Από τον Οκτώβριο του 2019, κυκλοφόρησε στην Αμερική η επαναστατική θεραπεία Trikafta, που αφορά στο 90% των ασθενών με Κυστική Ίνωση παγκοσμίως. Τον Οκτώβριο του 2019 εκατοντάδες ασθενείς με Κυστική Ίνωση στην Ευρώπη σε κρίσιμη κατάσταση έχουν πρώιμη πρόσβαση στο Trikafta μέσω early access.
Δυστυχώς, δεν ισχύει το ίδιο για την Ελλάδα, όπου έχουμε ήδη χάσει 2 ασθενείς με αναπνευστική ανεπάρκεια σε κρίσιμη κατάσταση.
Γίνεται λοιπόν αντιληπτό πως σε πολλές περιπτώσεις οι ανάγκες της κοινωνίας δεν συμβαδίζουν ούτε στο ελάχιστο με τις επιταγές της αγοράς.
Το ανεπαρκές σύστημα φαρμακευτικής έρευνας μεριμνά περισσότερο για τα εμπορικά δικαιώματα των φαρμακευτικών εταιρειών και την εξασφάλιση κέρδους παρά για το δημόσιο συμφέρον και την ανάγκη πρόσβασης των ασθενών σε φάρμακα.
Και εδώ τίθεται το ερώτημα, είναι όντως το φάρμακο σήμερα αγαθό;
Το φάρμακο θα έπρεπε να αποτελεί δημόσιο κοινωνικό αγαθό, χαρακτηρισμός που όμως είναι πλήρως απαξιωμένος στο σύγχρονο κοινωνικοοικονομικό οικοδόμημα. Το «όνειρο» του φαρμάκου ως κοινωνικού αγαθού μοιάζει σήμερα πλήρως απομακρυσμένο αφού το φάρμακο καθίσταται ένα κοινό εμπορευματοποιήσιμο προϊόν.
Ως αποτέλεσμα της κατάστασης αυτής, όσοι πραγματικά έχουν ανάγκη το εκάστοτε φάρμακο δεν έχουν στην πραγματικότητα πρόσβαση σε αυτό. Στην Ελλάδα η δημόσια έρευνα για την ανάπτυξη νέων καινοτόμων φαρμάκων είναι ανύπαρκτη ενώ ακόμα και σε πανευρωπαϊκό ή και παγκόσμιο επίπεδο η κατάσταση δεν διαφέρει σε μεγάλο βαθμό.
Αντ’ αυτής, η ιδιωτική πρωτοβουλία διαδραματίζει τεράστιο ρόλο στην ανάπτυξη νέων φαρμάκων και με αυτόν τον τρόπο το φάρμακο απολύει τον ρόλο του ως μέσο θεραπείας ασθενών και μετατρέπεται σε μέσο κερδοφορίας επιχειρήσεων.
Οι φαρμακευτικές εταιρείες διεξάγουν έρευνες με αποκλειστικό γνώμονα το κέρδος των επιχειρηματικών ομίλων και όχι με βάση τις κοινωνικές ανάγκες.
Έτσι, ερευνούν και αναπτύσσουν φάρμακα που στοχεύουν σε συγκεκριμένες αγορές που ευνοούν την κερδοφορία τους, ενώ η έρευνα για ασθένειες που ενδημούν σε αναπτυσσόμενες χώρες όπως η πολυανθεκτική φυματίωση και η ελονοσία παραγκωνίζεται.
Οι χώρες που πλήττονται αποτελούν αμελητέες αγορές και δεν εξασφαλίζουν υπερκέρδος, παρότι αυτές οι παραμελημένες ασθένειες οδηγούν σε τεράστιο αριθμό θανάτων παγκοσμίως. Ενδεικτικά, το 2014 οι θάνατοι από φυματίωση ήταν πάνω από 1.5 εκατομμύριο, όμως το 95% αυτών προέρχονται από χώρες χαμηλού ή μεσαίου εισοδήματος και έτσι η έρευνα δεν προχωρά.
Επίσης, φάρμακα που αναπτύσσονται δεν κυκλοφορούν σε όλες τις χώρες, παρά μόνο σε όσες υπάρχει δυνατότητα κέρδους των φαρμακευτικών εταιρειών.
Επιπλέον, με βάση το υπάρχον μοντέλο έρευνας και ανάπτυξης πολλά βασικά φάρμακα είναι πολύ φτηνά για να συνεχίσουν να παράγονται σε ένα σύστημα ελεύθερης αγοράς και για αυτό εκλείπουν από πολλές κοινωνίες.
Επιπροσθέτως, φάρμακα των οποίων τα μονοπώλια ορισμένου χρόνου έχουν λήξει, παρότι αυτά ενδέχεται να είναι αποτελεσματικά και εναντία άλλων παρεμφερών ή διαφορετικών παθήσεων, δεν ερευνώνται περεταίρω, αφού κάτι τέτοιο δεν θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα καμίας φαρμακευτικής εταιρείας.
Το σημερινό μοντέλο έρευνας και ανάπτυξης φαρμάκων είναι πλέον δεδομένο ότι δεν είναι λειτουργικό, καθώς δεν εξασφαλίζει μαζική , πόσο μάλλον καθολική, πρόσβαση στα φάρμακα.
Επιπλέον, το σύστημα κινήτρων για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων είναι άκρως προβληματικό. Όσα νέα καινοτόμα φάρμακα αναπτύσσονται, κυκλοφορούν σε υπερβολικές τιμές αφού το σύγχρονο σύστημα έρευνας και ανάπτυξης, προωθεί νέα φάρμακα με μονοπώλια ορισμένου χρόνου (πατέντες).
Τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας επιτρέπουν στις φαρμακευτικές εταιρείες την χρέωση υπέρογκων τιμών στα φάρμακα, εντελώς ασύνδετων με το κόστος ανάπτυξης και παραγωγής των νέων φαρμάκων.
Στα λειτουργικά κόστη αυτά, προστίθενται το ακόμα μεγαλύτερο κόστος marketing που δεν θα έπρεπε να συμπεριλαμβάνεται στην κυκλοφορία ενός «κοινωνικού αγαθού» αλλά και ένα μεγάλο ποσοστό υπερκέρδους της εκάστοτε εταιρείας. Έτσι, οι τιμές των νέων φαρμάκων παγκοσμίως αυξάνονται με συνέπεια όχι μόνο την απειλή της βιωσιμότητάς των συστημάτων υγείας αλλά και την ολοένα και μειούμενη πρόσβαση σε νέα φάρμακα ενάντια σε σύγχρονες ασθένειες όπως ο καρκίνος και η ηπατίτιδα C.
Επιπροσθέτως, η σημερινή λειτουργία των συστημάτων έρευνας και ανάπτυξης, επιτρέπει σε κάθε φαρμακευτική εταιρεία να μην δημοσιοποιεί τα αποτελέσματα της έρευνας που διεξάγει αλλά ούτε και τα αποτελέσματα κλινικών δοκιμών. Με αυτόν τον τρόπο, η παγκόσμια έρευνα παρουσιάζει μεγάλη αργοπορία αλλά και τεράστια σπατάλη πόρων που θα μπορούσε εύκολα να αποφευχθεί, με ένα νέο μοντέλο ανοιχτής πρόσβασης σε δεδομένα από όλα τα στάδια ερευνών και κλινικών δοκιμών.
Είναι λοιπόν, επείγουσα η ανάγκη για αναμόρφωση του υπάρχοντος συστήματος ώστε να εξασφαλίζεται το δικαίωμα στην υγειά , η οποία αποτελεί υπέρτατο αγαθό και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να εξακολουθήσει να αποτελεί πεδίο κερδοφορίας λίγων στις «πλάτες» των πολλών.
*Ο Νίκος Μπέρτος είναι φοιτητής Φαρμακευτικής και μέλος της Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ
