«Η γενοκτονία των Εβραίων, ή η «Τελική Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος», για να χρησιμοποιήσω την ορολογία των ίδιων των ναζί, δεν περιορίζεται ούτε στο Άουσβιτς ούτε στα κέντρα θανάτωσης.

Τι άλλο δηλαδή ήταν;

Ο πρωταρχικός στόχος των ναζί σε ό,τι αφορούσε του Εβραίους, όπως σου έχω εξηγήσει, ήταν να τους αφανίσουν από το Γ’ Ράιχ, αναγκάζοντάς τους αρχικά να φύγουν. Από το 1933 έως το 1939, οι Εβραίοι μπορούσαν να φύγουν από την Γερμανία ή την Αυστρία ή από το τμήμα της Τσεχοσλοβακίας που ήταν προσαρτημένο στην Γερμανία, εγκαταλείποντας ουσιαστικά τα υπάρχοντά τους. Το κυριότερο πρόβλημά τους ήταν να βρουν, στην συνέχεια, μια χώρα να καταφύγουν…»

Απόσπασμα από το βιβλίο της Ανετ Βιβιορκά, «Το Άουσβιτς, όπως το εξήγησα στην κόρη μου».

***********************************

Πόσο εύκολο είναι τελικά να εξηγήσεις σ’ ένα παιδί την… «παράλογη λογική» του απόλυτου Κακού, όπως αυτό εμφανίστηκε στην Ευρώπη κάπου στα μέσα του 20ου αιώνα; Η στιγμιαία απάντηση που σου έρχεται στο μυαλό μετά από ένα τέτοιο ερώτημα είναι: είναι όχι μόνο εξαιρετικά δύσκολο, αλλά και ιδιαίτερα τολμηρό!

Και όμως… Η τιμημένη με το βραβείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος για το σύνολο του έργου της, ιστορικός Ανέτ Βιβιορκά (διευθύντρια ερευνών στο γαλλικό CNRS), απαντά στις απλές, φαινομενικά, αλλά ιδιαίτερα δύσκολες, ουσιαστικά, ερωτήσεις ενός 14χρονου κοριτσιού, της κόρης της Ματίλντ και το αποτέλεσμα αυτού του διαλόγου είναι το εξαιρετικό βιβλιαράκι με τίτλο «Το Άουσβιτς, όπως το εξήγησα στην κόρη μου» και που στην χώρα μας κυκλοφορεί, ήδη, από τις εκδόσεις Πόλις.

Τα ερωτήματα πολλά και βασανιστικά: Τι είναι γκέτο; Πως περνούσαν οι κρατούμενοι στο στρατόπεδο; Τι είναι γενοκτονία; Τι είναι ολοκαύτωμα; Γιατί σκότωναν τα μικρά παιδιά; Γιατί δεν δραπέτευαν οι κρατούμενοι; Τι είναι το χρέος της μνήμης; Ερωτήματα μέσα από την γυμνή λογική ενός παιδιού… Ερωτήματα που οι απαντήσεις τους «δημιουργούν» ιστορία!

Η γραφή (ή καλύτερα θα μπορούσαμε να πούμε: οι απαντήσεις…) της Βιβιορκά, η οποία στο σημείο αυτό πρέπει να σημειώσουμε πως «απαντά» με… δύο ιδιότητες: της μητέρας και της ιστορικού, δημιουργεί ένα ιδιαίτερα ζεστό κείμενο, το οποίο εκτός από το να διδάσκει ιστορία στον αναγνώστη, δημιουργεί ένα γραπτό βάσης μέσα από το οποίο προβληματίζεσαι σε ένα ευρύτερο πολιτικό και πολιτισμικό επίπεδο!

Ακόμα και αν έχεις διαβάσει, σχεδόν, τα πάντα σχετικά με το ολοκαύτωμα (γραφές όπως το «Εάν αυτό είναι άνθρωπος» του Πρίμο Λεβί) οι απαντήσεις της Βιβιορκά στην 14χρονη κόρη της Ματίλντ είναι μοναδική εμπειρία. Η αμεσότητα των απαντήσεων και η λιτή αλλά ουσιαστική εξιστόρηση των γεγονότων, φτιάχνουν μια μικρή αλλά εξαιρετική πεζογραφική πρόζα που αξίζει, πραγματικά να διαβαστεί!

Σε μια εποχή που τα κηρύγματα μίσους από τους νεοναζιστές Χρυσαυγίτες και όχι μόνο (υπάρχουν καλά κρυμμένα αρκετά ακροδεξιά τρωκτικά που ξερνούν αντισημιτικές αθλιότητες) όλο και πληθαίνουν, το βιβλίο της Βιβιορκά θα μπορούσε να λειτουργήσει σαν αντίδοτο στο δηλητήριο του… φιδιού! Θα μπορούσε να κρατήσει ζωντανή την μνήμη της αθλιότητας του Γ’ Ράιχ και θα μπορούσε, τέλος, να κρατήσει έξω από τις λογικές και τις ψυχές των ανθρώπων τα κηρύγματα μίσους των ναζιστών και απογόνων τους…

***********************************

Από το επίμετρο της Ρίκας Μπενβενίστε (αντιγράφοντας από το οπισθόφυλλο του βιβλίου…):

Δεν θυμάμαι να μου εξήγησαν ποτέ. Νομίζω ότι την ιστορία την είχα πάντα με κάποιον τρόπο ξανακούσει. Ωστόσο, σήμερα νιώθω πως ξέρω πότε ήταν η πρώτη φορά. Πρώτη φορά, λοιπόν, άκουσα την ιστορία από τη γιαγιά μου· ήταν βράδυ, και εκείνη στεκόταν δίπλα σε μια σόμπα πετρελαίου που δεν ζέσταινε αρκετά το μεγάλο ψηλοτάβανο σαλόνι. Η γιαγιά μου ήταν η καλύτερη, η πιο όμορφη, αυτή που μου έκανε όλα τα χατίρια, που μπορούσε να με κάνει καλά όταν αρρώσταινα, που ήξερε να κάνει τα πάντα για χάρη μου: να μου φτιάξει ένα ολόκληρο περίπτερο μέσα σε ένα κουτί από παπούτσια, να με πείσει να πάω στο σχολείο που μισούσα. Εκείνη, όμως, τη βραδιά μού έδινε το υλικό να ’χω να υφαίνω εφιάλτες για μια ζωή. Δεν θυμάμαι λεπτομέρειες, μονάχα ότι "ήταν πόλεμος", ότι "τους πήραν", "με τρένο" -ακόμη και τα παιδιά σαν κι εμένα-, ότι "υπέφεραν πολλά", ότι πεινούσαν κι αρρώστησαν βαριά, ότι "όταν γύρισαν δεν βρήκαν τίποτα, κανέναν"...

Δεν τα εξηγούσαν όλα τούτα στο σπίτι. Εξάλλου, δεν μιλούσαν γι’ αυτό στο σπίτι. Ίσως γιατί μιλούσαν πάντα και γι’αυτό. Ή ίσως γιατί μιλούσαν για όλα μέσα από αυτό. Δεν μου εξήγησαν, αφού πάντα ήξερα.

***********************************

ΤΟ ΑΟΥΣΒΙΤΣ, ΟΠΩΣ ΤΟ ΕΞΗΓΗΣΑ ΣΤΗΝ ΚΟΡΗ ΜΟΥ της Annette Wieviorka

Εκδόσεις: Πόλις, 2012

Επίμετρο: ΡΙΚΑ ΜΠΕΝΒΕΝΙΣΤΕ

Μετάφραση: ΚΟΡΙΝΑ ΔΕΥΤΕΡΑΙΟΥ