to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Ο μηδενισμός του κορονοϊού: ιδιοκτησία, ανισότητες και πανδημία

Μια πανδημία δεν δημιουργείται απλώς από έναν ιό που θέτει σε κίνδυνο ζωές. Η πανδημία είναι παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο. Είναι αποτέλεσμα επιστημονικών ανακοινώσεων, πολιτικών δηλώσεων, νομικών και διοικητικών πράξεων, που συνδέουν, κατηγοριοποιούν και δίνουν κοινό όνομα σε φαινόμενα, αναλύσεις και προβλέψεις που δεν έχουν καταρχάς προφανή σχέση.


Μια αγορά άγριων ζώων στην Κίνα, μια εκκλησία Ευαγγελιστών στη Νότια Κορέα, ένας ποδοσφαιρικός αγώνας στην Ιταλία, μια εκδρομή πιστών στους Αγίους Τόπους, μια έκθεση μόδας στο Μιλάνο, ένας Βραζιλιάνος τουρίστας στην Αίγυπτο, ένας Αγγλος επισκέπτης σε χιονοδρομικό κέντρο στη Γαλλία. Το τυχαίο και το ατύχημα βρίσκονται πάντα στην ιστορία. Μια τυχαία σειρά γεγονότων αποκτά νόημα αν τα συνδέσουμε με την ερμηνευτική αφήγηση περί πανδημίας. Μόνο τότε αρχίζουν να γίνονται ψηφίδες ενός σπονδυλωτού κινηματογραφικού έργου σαν αυτών του Ολντμαν ή του Τζάρμους.

Μηδενισμός

Ενα πολύπλοκο και παγκόσμιο σύνολο δηλώσεων, γεγονότων και πράξεων ενώνεται με την ονοματολογία («έχουμε πανδημία») και την παγκόσμια αντίδραση διεθνών οργανισμών, κυβερνήσεων και πολιτών. Η πανδημία αποτελεί κοινωνική κατασκευή, υπάρχει επειδή την προσδιορίζουν σημαντικοί διεθνείς και εθνικοί παράγοντες.

Το ίδιο ισχύει και με τη γενοκτονία: δεν αποτελεί ένα προφανές «φυσικό» φαινόμενο. Μόνο αν εξουσιοδοτημένοι δημόσιοι λειτουργοί –ιστορικοί, πολιτικοί, νομικοί– δηλώσουν ότι η εξολόθρευση μεγάλου αριθμού ομογενών –των Εβραίων, των Αρμενίων, των Ποντίων, των Τούτσι– έχει τα νομικά χαρακτηριστικά «γενοκτονίας», τότε αναγνωρίζεται και δημιουργεί έννομες και πολιτικές συνέπειες.

Η νομιναλιστική κατασκευή της πανδημίας στηρίζεται βέβαια σε υλικό υπόβαθρο που επιτρέπει την αναγωγή της ασθένειας σε παγκόσμιο φαινόμενο. Η παθολογική αιτία, ο ιός μολύνει πληθυσμούς, διαδίδεται γρήγορα και έχει κάτι το οικουμενικό: δεν σταματάει στα σύνορα, ούτε διακρίνει μεταξύ ανθρώπων.

Η παγκοσμιοποιημένη οικονομία με τις πολυσχιδείς μορφές της, η τεράστια αύξηση των διεθνών, κυρίως αεροπορικών, ταξιδιών για τουρισμό, εμπόριο ή διεθνείς συναντήσεις, πολλαπλασιάζει και εντείνει την επιδημιολογική δυναμική. Οι παγκοσμιοποιημένες επικοινωνίες αποτελούν χώρο εξάπλωσης και σύμμαχο του ιού.

Ταυτόχρονα, η παγκοσμιοποίηση τείνει να ομοιογενοποιεί τις αντιδράσεις κρατών, πληθυσμών, συστημάτων υγείας και πολιτικής προστασίας. Η παγκοσμιοποιημένη οικονομία ενδιαφέρεται αποκλειστικά για την κυκλοφορία χρήματος, πίστης και εμπορευμάτων.

Δεν έχει αξίες και αντιτίθεται στις αξίες πέραν του κέρδους, είναι μηδενιστική. Ο ιός μοιάζει με τις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές: όπως κι αυτές, αποσκοπεί στον πολλαπλασιασμό του, όπως κι αυτές δεν έχει άλλο «σκοπό» από τη διάδοση και διείσδυσή του σε συνεχώς αυξανόμενο αριθμό σωμάτων. Ο ιός είναι το κοινό νόμισμα της παγκοσμιοποιημένης ανθρωπότητας. Η δράση του είναι μηδενιστική, αλλά αποτελεί και σύμβολο του μηδενισμού της παγκοσμιοποίησης.

Οι διακρίσεις της πανδημίας

Η επιδημιολογική και παγκοσμιοποιημένη διάσταση αποτελούν τη μία πλευρά της πανδημίας. Αλλά δεν υπάρχει πανδημία χωρίς πολλές εθνικές επιδημίες. Ενώ η παθογένεια και η παγκοσμιοποίηση οδηγούν σε συγκλίσεις, οι εθνικές αντιδράσεις τείνουν σε διαφοροποιήσεις.

Το κοινωνικό έδαφος στο οποίο διαδίδεται ο ιός με τις ταξικές, φυλετικές και άλλες διαστρωματώσεις του, η προετοιμασία του κράτους για ένα τέτοιο ενδεχόμενο, και τέλος τα μέτρα έκτακτης ανάγκης καθορίζουν τα αποτελέσματα στη ζωή και την υγεία. Μπορεί ο ιός να μην κάνει διακρίσεις, αλλά η αρρώστια είναι βαθιά ταξική και φυλετική.

Στη Βρετανία έχουμε 55 θανάτους για κάθε 100.000 άτομα στις φτωχότερες περιοχές, μόλις 25 στις πλουσιότερες. Οι μαύροι έχουν τέσσερις φορές περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν από ό,τι οι λευκοί. Το 95% των γιατρών και το 61% των νοσοκόμων και υγειονομικών υπαλλήλων που πέθαναν ανήκουν σε εθνικές μειονότητες. Ο Μπόρις Τζόνσον δεν τους προστάτευσε – πολλοί πέθαναν γιατί δεν είχαν τα απαραίτητα μέτρα προσωπικής προστασίας. Οι ανισότητες σκοτώνουν.

Τα ίδια και χειρότερα στην Αμερική. Στο Γουισκόνσιν, οι μαύροι είναι 6% του πληθυσμού, αλλά οι μισοί στους θανάτους από τον ιό. Στο Σικάγο, 70% των νεκρών είναι μαύροι, ενώ αποτελούν μόνο το 30% του πληθυσμού. Στο Ρίτσμοντ της Βιρτζίνια, όσοι πέθαναν εκτός από έναν ήταν μαύροι. Δεν αποτελεί έκπληξη. Το τεράστιο χάσμα μεταξύ των λευκών και των μαύρων στην υγεία, το προσδόκιμο ζωής και τη θνησιμότητα είναι πασίγνωστο, όπως και η αιτία του: ο ρατσιστικός καπιταλισμός.

Εχει κρατήσει τους Αφροαμερικανούς συντριπτικά φτωχότερους με τεράστιες ανισότητες στην υγεία και την περίθαλψη. Τα θεμέλια των ΗΠΑ βρίσκονται στη δουλοκτησία που επιβιώνει σήμερα ως ρατσισμός και στον άγριο καπιταλισμό που καταδικάζει το ένα τρίτο του πληθυσμού σε φτώχεια και αρρώστια. Οι μαύροι και άλλες εθνικές μειονότητες ζουν σε πιο μολυσμένες, πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές και αποτελούν την πλειονότητα σε χώρους όπου η φυσική αποστασιοποίηση είναι αδύνατη: φυλακές, αναμορφωτήρια, καταφύγια αστέγων και βετεράνων. Η βιολογική και κοινωνική επιβίωση εξαρτώνται από την φυλή και την τάξη. Θυμόμαστε αυτές τις αλήθειες μόνο όταν γίνονται εξεγέρσεις.

Ιδιοκτησία και ανισότητες

Ο Τομά Πικετί, στο πρόσφατο βιβλίο του «Κεφάλαιο και Ιδεολογία», εξετάζει συστηματικά την ιστορία των ανισοτήτων και των ιδεών που έχουν χρησιμοποιήσει οι ισχυροί και οι πλούσιοι για να τις δικαιολογήσουν. Δύο φόβοι κρατούν τους καπιταλιστές ξύπνιους τα βράδια: η φορολογία και η βία των εξεγέρσεων. Δύο μεγάλες «κατακτήσεις» της νεωτερικότητας συνέβαλαν στην επικράτηση των ανισοτήτων.

Η σχεδόν απόλυτη νομική προστασία της ιδιοκτησίας και οι εξουσίες του κυρίαρχου: η δικαιοσύνη, η ασφάλεια, η νόμιμη χρήση της βίας που, ως προνόμια του κράτους, δίνουν την εντύπωση ότι είναι ανεξάρτητα, αποπολιτικοποιημένα, έξω από τον έλεγχο της οικονομικής ελίτ. Οι καπιταλιστικές κοινωνίες «ιεροποίησαν» την ατομική ιδιοκτησία όπως και το ιερό καθήκον του οφειλέτη προς τον πιστωτή. Η ιδιοκτησία είναι απαραβίαστη και είναι δουλειά του κράτους να την προστατεύει.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της απελευθέρωσης των δούλων. Οι Γάλλοι και Βρετανοί έμποροι σκλάβων και οι ιδιοκτήτες φυτειών, οι Ρώσοι γαιοκτήμονες, οι ελίτ της Βραζιλίας που έχασαν την ανθρώπινη «περιουσία» τους αντιμετωπίστηκαν με σεβασμό και αποζημιώθηκαν πλήρως. Η ιδιοκτησία του δουλοκτήτη παραμένει ιερή ακόμη και μετά την απελευθέρωση. Η περίπτωση της Αϊτής είναι χαρακτηριστική. Η δουλεία καταργήθηκε το 1793 μετά την πρώτη επανάσταση δούλων κατά των Γάλλων αποικιοκρατών.

Οι κάτοικοι του Saint-Domingue πίστεψαν ότι το liberté, égalité, fraternité της Γαλλικής Επανάστασης ισχύει και γι’ αυτούς. Δεν ήταν έτσι. Οι Γάλλοι πολέμησαν μανιασμένα τους επαναστάτες για 15 χρόνια. Οταν αναγκάστηκαν να αποδεχτούν την ανεξαρτησία, επέβαλαν στο νέο έθνος αποζημίωση για τις απώλειες των δουλοκτητών που ισοδυναμούσε με το 15% του ετήσιου εθνικού εισοδήματος επ’ αόριστον. Οπως είδαμε επανειλημμένα και στην Ελλάδα, η ελευθερία υποχωρεί πάντα όταν έρχεται σε σύγκρουση με την ιδιοκτησία. Θα το εξηγήσω λεπτομερώς στα επόμενα.

Η καταστροφική δύναμη της πανδημίας έχει ανάλογη προέλευση και αποτέλεσμα. Καθώς τα κράτη ιδιωτικοποίησαν τις δημόσιες υπηρεσίες, μείωσαν τους φόρους των πλουσίων και περιέκοψαν την κοινωνική υποστήριξη των φτωχότερων, δημιούργησαν το έδαφος όπου η πανδημία μετατράπηκε σε έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Η απαίτηση για «δικαιοσύνη» στην εξεγερμένη Αμερική είναι ίδια με την απαίτηση για ισότητα στην Ελλάδα.

Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν έλεγε ότι, ενώ για τον Μαρξ οι επαναστάσεις είναι οι ατμομηχανές της Ιστορίας, μπορεί τα πράγματα να είναι διαφορετικά. «Ισως οι επαναστάσεις έρχονται όταν η ανθρωπότητα, […] ταξιδεύοντας σ’ αυτό το τρένο, τραβάει το φρένο έκτακτης ανάγκης». Ισως ήρθε η ώρα να τραβήξουμε τον λεβιέ και να βάλουμε τη ζωή πάνω από την ιδιοκτησία.

* Ο Κώστας Δουζίνας είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και πρόεδρος του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς»

 
 
tags: άρθρα

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)