Και να που έτσι βρεθήκαμε να μιλάμε μπροστά σε οθόνες και σε σημαδάκια που αντιπροσώπευαν ανθρώπους. Κάποιοι, πιο τυχεροί όπως εγώ, σε μικρά ακροατήρια που μπορούσες να ακούσεις ή και να δεις τον καθένα και την καθεμιά, και άλλοι στα μεγάλα πλήθη των 300 ή 400 ατόμων, με συνδέσεις που κάθε λίγο «έπεφταν», καθώς όλο και περισσότεροι προσπαθούσαν να μπουν.

Η δύναμη και οι αντοχές του πανεπιστημίου

Κλείνει κοντά ενάμιση μήνας που ξαφνικά η εξ αποστάσεως εκπαίδευση στα πανεπιστήμια έγινε η νέα πραγματικότητα που επέβαλλε η πανδημία, ανοίγοντας μια συζήτηση, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, για τις επιπτώσεις της. Ας είμαστε καταρχάς ειλικρινείς. Αυτό που κάνουμε στο πανεπιστήμιο σήμερα δεν είναι εξ αποστάσεως διδασκαλία. Είναι κάτι υβριδικό, κάτι που γέννησε η ανάγκη.

Οι υπουργικές θριαμβολογίες για την πάνδημη συμμετοχή των φοιτητών δεν μπορούν να αλλάξουν την πραγματικότητα. Η εξ αποστάσεως διδασκαλία απαιτεί μεθόδους διδασκαλίας, ειδικό εκπαιδευτικό υλικό, τρόπους συνεργασίας και αξιολόγησης με όσους παρακολουθούν. Έναν «ψηφιακό κόσμο» που δεν υπήρχε έως τώρα. Όλοι και όλες που κληθήκαμε να συνεχίσουμε τη διδασκαλία μας βρεθήκαμε απροετοίμαστοι και απροετοίμαστες. Και αρχίσαμε να μαθαίνουμε πώς και ποια πλατφόρμα θα μας εξυπηρετήσει, πού θα βρούμε υλικά με κλειστές τις βιβλιοθήκες και τα αρχεία, χωρίς ηλεκτρονικά βοηθήματα, αυτοσχεδιάζοντας, αναζητώντας βοήθεια στις οδηγίες των πρυτανικών αρχών ή στην εμπειρία των συναδέλφων.

Προσπαθήσαμε να προσαρμόσουμε τη διδασκαλία μας σε δύσκολες συνθήκες, αξιοποιώντας, όσο μπορούσαμε, τις νέες τεχνολογίες, μαθαίνοντας να μοιράζουμε ηλεκτρονικά έγγραφα, να δείχνουμε διαφάνειες, να ανοίγουμε και να κλείνουμε τις κάμερες και τον ήχο.

Είναι λίγο όλο αυτό; Όχι· το αντίθετο. Το δημόσιο πανεπιστήμιο, σε μια πολύ κρίσιμη στιγμή, όχι μόνο δεν διαλύθηκε αλλά προσάρμοσε αποτελεσματικά τη λειτουργία του – τουλάχιστον στο χώρο των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών που γνωρίζω από πρώτο χέρι. Και αυτό κυρίως χάρη στην κινητοποίηση, τον επαγγελματισμό και την προσφορά του διδακτικού και του διοικητικού του προσωπικού, καθώς και την εμπιστοσύνη που έδειξαν οι φοιτητές και οι φοιτήτριές του σε αυτό. Αν κάτι απέδειξε η πρόσφατη κρίση είναι ο ψυχικός δεσμός ανάμεσα στα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας –το νοιώσαμε συζητώντας με τους συναδέλφους, αλλά και τους φοιτητές και τις φοιτήτριες– και η κοινή τους πίστη στην αξία της δημόσιας εκπαίδευσης.

Την ίδια στιγμή, τα δημόσια πανεπιστήμια στην Ελλάδα, με όλες τις δομές που διαθέτουν –νοσοκομεία, κλινικές, εργαστήρια– ανέλαβαν μεγάλο μέρος της έρευνας για τον ιό, αλλά και της αντιμετώπισης των συνεπειών του στον πληθυσμό. Αυτή η εικόνα αποδεικνύει τη δύναμη και τις αντοχές ενός θεσμού που τα τελευταία ιδιαίτερα χρόνια λοιδωρείται συστηματικά και υποβαθμίζεται.

Κι αυτό δεν πρέπει να το χαρίσουμε σε κανέναν από όσους όψιμα θριαμβολογούν για το ότι τα πανεπιστήμια (τα δημόσια ασφαλώς), που κατήγγειλαν, λειτουργούν αποτελεσματικά. Σε κανέναν από εκείνους που, όπως και για την υγεία, μιλούσαν για τους «χαραμοφάηδες του δημοσίου» και έπλεκαν το εγκώμιο σε οτιδήποτε ιδιωτικό. Η σημερινή εικόνα του πανεπιστημίου έχει όνομα, υπογράφεται από όλους και όλες που συμμετέχουν στη λειτουργία του, σε όσους και όσες, σε πείσμα ενός τοξικού κυρίαρχου λόγου, όλα αυτά τα χρόνια, το υπερασπίζονται, χωρίς να αρνούνται τις κακοδαιμονίες του.

Εξ αποστάσεως ή δια ζώσης

Η πανδημία δεν τέλειωσε. ΄Ήδη σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες συζητούν τη συνέχιση της εξ αποστάσεως διδασκαλία και το επόμενο εξάμηνο.

Και είναι η ώρα τώρα να σκεφτούμε και να διεκδικήσουμε αυτό που μας επιβλήθηκε σαν λύση ανάγκης – ενώ θα έπρεπε εδώ και καιρό να έχει αξιοποιηθεί: να απαιτήσουμε ώστε το πανεπιστήμιο να αποκτήσει τις πλατφόρμες που χρειάζεται, να δημιουργηθεί μια αξιόπιστη ψηφιακή βιβλιοθήκη για τους φοιτητές και τις φοιτήτριες, να ετοιμαστούν τα αναγκαία εργαλεία. Σημαίνει αυτό ένα νέο μοντέλο διδασκαλίας που θα αντικαθιστούσε τη διά ζώσης διδασκαλία;

Προσωπικά δεν πιστεύω ότι καμιά εξ αποστάσεως διδασκαλία μπορεί να αντικαταστήσει εκείνο που προσφέρει η διά ζώσης: την επαφή με τον φοιτητή και την φοιτήτρια, τον διάλογο, τη δυναμική που γεννά η κοινή παρουσία στο αμφιθέατρο αλλά και η κουβέντα στον διάδρομο η συνάντηση στο γραφείο, ο καφές στο κυλικείο.

Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι δεν πρέπει να αναγνωρίσουμε τις δυνατότητες που δίνει η τεχνολογία: την διαφορετική επαφή μας με ένα ακροατήριο που είναι πολύ πιο εξοικειωμένο στα νέα μέσα, την παροχή πολλών και διαφορετικών ερεθισμάτων από πολλαπλές πηγές, τη γενικότερη εξοικείωση με τον ψηφιακό κόσμο στον οποίο ζουν ήδη οι φοιτητές μας και τις λογικές του. Μακροπρόθεσμα, η υποστήριξη της διά ζώσης διδασκαλίας με όλα αυτά τα μέσα μπορεί να λειτουργήσει συνδυαστικά και με πολύ σημαντικά αποτελέσματα.

Φτάνει μια τέτοια αλλαγή να είναι μέρος μια συνολικής πρότασης για τη δημόσια παιδεία, μια πρόταση που έχουμε όλο και πιο πολύ ανάγκη να επεξεργαστούμε στο πλαίσιο των νέων πραγματικοτήτων που γεννούν οι συνθήκες. Ήδη έχουμε ένα κεκτημένο, αυτό που δημιούργησαν οι προηγούμενες μέρες. Και αυτό δεν πρέπει να το ξεχνούμε.

* Ο Β. Καραμανωλάκης είναι αναπληρωτής καθηγητής Θεωρίας και Ιστορίας της Ιστοριογραφίας στο ΕΚΠΑ και γραμματέας του ΔΣ των ΑΣΚΙ.