(εικόνα άρθρου: ΜΟΤΙΟΝΤΕΑΜ/ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ)
Ενα γνώρισμα του νεωτερικού κράτους και των λειτουργιών του, ιδίως με τη δημιουργία των πολιτικών κομμάτων, που επέτρεψαν την πολιτική συνοργάνωση των κοινωνικών δυνάμεων, ώστε να εκφρασθούν σε κρατικό επίπεδο, ήταν η σύνδεση των κοινωνικών ανισοτήτων με τους πολιτικούς συσχετισμούς. Το άλλο, ήταν η οριοθέτηση ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας. Η πρώτη κατοχυρώνει την ατομική αυτονομία, ενώ η δεύτερη, χωρίς να συρρικνώνεται στο πεδίο του κράτους, συγκροτεί το πεδίο της συλλογικής αυτονομίας. Σε αυτό ανάγονται και οι Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας (ΣΣΕ), όπως ορίζει και το άρθρο 22 & 2 του Συντάγματος.
Ετσι συνδέεται το δικαίωμα του συνέρχεσθαι με το δικαίωμα της σύστασης σωματείων και συνδικαλιστικών ενώσεων, αλλά και με το δικαίωμα της απεργίας, το οποίο αναβιβάζεται σε δικαίωμα διαπραγμάτευ0σης, με τη σύναψη ΣΣΕ, στο προαναφερθέν πεδίο της συλλογικής αυτονομίας. Tα παραπάνω αποκρυσταλλώνονται στη μορφή του συνταγματικού, κοινωνικού κράτους δικαίου και της κρατικής ευθύνης. Αυτή συνυφαίνεται με τη διεύρυνση του δημόσιου χώρου. Είναι το αντίθετο από τον φιλελεύθερο συντηρητισμό του 19ου αιώνα, που θεωρούσε φυσικές τις ανισότητες και στον οποίο ριζώνει ο νεοφιλελευθερισμός.
Αλλωστε και ο προγονικός φιλελεύθερος συντηρητισμός του 19ου αιώνα -όπως, τώρα, και ο επίγονος νεοφιλελευθερισμός- καταστάσεις, όπως τη χαμηλότατα αμειβόμενη εργασία, την ανεργία, τη φτώχεια, την αρρώστια, τις θεωρούσε ατομικές υποθέσεις. Με το κοινωνικό κράτος, αυτή η φιλελεύθερη θεώρηση αντικαταστάθηκε από το αίτημα αυτά να υπαχθούν στο πεδίο της δημόσιας, κρατικής μέριμνας και ευθύνης.
Η προστασία των δημοσίων αγαθών ανάγεται, πλέον, στην περιωπή του συνταγματικού κανόνα. Δεν νοείται το συνταγματικό, δημοκρατικό κοινωνικό κράτος δικαίου, χωρίς τη δυναμική και τις συνέπειες αυτής της μεταβολής. Ετσι διαμορφώθηκε η κρατική ευθύνη και η κοινωνική της αναφορά. Ο νεοφιλελευθερισμός ακύρωσε αυτήν τη μεταβολή. Συνεπώς, ιδιωτικοποιείται η δημόσια σφαίρα, καθώς και η ίδια η πολιτική, η οποία αποπολιτικοποιείται. Ο δημόσιος χώρος, από πεδίο πολιτικού ανταγωνισμού, αλλά και ρύθμισης των διαφορών, αλώνεται από την ασυντόνιστη αγορά και τους ανεξέλεγκτους αυτοματισμούς της.
Δεν υπάρχει πεδίο για την κρατική ευθύνη, ως προστασία των δημοσίων αγαθών, αλλά και τη διασφάλιση των όρων βιοτικής αυτοτέλειας των ανθρώπων, δηλαδή των όρων που εγγυώνται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ζητήματα, όπως «πώς θα βγει ο επιούσιος;» ή πώς προστατεύεται κανείς απέναντι στην αρρώστια ή στην ανημπόρια των γηρατειών, λογίζονται ως ατομικές επιλογές. Οι εργαζόμενοι μετατρέπονται σε «ανθρώπους που είναι εξαρτημένοι από τον μισθό τους» και οι φτωχοί φταίνε για τη φτώχεια τους επειδή δεν έκαναν καλό management του εαυτού τους.
Οσο για τους απόμαχους, θα πρέπει «να σταματάμε να παίρνουμε τα λεφτά των νέων και να τα δίνουμε στους ηλικιωμένους». Η επίκληση της ατομικής ευθύνης, από την κυβέρνηση, προϋποθέτει μια σημασιολόγηση της έννοιας, τέτοια ώστε πυρήνας της να είναι ο αδηφάγος, κτητικός ατομικισμός -δηλαδή ο κοινός πυρήνας του φιλελεύθερου συντηρητισμού του 19ου αιώνα, καθώς και του έκγονου νεοφιλελευθερισμού- και όχι η ατομικότητα ως αυτεξουσιότητα, ως αυτονομία.
Αυτό δεν είναι απλό κυβερνητικό τέχνασμα. Βεβαίως, τώρα, είναι κυρίως αυτό. Αλλά είναι και κάτι ακόμη: η αποσύνδεση της κρατικής ευθύνης από την κοινωνική προστασία. Είναι ο ανοιχτός λογαριασμός του νεοφιλελευθερισμού με τη δημοκρατία. Η ατομική ευθύνη, από κατάφαση της αυτεξούσιας προσωπικότητας, μετατρέπεται σε αιτίαση σε βάρος των πολιτών που, βαθμηδόν, θα ευθύνονται για την ανεύθυνη κυβερνητική διαχείριση της υγειονομικής κρίσης.
Αυτή η κρίση θα επιδεινώσει την κρίση νομιμοποίησης των δημοκρατικών πολιτικών θεσμών. Καθίσταται κρίση του κράτους δικαίου, εκδηλούμενη διά της περιστολής συνταγματικών ελευθεριών, όπως με την αναστολή του άρθρου 11 & 2 του Συντάγματος περί απαγόρευσης των συναθροίσεων ανά την επικράτεια, κατ’ επίκληση της αόριστης έννοιας «δημόσια ασφάλεια», χωρίς ειδική αιτιολόγηση ως την απαγόρευση και τον κίνδυνο για τη δημόσια ασφάλεια, αλλά και για την αναλογικότητα του μέτρου και τη σχετική στάθμιση. Τώρα, διακυβεύονται και θεμελιώδεις αρχές του πολιτικού φιλελευθερισμού.
Ταυτοχρόνως, καταργούν την εργατική νομοθεσία, τον ν. 1264/1982. Τώρα, ανακύπτει επιτακτικώς το ζήτημα για την πολιτική ευθύνη της Αριστεράς, του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. και της προγραμματικής αντιπολίτευσης που οφείλει να ασκήσει, ώστε να υποδείξει την αποτελεσματική πολιτική που θα αποτρέψει τον κοινωνικό κατακερματισμό. Χρειάζεται η συγκρότηση ενός δημοκρατικού, προοδευτικού μετώπου υπεράσπισης της συνταγματικής δημοκρατικής τάξης, της κοινωνίας και της οικονομίας, κυρίως των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Αυτή είναι η έγνοια και η καθημερινότητα των ανθρώπων. Στην καθημερινότητα δοκιμάζεται η πολιτική, ιδίως η αριστερή πολιτική. Γιατί δεν υπάρχει τίποτε πιο ριζοσπαστικό από το να βελτιώνεις την καθημερινή ζωή των ανθρώπων.
* Ο Στέφανος Δημητρίου είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο
