«Μαμά, μαμά θα πεθάνουμε!» Ένα παιδί κλαίει μέσα στον πανικό όταν άνδρες με μάσκες προσπαθούν να ανέβουν στο πλοιάριο που μεταφέρει πρόσφυγες καταμεσής της θάλασσας. Το επίμαχο βίντεο ανέβηκε στο twitter στις 4 Ιουνίου από την τηλεφωνική γραμμή επείγουσας βοήθειας προσφύγων AlarmPhone. Το περιστατικό συνέβη στο θαλάσσιο στενό μεταξύ Τουρκίας και Λέσβου. Σύμφωνα με την Frontex η ανατολική Μεσόγειος αποτελεί πλέον την πιο ενεργή οδό εισόδου προσφύγων στην ΕΕ.
Η γραμμή AlarmPhone αποτελεί ιδιωτική πρωτοβουλία. Πρόκειται για μια γραμμή έκτακτης ανάγκης για πρόσφυγες που αντιμετωπίζουν πρόβλημα ενώ βρίσκονται στην ανοιχτή θάλασσα. Η AlarmPhone προωθεί στη συνέχεια τις έκτακτες κλήσεις στην πλησιέστερη αρμόδια ακτοφυλακή και προσπαθεί να ασκήσει πίεση στις αρχές ώστε να δράσουν άμεσα για τη διάσωση προσφύγων. Ο Λόρεντς, Ελβετός εθελοντής στην AlarmPhone, είχε υπηρεσία στις 4 Ιουνίου. Οι άνθρωποι που επέβαιναν στο επίμαχο πλοιάριο βρίσκονταν σε απόγνωση, οι άνδρες με τις μάσκες είχαν καταστρέψει τη μηχανή, ακινητοποιώντας το πλοιάριο και αφήνοντάς το στην τύχη του. Σύμφωνα με τις συντεταγμένες που δόθηκαν στον Λόρεντς, όλα συνέβησαν στην ανοιχτή θάλασσα. «Αυτές οι επιθέσεις είναι απολύτως παράνομες από οποιαδήποτε νομική σκοπιά και καταδεικνύουν σαφώς την απίστευτη βία που ασκείται τελευταία εναντίον προσφύγων κατά μήκος των ελληνικών συνόρων» αναφέρει ο ίδιος.
THREAD: Are Greek coast guard forces deliberately sabotaging refugee boats on the high seas to push them back to Turkey, away from the Greek island of #Lesbos? Our @dwnews investigation started with this video from June 4. pic.twitter.com/IO2jWr46Bp
— Birgitta Schülke (@BirSchuelke) June 29, 2020
Οι εθελοντές στη γραμμή AlarmPhone αναφέρουν ότι λαμβάνουν κλήσεις για αντίστοιχες επιθέσεις όλο και συχνότερα. Το επόμενο πρωί, στις 5 Ιουνίου, άλλο ένα πλοιάριο με 19 επιβαίνοντες παρουσίασε προβλήματα. Ένας εξ αυτών ήταν ο 16χρονος Φαράντ (το όνομα δεν είναι το πραγματικό του) από το Αφγανιστάν. Όπως ανέφερε στη DW, διέφυγε από τη χώρα του μαζί με τη μητέρα και την αδερφή του, τις οποίες έχασε στον δρόμο για την Τουρκία. Τώρα είναι πλέον μόνος και προσπαθεί να φτάσει στην Ευρώπη. Δούλεψε σε ένα τουρκικό εργοστάσιο για τέσσερις μήνες ώστε να βγάλει κάποια χρήματα για να πληρώσει τους διακινητές. Ο Φαράντ περιέγραψε πώς ένα φουσκωτό σκάφος πλησίασε το πλοιάριο, στο οποίο επέβαινε, από την ελληνική πλευρά του στενού μεταξύ Ελλάδας-Toυρκίας, σταματώντας το. «Ήταν πέντε μασκοφόροι άνδρες» ανέφερε. «Ένας οδηγούσε, δύο μας χτύπησαν με ραβδιά, ένας κατέστρεψε τη βάρκα και τη μηχανή μας με ένα μαχαίρι. Ο πέμπτος παρακολουθούσε». Ο Φαράντ δεν τόλμησε να τραβήξει βίντεο της επίθεσης, αλλά κατέγραψε τα αποτελέσματά της αμέσως μετά με το κινητό του.
[Φωτογραφικό υλικό που τέθηκε στη διάθεση των διαδικτυακών ερευνητικών ιστοσελίδων Bellingcat και Lighthouse]
«Οι άνδρες με τις μάσκες είναι από τις ελληνικές δυνάμεις ασφαλείας»
Η DW ανέλυσε και επιβεβαίωσε τη γνησιότητα των εικόνων. Δείχνουν μια τρύπα στο πλοιάριο ενώ η μηχανή του είναι κατεστραμμένη. Άνθρωποι σε απόγνωση πέφτουν στη θάλασσα και προσπαθούν να κολυμπήσουν προς τη Λέσβο σπρώχνοντας συγχρόνως το πλοιάριο. Μια γυναίκα φωνάζει: «Έστειλαν τους φίλους τους να καταστρέψουν τη βάρκα μας – τώρα μας παρακολουθούν!». Στο βίντεο διακρίνεται ένα σκάφος της ελληνικής ακτοφυλακής με ένα μικρό φουσκωτό δίπλα του. Ο Φαράντ το κυκλώνει πάνω σε μια εκτυπωμένη φωτογραφία. Είναι απόλυτα σίγουρος ότι οι μασκοφόροι είναι άνδρες της ελληνικής ακτοφυλακής. Όπως λέει, ήρθαν από ένα μεγαλύτερο σκάφος της ακτοφυλακής και βρίσκονταν σε διαρκή επικοινωνία με το μεγάλο σκάφος.
Η εμπλοκή της ελληνικής ακτοφυλακής είναι δύσκολο να αποδειχθεί στην πράξη. Δεν υπάρχουν βίντεο από τη στιγμή της επίθεσης, οι μασκοφόροι δεν φορούν στολές και τα σκάφη τους δεν φέρουν σήμανση. Για το λόγο αυτό το βίντεο της 4ης Ιουνίου είναι σημαντικό. Μέσω εξονυχιστικής ανάλυσης της κατασκευής και των διακριτικών του χαρακτηριστικών, οι διαδικτυακές ερευνητικές πλατφόρμες Bellingcat και Lighthouse Report ήταν σε θέση να ταυτοποιήσουν το φουσκωτό με σκάφος της ελληνικής ακτοφυλακής. Το φουσκωτό ανήκει στο ελληνικό σκάφος της ακτοφυλακής ΛΣ 080 και αυτό το σκάφος αποδεικνύεται ότι κινήθηκε στα ανοιχτά της Λέσβου εκείνη την ημέρα.
[Δεξιά φαίνονται δύο πλοία: ένα φουσκωτό και ένα μεγαλύτερο πλοίο που φέρονται να ανήκουν στην ελληνική ακτοφυλακή σύμφωνα με την ανάλυση των εικόνων (5 Ioυνίου)]
«Η Ελλάδα απορρίπτει κάθε κατηγορία»
H Eλλάδα από την πλευρά της συνεχίζει να αρνείται ότι χρησιμοποιεί παράνομες μεθόδους για να αποτρέψει πρόσφυγες να φτάσουν στα ελληνικά νησιά. Κατόπιν ερωτήματος της DW προς την ελληνική ακτοφυλακή, εκπρόσωπός της απάντησε ότι εν μέσω της πανδημίας του κορωνοϊού η Ελλάδα αντιμετωπίζει «μαζικές» και «οργανωμένες» μεταναστευτικές ροές από την Τουρκία. Στην απάντησή της η ελληνική ακτοφυλακή αναφέρει επίσης: «Σημειώνεται ότι η προστασία της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα και η παροχή συνδρομής σε οποιοδήποτε πρόσωπο που κινδυνεύει, αποτελεί την ύψιστη επαγγελματική και ηθική υποχρέωση του Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ. Οι επιχειρήσεις του Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ., διενεργούνται σύμφωνα με τη διεθνή νομοθεσία και τις διεθνείς συμβάσεις και το αποτέλεσμά τους συνίσταται σε χιλιάδες ζωές μεταναστών που διασώθηκαν τα τελευταία έτη. Ως εκ τούτου, το ανθρωπιστικό έργο του ΛΣ-ΕΛ.ΑΚΤ είναι αδιαμφισβήτητο και οποιεσδήποτε δημοσιεύσεις που αφορούν σε υποτιθέμενες επικίνδυνες ή παράνομες ενέργειες διαψεύδονται, καθώς θα πρέπει να θεωρείται ότι ανάγονται στο πλαίσιο των ψεύτικων ειδήσεων και της σκοπούμενης παραπληροφόρησης εις βάρος του Φορέα μας.» Η ελληνική ακτοφυλακή εμμένει στο ότι προστατεύει τα ευρωπαϊκά σύνορα βάσει του εθνικού και διεθνούς δικαίου.
Πολύ γενική είναι πάντως καιι η απάντηση της Frontex, η οποία συνεργάζεται στενά με την ελληνική ακτοφυλακή στο Αιγαίο, σε ερώτηση της DW για τα γεγονότα της 4ης Ιουνίου. Tα κεντρικά της Frontex από τη Βαρσοβία απάντησαν τα εξής: «H Frontex δεσμεύεται πλήρως να τηρεί τις ύψιστες προδιαγραφές στον έλεγχο των συνόρων στο πλαίσιο των επιχειρήσεών της. Οι επαναπροωθήσεις είναι παράνομες βάσει διεθνούς δικαίου». Ωστόσο, η τεκμηρίωση που προκύπτει από τα βίντεο και οι δηλώσεις μαρτύρων που συγκεντρώθηκαν από την DW επί αρκετές εβδομάδες, υποδηλώνουν ότι αυτές οι επιθέσεις και οι επαναπροωθήσεις δεν αποτελούν πλέον μεμονωμένα συμβάντα. Αντίθετα παρατηρείται ότι εντείνονται και ότι εξελίσσονται σε πρότυπο εκφοβισμού που παραβιάζει το εθνικό και το διεθνές δίκαιο.
Από την άλλη πλευρά ανησυχία εκφράζει η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Ο Μπόρις Τσερσίκοφ, εκπρόσωπος τύπου της Ύπατης Αρμοστείας, επιβεβαίωσε στη DW ότι από τον Μάρτιο έχουν τεκμηριωθεί δεκάδες αντίστοιχα περιστατικά. Η Ύπατη Αρμοστεία ζήτησε από την ελληνική κυβέρνηση να διερευνήσει το θέμα και διευκρίνισε ότι: «η Ελλάδα έχει το νόμιμο δικαίωμα να ελέγχει τα σύνορά της και να διαχειρίζεται ζητήματα παράτυπης μετανάστευσης». Εντούτοις οφείλει να ενεργεί μόνο «σεβόμενη τα διεθνή πρότυπα για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την προστασία των προσφύγων».
Λίγες ώρες μετά την κλήση του Φαράντ, το πλοιάριο στο οποίο επέβαινε βρισκόταν ακόμη στη θάλασσα αλλά σταδιακά ξεφούσκωνε. Ο Φαράντ ανέφερε στη DW ότι ελληνικά πλοία που βρίσκονταν σε περιπολία όχι μόνο δεν προσέτρεξαν σε βοήθεια αλλά τους προσπέρασαν από μικρή απόσταση, προσπαθώντας να δημιουργήσουν κύματα που θα έσπρωχναν το ήδη εξασθενημένο πλοιάριο προς τα τουρκικά ύδατα. Τελικά οι πρόσφυγες που επέβαιναν σε αυτό ήταν τόσο κουρασμένοι που σταμάτησαν να κάνουν κουπί. Τελικά διασώθηκαν από την τουρκική ακτοφυλακή, ενώ ελάχιστος αέρας είχε απομείνει στο φουσκωτό πλοιάριο. Πίσω στην Τουρκία η DW συνομίλησε με τον Φαράντ. Η φωνή του έτρεμε, ήταν απογοητευμένος και σε απόγνωση. Ήταν η πέμπτη προσπάθειά του να φτάσει στην Ευρώπη.
«Δεν υπάρχει καλή πλευρά»
Η τουρκική ακτοφυλακή συχνά δημοσιεύσει φωτογραφίες από διασώσεις. Ωστόσο παρατηρητές στην περιοχή θεωρούν ότι η Ελλάδα δεν είναι η μόνη που ενδεχομένως παραβιάζει το δίκαιο. Όλοι λένε ότι και η τουρκική πλευρά παρατηρεί από μακριά τα τεκταινόμενα, προτιμώντας να τραβά βίντεο τους Έλληνες συναδέλφους που υποπίπτουν σε υποθετικά παραπτώματα ενώ οι ίδιοι δρουν σωστά διασώζοντας πρόσφυγες σε απόγνωση. «Δεν υπάρχει εδώ καλή πλευρά διότι και οι δύο πλευρές παίζουν ένα παιχνίδι στις πλάτες ευάλωτων ανθρώπων» ανέφερε στην DW ο Τόμι Όλσεν, ο ιδρυτής της πλατφόρμας AegeanBoatReport. «Και η ΕΕ φαίνεται να έχει δώσει το πράσινο φως στην Ελλάδα γι' αυτό». Ο Όλσεν καταγράφει τις προσφυγικές ροές στο Αιγαίο από το 2017.
Μερικές φορές πρόσφυγες συλλαμβάνονται αμέσως στα ανοιχτά μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Αυτό συνέβη στις 22 Ιουνίου, όταν βάρκα με 35 άνδρες, γυναίκες και παιδιά επαναπροωθήθηκε από ελληνικά ύδατα προς την Τουρκία. Ένας πρόσφυγας κατέγραψε με βίντεο τη σκηνή. Για άλλη μια φορά, το βίντεο δείχνει ένα φουσκωτό με μασκοφόρους άνδρες ως πλήρωμα. Πίσω από αυτό διακρίνεται σκάφος της ελληνικής ακτοφυλακής. Δεν είναι σαφές τι συνέβη στη συνέχεια. Οι πρόσφυγες που επέβαιναν στο πλοιάριο ανέφεραν ότι ένα τουρκικό σκάφος που περιπολούσε προσέγγισε ελληνικό πλοίο και ακούστηκαν πυροβολισμοί. Τότε ξέσπασε πανικός στους πρόσφυγες.
Στη διαδικασία επιβεβαίωσης των εικόνων από την DW, εμφανίστηκε κι ένα γνώριμο πρόσωπο στους δημοσιογράφους: ο 16χρονος Φαράντ, με τον οποίο η DW είχε χάσει στο μεταξύ την επικοινωνία. Στο βίντεο αυτό συνομιλεί με άνθρωπο της ευρωπαϊκής γραμμής έκτακτης ανάγκης 112. «Πρέπει να παραμείνεις ψύχραιμος και θα έρθουν όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Γνωρίζουν τη θέση σου» ανέφερε μια γυναίκα στα αγγλικά με ελληνική προφορά. «Η ελληνική ακτοφυλακή είναι κοντά, πολύ κοντά μας» αναφέρει ξανά ο Φαράντ απογοητευμένος. «Μας παρακολουθούν, ξέρουν πού είμαστε. Πότε θα έρθουν». Η φωνή από το τηλέφωνο επαναλαμβάνει: «Όσο το δυνατόν γρηγορότερα». «Περιμένετε και θα έρθουν, εντάξει;». Εκεί τελειώνει η κλήση.
Μπριγκίτα Σούλκε, Γιούλια Μπάγερ
Στην έρευνα συνέβαλαν η Έστερ Φέλντεν και ο Αμανουλάχ Γιάβαν
Απόδοση: Δήμητρα Κυρανούδη
