Μια παλιά παράδοση στην πολιτική διαχείριση του ποινικού φαινομένου εμμένει αγκυλωμένη σε αναχρονιστικές και παρωχημένες αντιλήψεις σχετικά με την πρόληψη του εγκλήματος, το ύψος των ποινών και τη μεταχείριση των κρατουμένων. Πρόκειται για αντιλήψεις που αντιλαμβάνονται ως βασική επίσημη αντίδραση στο έγκλημα την αυστηρή καταστολή, τις βαριές ποινές και το «θάψιμο» των κρατουμένων σε φυλακές, από τις οποίες δεν πρόκειται να ξαναβγούν.
Αν και η πολιτική δεν είχε ποτέ θετικό αποτέλεσμα, αλλά αντίθετα εκτίναξε την εγκληματικότητα όπου εφαρμόστηκε, οι απόψεις αυτές έχουν επικρατήσει. Οι υπέρμαχοί τους επιμένουν και μάλιστα χλευάζουν και λοιδορούν κάθε αντίθετη άποψη, αρνούνται να δουν την πραγματικότητα και να παραδεχθούν το εσφαλμένο των αντιλήψεων και επιλογών τους.
Ετσι, όμως, διατηρούν μια στρεβλή τάξη πραγμάτων στο πλαίσιο της οποίας απαξιώνεται οτιδήποτε δεν είναι βίαιο (μην ακούτε που «αποτάσσονται τη βία από όπου και αν προέρχεται»), οι αστυνομικοί εκλαμβάνονται ως ράμπο και προάγεται η άποψη ότι τα μέτρα αντεγκληματικής πολιτικής εξαντλούνται σε βία, συλλήψεις, φυλακίσεις, φυλακές υψίστης ασφαλείας, ανεξάρτητα από τα αίτια και τα χαρακτηριστικά της εγκληματικότητας. Αυτή η αντίληψη λοιπόν δεν είναι απλά παρωχημένη ή αναποτελεσματική, αλλά κυρίως δεν είναι σοβαρή, επειδή αν και έχει αποτύχει προάγεται συστηματικά.
Στη ίδια κατεύθυνση εντάσσεται και μια πολύ «φορεμένη» ιδέα, αυτή του σωφρονισμού: και ενώ εδώ και χρόνια η ιδέα αυτή έχει απαξιωθεί ως εκτός πραγματικότητας, ως αντιεπιστημονική και ως προσβάλλουσα βασικά δικαιώματα των κρατουμένων, φαίνεται ότι ουδείς από τους έχοντες την αρμοδιότητα λήψης αποφάσεων έχει ασχοληθεί με αυτό· ούτε και με τον σκοπό της ποινής (που σαφώς δεν είναι ο σωφρονισμός)· αλλά ούτε η απλή ανάγνωση του σωφρονιστικού κώδικα φαίνεται να έχει απασχολήσει. Και ενώ όλα αυτά συμβαίνουν, διατυπώνονται απόψεις με πολιτικό βάρος που αναφέρονται στον νέο σωφρονισμό (μοντέρνο και δημοκρατικό!), υπό την εσφαλμένη εντύπωση ότι επειδή στα επίσημα δελτία ειδήσεων δεν αναφέρονται οι θάνατοι των κρατουμένων, οι αυτοκτονίες και οι συμπλοκές, αυτά δεν γίνονται γνωστά.
Πραγματικά είναι αξιοπερίεργο ότι σχεδόν δέκα χρόνια μετά τη δημόσια δήλωση της CPT κατά της Ελλάδας, οι έχοντες την κεντρική πολιτική ευθύνη για τις φυλακές, μοιάζει να θεωρούν ότι «διοικούν» φυλακές άλλου κράτους. Δεν εξηγείται διαφορετικά το ότι γίνονται δηλώσεις που αποτιμούν θετικά τους τελευταίους 10 μήνες στην αντεγκληματική πολιτική.
Είναι δε πραγματικά λυπηρό ότι ύστερα από τόσα χρόνια προσπαθειών των πλέον σοβαρών διεθνών οργανισμών, όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης, και πολλών ανθρώπων και φορέων για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων των κρατουμένων, για τη θέσπιση ενός πλαισίου επανένταξης και εναλλακτικών της στέρησης της ελευθερίας κυρώσεων, η κυβέρνηση επιτρέπει τη νόθευση και την απαξίωση κάθε μέτρου για την καλυτέρευση των όρων έκτισης της ποινής, μεταξύ αυτών τις άδειες κρατουμένων και τις εκπαιδευτικές άδειες.
Αντί όλων αυτών εφαρμόζεται τελικά η αυταρχική, εκδικητική και βίαιη μεταχείριση των κρατουμένων: η περίπτωση του Βασίλη Δημάκη είναι χαρακτηριστική αυτού του κλίματος. Καθόλου δεν προβλημάτισαν οι εκκλήσεις και οι παρεμβάσεις ειδικών και μη, για την αποκατάσταση της εκπαιδευτικής δραστηριότητας του συγκεκριμένου κρατουμένου, ούτε η απελπισία του. Καθόλου δεν προβλημάτισαν ούτε οι εκκλήσεις της ΕΕΔΑ που είναι συμβουλευτικό όργανο του πρωθυπουργού (είναι άραγε γνωστό αυτό;), αλλά φαίνεται ότι ούτε ανθρωπιστικοί λόγοι, που θα έδιναν τη δυνατότητα υπαναχώρησης, συνεκτιμώνται.
Ομως, έτσι οδηγούμαστε σε ένα συμπέρασμα που υπονοήσαμε από την αρχή: ότι οι έχοντες την αρμοδιότητα για τις φυλακές χαρακτηρίζονται από μια ιδεολογική καθυστέρηση, αν όχι από πλήρη άγνοια. Διαφορετικά, είμαστε ενώπιον της πρώτης πράξης μιας απόλυτα αντιδημοκρατικής τροπής της αντεγκληματικής πολιτικής: ποιος νέος σωφρονισμός; Εδώ πρόκειται για το «cowboy style punishment», δηλαδή για ένα νέο πρόσωπο της καταστολής που θυμίζει τη Βασιλική Χωροφυλακή και θεωρεί τα δικαιώματα ιδεοληψίες και άλλωστε, ήταν αναμενόμενο από την παρούσα κυβέρνηση.
Παρά το ότι πολλοί νομίζουν πως η αντεγκληματική πολιτική εντάσσεται στις υπηρεσίες καθαριότητας του δήμου, που ξεβρομίζουν την πόλη, η πραγματικότητα είναι ότι η αντεγκληματική πολιτική δεν χρειάζεται άλλα πειράματα και ότι η άσκησή της δεν είναι βάρδια αλλά δημόσια λειτουργία και ότι η καταστολή δεν αποδίδει. Αν όμως στην περίπτωση Δημάκη υπάρξει μοιραία εξέλιξη, τότε η κυβέρνηση θα πρέπει να παραδεχθεί ότι στελέχη της «σχεδίασαν» μια ανθρωποκτονία που μοιάζει με ατύχημα και να αναλάβει τις ευθύνες. Αλλά θα είναι πολύ αργά.
* Η Σοφία Βιδάλη είναι καθηγήτρια Εγκληματολογίας και Αντεγκληματικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο
