τους ηγέτες τους, έρμαιο εξελίξεων που δεν ελέγχονται. Η γιγάντωση των ανισοτήτων (1% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 50% του πλούτου), η προλεταριοποίηση των εργατών και η φτωχοποίηση των μεσαίων, διέλυσε την εύθραυστη κοινωνική συνοχή. Η πολύχρωμη Αμερικανική κοινωνία χωρίστηκε ταξικά, πολιτισμικά και εθνικά. Οι πολίτες άρχισαν συνειδητοποιούν ότι ζουν σε διαλυμένες κοινωνίες, χωρίς μέλλον και ελπίδα.

Δύο ήταν οι απαντήσεις των ελίτ. Η πολιτική του φόβου και του εκφοβισμού που πριμοδοτήθηκε από την φασιστική και Ισλαμική τρομοκρατία, δεύτερο, ο εθνο-λαϊκισμός. Ένα παγκόσμιο κράτος έκτακτης ανάγκης άρχισε να εγκαθίσταται και σήμερα γενικεύεται με δικαιολογία την πανδημία.

Η συστηματική παρακολούθηση των ηλεκτρονικών επικοινωνιών, η αύξηση της καταστολής και των δυνάμεων της αστυνομίας και των μυστικών υπηρεσιών, η επιβολή του δικαίου της εξαίρεσης στις περισσότερες Δυτικές δημοκρατίες μας βάζουν σε μια περίοδο αυταρχικής και απολυταρχικής δημοκρατίας, ενός καπιταλισμού με απάνθρωπο πρόσωπο.

Η δεύτερη είναι ο ακροδεξιός και εθνικιστικός λαϊκισμός, με πρωταγωνιστή τον Τραμπ. Γιατί ποιο είναι το νόημα του Τραμπ; Νίκη του εθνικού καπιταλισμού, του εθνικιστικού ρατσισμού, επιφανειακή εγκατάλειψη της φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης.  Ο Τραμπ είναι το αποτέλεσμα της αποτυχίας ενός οικονομικού συστήματος, της γεωπολιτικής αστάθειας στην οποία οδήγησε και της προσπάθειας διαχείρισης της παρακμής του.

*Στο δεύτερο μέρος της «Αμερικής του Τραμπ»: H επιστροφή του απωθημένου

Υστερόγραφη ανακοίνωση

Διεθνές Συνέδριο

Αριστερή θεωρία για τον 21ο αιώνα -II

Το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς διοργανώνει το δεύτερο συνέδριο του ερευνητικού προγράμματος «Αριστερή θεωρία για τον 21ο αιώνα» που χρηματοδοτείται από το Δίκτυο Transform! Europeμε την επιστημονική ευθύνη του Προέδρου του ΙΝΠ Κώστα Δουζίνα και του Επιστημονικού Διευθυντή του ΙΝΠ ΜιχάληΜπαρτσίδη.

Το συνέδριο θα πραγματοποιηθεί διαδικτυακά στις 14 και 15 Ιανουαρίου 2021.

Στόχος του προγράμματος είναι να χαρτογραφήσει τις τρέχουσες φιλοσοφικές, θεωρητικές και πολιτικές σχολές σκέψεις και να τις φέρει σε διάλογο. Το συνέδριο θα εξετάσει δύο θεματικές:

1. Σκέψεις για την αριστερή κυβερνησιμότητα. Η εμπειρία του ΣΥΡΙΖΑ από το 2015 έως το 2019

Το πρώτο μέρος του συνεδρίου θα διερευνήσει θεωρητικά την εμπειρία της διακυβέρνησης και θα ανοίξει τη συζήτηση στους Ευρωπαίους φίλους μας. Τι μπορεί να μάθει η ευρωπαϊκή Αριστερά από την ελληνική εμπειρία; Και αντίστροφα, πώς μπορεί η αριστερή θεωρία να βοηθήσει ώστε να βελτιωθούν πτυχές στρατηγικής, σχεδιασμού και αριστερής διακυβέρνησης;

2. Η ζωή σε σκοτεινούς καιρούς

Το δεύτερο μέρος θα μοιραστεί κάποιους προβληματισμούς για τη σκοτεινή πλευρά της εποχής μας, την αρνητικότητα που πρέπει να αντιμετωπίσει, να διαχειριστεί και να μεταμορφώσει η ριζοσπαστική πολιτική στρατηγική. Η αρνητικότητα εμφανίζεται είτε ως διαλεκτική στιγμή μετάβασης είτε ωςεπιστροφή του «κακού» στη βιοπολιτική διακυβέρνηση,  στην αυταρχική στροφή των δημοκρατιών, στις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες. Η πανδημία, το λοκντάουν και  η κατάσταση εξαίρεσης, η πολιτική του φόβου και οι πολλαπλές παραβιάσεις των ελευθεριών και των δικαιωμάτων φέρνουν κοντά τον νεοσυντηρητισμό, τον νεοφιλελευθερισμό και τον ακροδεξιό λαϊκισμό (Τραμπ, Μπολσονάρο, Όρμπαν, Brexit, Ερντογάν, κ.λπ.) και δημιουργούν μια μεγάλη ιδεολογική και πολιτική πρόκληση για την Αριστερά και τη δημοκρατία.

Κεντρικός ομιλητής του συνεδρίου θα είναι ο Jean-LucNancy.

Θα συμμετάσχουν οι:

Έφη Αχτσιόγλου, Αθηνά Αθανασίου,Χριστόφορος Βερναρδάκης, Τάνια Βοσνιάδου, Ηλίας Γεωργαντάς, Κώστας Δουζίνας,Βίκυ Ιακώβου, AdamGearey, PaulGuillibert, Μαρία Καραμεσίνη, Κωνσταντίνος Καβουλάκος, Δανάη Κολτσίδα, Γεράσιμος Κουζέλης, ΛόηςΛαμπριανίδης, Πέτρος Λινάρδος-Ρυλμόν,ToddMcGowan, Αριστείδης Μπαλτάς, Μιχάλης Μπαρτσίδης, Άκης (Peter)Μπράτσης, Boaventura de Sousa Santos, Γιώργος Σταμπουλής, Ευκλείδης Τσακαλώτος.

Θα υπάρχει δυνατότητα συμμετοχής του κοινού μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας.

Το συνέδριο είναι αφιερωμένο στη μνήμη του Λίο Πάνιτς.

Για περισσότερες πληροφορίες επικοινωνήστε με το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς στο .

tags: άρθρα

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)