Η προσπάθεια αποκλεισμού ψηφοφόρων από την εκλογική διαδικασία, η καθυστέρηση στην καταμέτρηση των ψήφων, οι επανειλημμένες δικαστικές προσφυγές για την ακύρωση των αποτελεσμάτων και η ανατροπή της ιδεολογικής ισορροπίας του Ανώτατου Δικαστηρίου δίνουν την εντύπωση ενός δυσλειτουργικού θεσμικού και δημοκρατικού συστήματος.

Αν αυτό συνδυαστεί με τα 70 εκατομμύρια ψήφων για τον Τραμπ και την τεράστια καθημερινή αύξηση των κρουσμάτων και των θανάτων από την πανδημία, έχουμε ένα εκρηκτικό μείγμα που, αν το βλέπαμε σε αφρικανική ή ασιατική χώρα, οι ορθολογιστές δημοσιολογούντες μας θα μιλούσαν για «αποτυχημένο κράτος».

Και όπως μας προειδοποιούν δημοσιεύματα και φίλοι, η περίεργη απόφαση του Τραμπ να μην αναγνωρίσει την ήττα του μπορεί να μην είναι απλά το πείσμα «μιας αναποδογυρισμένης χοντρής χελώνας στην παραλία που παραπατάει στον ζεστό ήλιο», όπως είπε χαρακτηριστικά ο δημοσιογράφος του CNN Αντερσον Κούπερ.

Ισως υπάρχει ένα σκοτεινό –αλλά δύσκολα επιτεύξιμο– σχέδιο να χρησιμοποιηθούν οι ρεπουμπλικανικές πλειοψηφίες στη Βουλή των πέντε διεκδικούμενων Πολιτειών, να απαγορεύσουν την καταμέτρηση των επιστολικών ψήφων και να ανακηρύξουν εκλέκτορες του Τραμπ με τις ευλογίες των συντηρητικών δικαστών.

Βία και νοθεία και εκλογικό πραξικόπημα στις ΗΠΑ; Είναι δυνατόν; Εχω υποστηρίξει επανειλημμένα σε βιβλία και άρθρα ότι ζούμε στην εποχή της παρακμής αυτού που συνηθίσαμε να ονομάζουμε «Δύση», «στην οποία ανήκουμε». Οι πρόσφατες εξελίξεις στις ΗΠΑ επιβεβαιώνουν την ανάλυση.

Ο εικοστός πρώτος είναι ο αιώνας μιας νέας παγκόσμιας ισορροπίας δυνάμεων με τη συστηματική μεταφορά πόρων και ισχύος από τη Δύση στην Ανατολή και από τον Βορρά στον Νότο. Ο Σπένγκλερ δημοσίευσε το περίφημο βιβλίο «Η παρακμή της Δύσης» το 1918. Η πρόβλεψη ήταν πρόωρη και η ανάλυση προβληματική.

Αλλά η πορεία είχε αρχίσει. Η αποικιοκρατία, οι δύο Παγκόσμιοι και ο Ψυχρός Πόλεμος μετέφεραν το κέντρο εξουσίας και πλούτου από το παρακμάζον Λονδίνο στην Ουάσινγκτον, δίνοντας στον 20ό αιώνα το όνομα «αμερικανικός». Η συστηματική μεταφορά πόρων και ισχύος από τη Δύση στην Ανατολή ξεκίνησε στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα με την απο-αποικιοκρατικοποίηση και κάνει τον 21ο αιώνα μιας νέας παγκόσμιας ισορροπίας.

Στο σημαντικό βιβλίο «The Rise and Fall of Great Powers: 1500-2000», ο ιστορικός Paul Kennedy υποστηρίζει ότι η ισχύς μιας μεγάλης δύναμης ή αυτοκρατορίας είναι πάντα συγκριτική. Η άνοδος σχετίζεται με τους διαθέσιμους οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους και την οικονομική σταθερότητα. Η παρακμή αρχίζει όταν προσπαθεί να επεκτείνει και εντείνει την κυριαρχία της (imperial overstretch) πέρα από τις οικονομικές δυνατότητές της. Γυρίζοντας στις ΗΠΑ, ο Kennedy σημειώνει ότι η συμμετοχή τους στην παγκόσμια παραγωγή και εμπόριο μειώνεται.

Στη δεκαετία του 1950 λεγόταν ότι, όταν η Αμερική φταρνίζεται, ο κόσμος παθαίνει πνευμονία. Αλλά μετά το 1960 τα πράγματα αλλάζουν. Η ήττα στο Βιετνάμ στοίχισε πολύ. Οι εξαγωγές γεωργικών και βιομηχανικών προϊόντων άρχισαν να μειώνονται δραματικά. Πρόσφατα, η Αμερική από μεγαλύτερος δανειστής έγινε ο μεγαλύτερος χρεώστης στον κόσμο, με το χρέος να αυξάνεται διαρκώς κατακόρυφα. Η Κίνα, ο μεγάλος αντίπαλος, κατέχει ένα μεγάλο μέρος αυτού του χρέους.

Αλλά οι στρατιωτικές υποχρεώσεις της Αμερικής συνεχώς αυξάνονται και περιορίζουν τη δυνατότητα άσκησης εναλλακτικών πολιτικών. Οι αναπτυξιακές επενδύσεις περιορίζονται, οι φόροι αυξάνονται και οδηγούν σε σμίκρυνση του ΑΕΠ και συγκρούσεις για τη διανομή του. Για τον Paul Kennedy, η Αμερική βρίσκεται σε κατάσταση ανάλογη με αυτήν της Μεγάλης Βρετανίας λίγο πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εχει τον ίδιο αριθμό βάσεων, μειούμενη ικανότητα να χρηματοδοτήσει τα αμυντικά βάρη και οικονομική στασιμότητα. Χρειάζεται λοιπόν να διαχειριστεί την παρακμή της. Τι στρατηγικές υπήρξαν σ’ αυτήν την κατεύθυνση;

Παγκοσμιοποίηση

Η πρώτη ήταν να μεταφερθεί το επιχείρημα του Μίλτον Φρίντμαν ότι «το καύσιμο του κόσμου είναι τα ιδιωτικά συμφέροντα» από τη Δύση στην υφήλιο. Ο Τόμας Φρίντμαν των «New York Times» αποκάλεσε την παγκοσμιοποίηση επαναστατική δύναμη προόδου και έγινε ήρωας των γιάπις σε όλη την υφήλιο και των εκσυγχρονιστών στη χώρα μας.

Οι ιδιωτικοποιήσεις, η μείωση του κοινωνικού κράτους, η απορρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών και των επαγγελμάτων ήταν απαραίτητα βήματα στον δρόμο για τη δημιουργία ενός «επίπεδου κόσμου». Η στωική παράδοση του κοσμοπολιτισμού ανασύρθηκε από τα εγχειρίδια της ιστορίας των ιδεών και έγινε το μανιφέστο των ελίτ. Οι νεο-κοσμοπολίτες υποσχέθηκαν ένα παγκόσμιο σύστημα περιορισμένης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κυρίως του δικαιώματος ιδιοκτησίας, ως απαραίτητο συμπλήρωμα του άπληστου καπιταλισμού.

Μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, ο Τζορτζ Μπους έπεισε τις δυτικές ηγεσίες ότι η παγκόσμια επέκταση της δημοκρατίας αποτελεί προϋπόθεση για την ανατροπή του ολοκληρωτισμού και της τρομοκρατίας. Για μικρό χρονικό διάστημα, την αρχή του 21ου αιώνα, μπήκαμε σε ιστορικό βέρτιγκο, καθώς οι νικητές του Ψυχρού Πολέμου πίστεψαν ότι μπορούσαν να επιβάλουν μια οικονομική νεο-αποικιοκρατία στις αναπτυσσόμενες χώρες αλλά και τα περιφερειακά λατινο-αμερικανικά και ευρωπαϊκά κράτη.

Ετσι ο Βρετανός ιστορικός και φίλος του κ. Μητσοτάκη Νιλ Φέργκιουσον προέτρεπε τους Αμερικανούς να επανασυστήσουν τη Βρετανική Αυτοκρατορία του «ελεύθερου εμπορίου» και των «ισορροπημένων προϋπολογισμών» με «στρατιωτική βία».

Ο καθηγητής των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων στο Χάρβαρντ Μάικλ Ιγκνάτιεφ υποστήριζε τη χρήση των βασανιστηρίων, ενώ τα mainstream ΜΜΕ πρόβαλλαν τις φαντασιώσεις περί αμερικανικής ανωτερότητας. Η ιδεολογική συμπόρευση των πολυεθνικών, των πολιτικών ελίτ, των διεθνών οικονομικών οργανισμών και των οργανικών διανοουμένων οδήγησε στην παγκόσμια διάδοση του νεοφιλελευθερισμού και της ντεκαφεϊνέ δημοκρατίας με όπλα τα τανκς και τις banks.

H στρατιωτική «νίκη» στο Αφγανιστάν και το Ιράκ μαζί με το Washington consensus του ΔΝΤ ήταν όμως πύρρειος. Το «σοκ και δέος» που ένιωσαν οι λαοί γύρισε μπούμερανγκ κατά των εμπνευστών του. Η παγκοσμιοποίηση χρειάζεται ανοιχτές αγορές χρήματος, εμπορευμάτων και ανθρώπων. Αλλά αυτές οδήγησαν σύντομα σε δομική ανεργία και γιγάντωσαν τις ανισότητες μέσα στα κράτη και ανάμεσά τους. Οι άνθρωποι άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι ζουν σε διαλυμένες κοινωνίες, χωρίς μέλλον και ελπίδα.

Ο Μπιλ Κλίντον, ο «πρώτος μαύρος πρόεδρος» όπως τον αποκαλούσαν, ξεκίνησε το ξήλωμα του καχεκτικού κοινωνικού κράτους και την επίθεση στους μαύρους με τη μαζική φυλάκιση και τη στρατιωτικοποίηση της αστυνομίας. O Τζο Μπάιντεν τον υποστήριξε στο Κογκρέσο. Οταν έσκασε η οικονομική κρίση, μεγάλο μέρος του αμερικανικού και βρετανικού λαού αισθάνθηκε ταπεινωμένο, εγκαταλειμμένο από τους ηγέτες του, έρμαιο εξελίξεων που δεν ελέγχονται.

Σε αυτό το περιβάλλον άνθησαν ο ακροδεξιός λαϊκισμός, το Brexit και ο Τραμπ. Ο Τραμπ ήταν μια κάποια απάντηση στην παρακμή. Φάνηκε να εγκαταλείπει τον μεταπολεμικό ρόλο των ΗΠΑ ως πρωταγωνιστή του ελεύθερου εμπορίου και διεθνούς σερίφη. Ο προστατευτισμός, ο εμπορικός πόλεμος και ο απομονωτισμός επαναπροσδιόρισαν το στρατηγικό δόγμα με κέντρο τη νοτιο-ανατολική Ασία.

Η επίθεση του Τραμπ στην Ευρωπαϊκή Ενωση και τους συμμάχους στο ΝΑΤΟ που δεν πληρώνουν το κόστος της ασφάλειάς τους, η αποχώρηση από σημαντικές διεθνείς Συμφωνίες, όπως του Παρισιού για το κλίμα, με το Ιράν για τα πυρηνικά, η μη συμμετοχή στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και η αποχώρηση από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας αποτελούν συμπτώματα της παρακμής.

Οι άνισες κοινωνίες με υποτυπώδη δημόσια συστήματα υγείας αποτέλεσαν πρόσφορο έδαφος για τη διάδοση της πανδημίας. Μια ιδεολογία που αποβλέπει σε συνεχή αύξηση του κέρδους ατόμων και επιχειρήσεων δεν ενδιαφέρεται για τη δημιουργία ενός δίκαιου και αποτελεσματικού συστήματος περίθαλψης και δεν επεκτείνει τις κοινωνικές ασφαλίσεις σε όσους τις χρειάζονται. Εσωτερικά και εξωτερικά η Αμερική φθίνει.

* O Κώστας Δουζίνας είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και πρόεδρος του Ιδρύματος «Νίκος Πουλαντζάς»