to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Καθημερινή ζωή και εγκλεισμός στις μεγάλες πόλεις

Διαβάζω τις πολύ καλές αναλύσεις για την πανδημία που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο και στον Τύπο, αλλά δεν βρίσκω αναφορές στην «νέα» καθημερινή ζωή που μας επιβλήθηκε και στη σχέση της με την «παλιά». Μόνο κάποια σκόρπια ευφάνταστα σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.


Οι περισσότερες αναλύσεις αναφέρονται στη μεγάλη κλίμακα, εθνική ή παγκόσμια, στις αναδιαρθρώσεις που θα επιφέρει στην παγκόσμια οικονομία, στον καπιταλισμό, στη δημοκρατία, στα συνταγματικά δικαιώματα. Είναι σημαντικά και ουσιώδη προβλήματα τα οποία δικαίως προσελκύουν το ενδιαφέρον. Τι γίνεται όμως με αυτά που θεωρούνται «μικρά» και «καθημερινά», αυτά που συμβαίνουν μέσα και έξω από το σπίτι, για όσες και όσους και όσες έχουν βέβαια, και στερούμεθα σήμερα; Μοιάζουν σαν να περνούν σε δεύτερη και τρίτη προτεραιότητα, μιας και όλοι/ες περιμένουμε ο εγκλεισμός να είναι προσωρινός. Όμως η «παλιά» καθημερινότητα θα επανέλθει και γι’ αυτό προτείνω να την σκεφτούμε σοβαρά, για να αντιμετωπίσουμε τις πιθανές αρνητικές αλλαγές που θα επιφέρει η κατάσταση εξαίρεσης που ζούμε σήμερα.

Η ανατροπή των χρονοχώρων

Πώς ήταν οργανωμένη λοιπόν η παλιά καθημερινή ζωή; Θυμίζω τον αφηρημένο χρόνο των ρολογιών που διαιρούσε τη μέρα σε σπίτι, μετακίνηση, δουλειά ή εκπαίδευση, διασκέδαση, ανάπαυση κλπ. Φυσικά αυτά ίσχυαν για όσους και όσες είχαν αυτές τις ευκαιρίες, διαφοροποιημένες και άνισες, ως προς τις κοινωνικές τάξεις, το φύλο, την ηλικία, τη γεωγραφική θέση, το σεξουαλικό προσανατολισμό και την εθνότητα. Θυμίζω και τους αντίστοιχους χώρους: σπίτι, ατομικό ή δημόσιο μεταφορικό μέσο, χώροι δουλειάς και εκπαίδευσης, χώροι διασκέδασης ή άθλησης, ανάπαυση στο σπίτι ή σε χώρους διακοπών κ.ο.κ. Οι χρόνοι και οι χώροι της καθημερινής ζωής, ή καλύτερα οι χρονοχώροι, έχουν πλήρως ανατραπεί με τον υποχρεωτικό εγκλεισμό που βρίσκει το 1/3 του πλανήτη εντελώς απροετοίμαστο για τη νέα «κανονικότητα». Θυμίζω επίσης ότι η παλιά καθημερινή ζωή δεν επαρκούσε, δεν είχες χρόνο και χώρους για να υλοποιήσεις αυτά που ήθελες, αλλά κάθε τι είχε, τυπικά τουλάχιστον, το χρόνο και το χώρο του. Σήμερα, αυτό που θεωρούσαμε ως «φυσικό καθημερινό ρυθμό» έχει εντελώς αλλάξει. Ενώ παλιά φαινόταν μονότονος, ρουτινιάρικος και κατακερματισμένος, σήμερα ο εγκλεισμός τον φωτίζει διαφορετικά και ίσως αναπολούμε κάποιες πτυχές του.
Χρειάστηκαν πολλές γενιές για να προσαρμοστούν τα σώματα στους «παλιούς» καθημερινούς ρυθμούς και στους χρονοχώρους που τα όριζαν. Στο κλασσικό βιβλίο του Μπενζαμέν Κοριά, Ο Εργάτης και το Χρονόμετρο, περιγράφεται γλαφυρά η ιστορία της πειθάρχησης των σωμάτων στους βιορυθμούς που απαιτούσε η βιομηχανική παραγωγή. Οι κρατικές ρυθμίσεις ακολούθησαν τις ανάγκες αναδιάρθρωσης του κεφαλαίου κυρίως κατά την περίοδο του βιομηχανικού καπιταλισμού. Τότε καθιερώθηκε το ωράριο εργασίας, τότε άρχισαν οι αγώνες για να μειωθεί ο χρόνος εργασίας και να φτάσει στις μέρες μας ως 8ωρο, τότε οργανώθηκαν και απέκτησαν διακριτές λειτουργίες οι χώροι της καθημερινής ζωής. Πριν απ’ αυτόν ο Μαρξ είχε κάνει την κρίσιμη διάκριση μεταξύ του χρόνου που έχει αξίες χρήσεις, δηλαδή του προσωπικού βιωμένου χρόνου, και του χρόνου που έχει ανταλλακτική αξία για πώληση στον εργοδότη, δηλαδή τους εργασιακούς χρόνους ως εμπόρευμα.

Η βιοπολιτική της καθημερινότητας

Ο Ανρί Λεφέβρ και οι Καταστασιακοί στα βιβλία τους, έχουν αναδείξει την καθημερινή ζωή ως μείζονα αναλυτική κατηγορία για την κατανόηση του καπιταλισμού. Υπογραμμίζουν ότι ο χρόνος και ο βιορυθμός που τον ακολουθεί έπρεπε να κατατμηθεί για να πουληθεί και να αγοραστεί: χρόνος εργασίας, χρόνος κατανάλωσης, χρόνος ανάπαυσης, «ελεύθερος» χρόνος. Η μοντέρνα πολεοδομία στον 20ο αιώνα υλοποίησε στο χώρο αυτούς τους βιορυθμούς και σχεδίασε ορθολογικά τις πόλεις με σαφείς λειτουργικές ζώνες: κατοικία, μεταφορές, βιομηχανία, εμπόριο, υπαίθριοι χώροι/αναψυχή. Κατάτμησε το χώρο σε οικόπεδα των οποίων η αξία αποτιμάται σε χρήμα. Όποιος αγοράζει ένα χώρο/οικόπεδο ή κτίσμα, αγοράζει ταυτόχρονα και χρόνο και μια συγκεκριμένη χρήση του χρόνου, βασισμένη στις αποστάσεις από άλλους χώρους εργασίας, εμπορίου ή αναψυχής. Αναπτύσσεται έτσι η έννοια της κεντρικότητας και η διαφοροποιημένη γαιοπρόσοδος, η βάση για τις μεγάλες ανισότητες μέσα στις πόλεις.
Στις παραπάνω αναλύσεις είναι απούσα η απλήρωτη γυναικεία εργασία στο σπίτι. Τι θα έκανε ο καπιταλισμός χωρίς αυτή την απλήρωτη εργασία, χωρίς τη συνεχή φροντίδα για καθαρά ρούχα, για φαγητό, για τα παιδιά και τους ηλικιωμένους; Ακόμη και η πολεοδομική οργάνωση είχε ως σταθερό προαπαιτούμενο την ύπαρξη μιας «νοικοκυράς» στο σπίτι και ο Κοριά γράφει για τον εργάτη και όχι για την εργάτρια. Οι αγώνες των φεμινιστριών έχουν αλλάξει λίγο τον κατά φύλο καταμερισμό της εργασίας, αλλά το προαπαιτούμενο της οικιακής φροντίδας αναπαράγεται συνεχώς με πολλούς τρόπους.
Πέρασαν δεκαετίες από την εποχή του βιομηχανικού καπιταλισμού: οι σημερινές συνθήκες, πριν από την πανδημία, είναι εντελώς διαφορετικές και στην Ελλάδα της άτυπης οικονομίας οι παραπάνω διακρίσεις δεν ήταν ποτέ απόλυτες. Έχουν όμως διατηρηθεί πολλοί από τους παλιούς βιορυθμούς, ενώ ορισμένες πτυχές τους έχουν βελτιωθεί σημαντικά γιατί κατακτήθηκαν με αγώνες των εργαζόμενων, όχι όμως και ως προς την απλήρωτη οικιακή εργασία. Ωστόσο το κυρίαρχο πλαίσιο, δηλαδή ο έλεγχος του καθημερινού βιορυθμού, η βιοπολιτική της καθημερινότητας, παραμένει υπό τον έλεγχο της κεντρικής πολιτικής εξουσίας και προβάλει ένα τρόπο ζωής μέσω των ωραρίων εργασίας, των καταστημάτων και των σχολείων, των κανονισμών κυκλοφορίας και εργασίας, κ.ο.κ. Μέσα από τους παραπάνω ελέγχους η εξουσία επιβάλει την μονοτονία της καθημερινής επανάληψης των βιορυθμών και όλα καταλήγουν στο μείζον: στην αλλοτρίωση της καθημερινής ζωής στον καπιταλισμό.

Αρχίζοντας από το «καθημερινό»

Ελάχιστοι στην Αριστερά ασχολούνται συστηματικά με την καθημερινή ζωή, παρά τις προεκλογικές διακηρύξεις. Όμως το «καθημερινό» ήταν και παραμένει ένα προνομιακό πεδίο για αριστερή παρέμβαση, γιατί επιτρέπει την πρόσβαση στα προβλήματα του συνόλου των πολιτών. Αν κουβεντιάσεις με τα στελέχη όλοι και όλες θα συμφωνήσουν ότι η καθημερινότητα είναι σοβαρό θέμα, μετά όμως θα αρχίσουν τις περισπούδαστες αναλύσεις για το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα και την πολιτική συγκυρία. Ο εγκλεισμός μας ας γίνει λοιπόν αφορμή για αναστοχασμό, για παράδειγμα να κατανοήσουμε και στη συνέχεια να δράσουμε αρχίζοντας από το «καθημερινό». Μια παρόμοια αφετηρία δεν παραβλέπει γενικότερες αφηρημένες ερμηνείες και έννοιες αλλά αντίθετα τις εμπλουτίζει, πολλές φορές τις αμφισβητεί, αναδεικνύοντας διαστάσεις που αγνοούσαμε ή τις θεωρούσαμε υποδεέστερες. Εντάσσει, επίσης, στους προβληματισμούς της Αριστεράς τις διαστάσεις του χρονοχώρου και του συγκεκριμένου καθημερινού, αυτές ακριβώς που αλλάζει η πανδημία και τις οποίες στη συνέχεια θα σπεύσει να εκμεταλλευθεί ο κάθε υπαρκτός καπιταλισμός. Οι πολιτικοί εντολοδόχοι του έχουν ήδη αρχίσει το ξήλωμα των κοινωνικών και πολιτικών κατακτήσεων και μας περιμένουν αγώνες όταν τελειώσει ο εγκλεισμός. Δεν πρέπει όμως να ξεχάσουμε πάλι το καθημερινό γιατί η μεγάλη οικονομική και κοινωνική κρίση που ακολουθεί θα χτυπήσει τους πολίτες ακριβώς εκεί, στην καθημερινότητα τους.

tags: άρθρα

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)