Η κρίση

Η παγκόσμια οικονομία “κατέβασε ρολά”. Αίφνης, μέσα σε δύο μήνες, συρρικνώθηκε ή σταμάτησε απότομα η παραγωγή και η κατανάλωση περιορίστηκε στα αναγκαία. Οι επιχειρήσεις τέθηκαν σε μερική λειτουργία ή έκλεισαν και μεγάλο μέρος των εργαζομένων έγιναν “ανενεργοί εργαζόμενοι”. Και έγινε παντού. Οι ΗΠΑ, η Ε.Ε., και η Κίνα αντιπροσωπεύουν ισοδύναμα πλέον τα τρία τέταρτα της παγκόσμιας οικονομίας. Και οι τρεις βρέθηκαν στη δίνη του κυκλώνα.

Αυτό δεν έχει προηγούμενο. Η οικονομική κρίση συνήθως προκύπτει από ενδογενείς οικονομικούς παράγοντες της οικονομίας. Εδώ πρόκειται για μία οικονομική κρίση που οφείλεται σε ένα εξωγενές σοκ. Συνεπώς οι συγκρίσεις δεν είναι εφικτές.

Η πρώτη εμπειρία είναι της Κίνας. Ο ιός έκλεισε έναν τρίμηνο κύκλο με επιτυχή μάλλον αντιμετώπιση. Η οικονομία συρρικνώθηκε κατά 30%. Εντούτοις η ανάκαμψη εκτιμάται ότι εντός δύο τριμήνων θα επανέλθει. Αυτό καταλήγει σε μία ύφεση για το 2020 της τάξεως του 8%.

Δυστυχώς ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν πανομοιότυπα δεδομένα. Συρρίκνωση 30% το τρέχον τρίμηνο. Και εξάμηνη σταδιακή ανάκαμψη. Το 2020 θα είναι χειρότερο από την κρίση του 2008. Τότε η παγκόσμια ύφεση ήταν της τάξεως του -4% και πήρε 18 μήνες να επανέλθει. Η τρέχουσα μπορεί να κινηθεί σε λίγο αυξημένα επίπεδα, θα είναι περίπου -5 έως -6% και η καλή υπόθεση είναι ότι θα επανέλθει σε 6 μήνες.

Η απάντηση στην κρίση. Δύο στρατηγικές

Η απάντηση ήταν σχετικά άμεση. Οι κεντρικές τράπεζες προσέφεραν απεριόριστη ρευστότητα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατήργησε το Σύμφωνο Σταθερότητας και οι περισσότερες οικονομίες πήραν μεγάλης κλίμακας μέτρα. Εντούτοις δύο είναι οι διακριτές στρατηγικές αντιμετώπισης της κρίσης.

Η πρώτη στρατηγική ξεκινάει από τις επιχειρήσεις. Οι επιχειρήσεις απορροφούν το κόστος της κρίσης μέσω ευνοϊκού δανεισμού και κρατικών εγγυήσεων. Η απορρόφηση του βραχυχρόνιου κόστους από τις επιχειρήσεις γίνεται έναντι μακροχρόνιου δανεισμού. Ακόμα αναστέλλονται οι πληρωμές φόρων και προβλέπονται επιπρόσθετες φοροαπαλλαγές. Οι εργαζόμενοι εντάσσονται σε ένα πακέτο έκτακτου επιδόματος ανεργίας, αναρρωτικών ή άλλων εργαλείων, πληρωμένων από το κράτος.

Εδώ το μεγάλο κόστος το φέρνει η “ανενεργή εργασία”, που μεταπίπτει σε καθεστώς ανεργίας. Η στρατηγική αυτή είναι κυρίαρχη σε ΗΠΑ και Βρετανία με πακέτα χρηματοδοτήσεων και κρατικών εγγυήσεων που κινούνται γύρω από το 15% του ΑΕΠ (το δημοσιονομικό κόστος είναι γύρω στο 3% - 4% του ΑΕΠ και τα χρηματοδοτικά εργαλεία της τάξεως του 11-12% του ΑΕΠ).

Η δεύτερη στρατηγική δίνει προτεραιότητα στην προστασία της εργασίας. Το κράτος γίνεται “ο χρηματοδότης της ύστατης στιγμής” (η ιδέα ανήκει στους καθηγητές Saez και Zuckman του Πανεπιστημίου του Berkley). Όλοι οι “ανενεργοί εργαζόμενοι” πληρώνονται όχι από τις επιχειρήσεις, αλλά από το κράτος. Συνεπώς δεν απολύεται κανείς και δεν διαταράσσεται η αγορά εργασίας.

Και εδώ υπάρχουν μέτρα για τις επιχειρήσεις. Αναστέλλονται οι τρέχουσες φορολογικές υποχρεώσεις, χωρίς όμως μακροχρόνιες φοροαπαλλαγές. Παγώνουν όλες οι ρυθμιζόμενες οφειλές τους προς τράπεζες και ασφαλιστικά ταμεία. Το δημοσιονομικό κόστος είναι γύρω στο 6% - 7% του ΑΕΠ και κατ' αναλογία μικρότερο το κόστος χρηματοδοτικών εργαλείων προς τις επιχειρήσεις.

Αυτή την προσέγγιση ακολουθούν πολλές ευρωπαϊκές χώρες (Δανία, Σουηδία, Γαλλία). Με διαφορετική σύνθεση μέτρων των δύο στρατηγικών ακολουθούν και οι άλλες οικονομίες (Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία). Σε κάθε περίπτωση οι παρεμβάσεις είναι της τάξης του 15% - 20% του ΑΕΠ στις περισσότερες χώρες.

Η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ

Η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ εδράζεται προφανώς στη δεύτερη στρατηγική. Ξεκινάει από την κεντρική ιδέα ότι το κράτος γίνεται “ο χρηματοδότης της ύστατης στιγμής” και καλύπτει το μισθολογικό κόστος των “ανενεργών εργαζομένων” των επιχειρήσεων. Αυτό αφορά και τις επιχειρήσεις που έχουν σταματήσει πλήρως λόγω μέτρων και αυτών που υπολειτουργούν.

Αυτό το μέτρο αποτελεί τον κεντρικό πυρήνα της πρότασης του ΣΥΡΙΖΑ προσδοκώντας ότι το “ξεπάγωμα” της οικονομίας θα βρει τον κόσμο της εργασίας σε ίδιες συνθήκες απασχόλησης, ίδιες εργασιακές σχέσεις και ίδια επίπεδα αμοιβής. Το κόστος εκτιμάται στα 7,5 δισ.

Η δεύτερη δέσμη μέτρων αφορά την ενίσχυση της Υγείας (1 δισ.) και την έκτακτη στήριξη των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων (1,5 δισ.). Η στήριξη της υγείας είναι κοινός τόπος σε όλες τις χώρες και η προσθήκη γιατρών, νοσηλευτών και εξοπλισμού στο σύστημα ως κατεπείγουσα ανάγκη είναι αυτονόητη. Το ίδιο και η προστασία των πολύ ευάλωτων κοινωνικών ομάδων που βιώνουν πρωτόγνωρες πιέσεις.

Όλα τα υπόλοιπα μέτρα αφορούν τη στήριξη των επιχειρήσεων και χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

* Πρώτον, προβλέπεται ένα κονδύλι από τον προϋπολογισμό για τη στήριξη των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων που δεν έχουν πρόσβαση στο τραπεζικό σύστημα (3 δισ.). Η στήριξη γίνεται μέσω μικρών δανείων και μικροπιστώσεων (π.χ. 10.000 - 50.000 ευρώ) ενός μεγάλου μέρους των κλάδων που δοκιμάζονται, όπως μικροβιοτέχνες, εστίαση, τουριστικές υπηρεσίες, δεκάδες επαγγελματικές ομάδες. Τα ποσά αυτά καλύπτουν τις βραχυχρόνιες ανάγκες έναντι μακροχρόνιου δανεισμού με μηδενικά σχεδόν επιτόκια και κρατικές εγγυήσεις. Επιπρόσθετα μέτρα προβλέπονται για αγρότες και άλλες ομάδες.

* Η δεύτερη κατηγορία επιχειρήσεων είναι ΜμΕ και λίγο μεγαλύτερες επιχειρήσεις που η στήριξή τους περνάει μέσα από τα έκτακτα μέτρα που έχουν ληφθεί από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Πρόκειται για τη διάθεση σημαντικών χρηματοδοτικών πόρων που είναι συνδυασμός άμεσων δανείων και εγγυήσεων για την παροχή τραπεζικού δανεισμού. Τα ποσά αυτά (12 δισ. ΕΚΤ, 4,4 δισ. ΕΣΠΑ, 2 δισ. SURE, 1,9 δισ. ETE), σύνολο περίπου 22 δισ. δημιουργούν ένα ισχυρό πακέτο άμεσης δανειοδότησης, το οποίο καλύπτει σημαντικό μέρος των δανειακών αναγκών των επιχειρήσεων, ταυτόχρονα όμως επιτρέπουν και τη χρηματοδότηση δημοσιονομικού τύπου παρεμβάσεων, όπως είναι δαπάνες υγείας ή άλλες παρεμβάσεις.

* Η τρίτη κατηγορία επιχειρήσεων είναι οι πολύ μεγάλες επιχειρήσεις οι οποίες έχουν στρατηγική θέση σε σημαντικούς τομείς της οικονομίας, μεταφορές, υποδομές, βιομηχανία, τουρισμός. Οι περισσότερες θα καλυφθούν από τον μακροχρόνιο δανεισμό με εγγυήσεις. Όσες όμως βρίσκονται σε οριακή κατάσταση και κινδυνεύουν με κλείσιμο ή εξαγορά το κράτος θα πρέπει να είναι έτοιμο να τις στηρίξει με κάθε πιθανό εργαλείο (ανακεφαλαιοποίηση, συμμετοχή στο μετοχικό κεφάλαιο, εθνικοποίηση). Κοινώς ό,τι αναγκαίο πρέπει να γίνει, χωρίς όμως η διάσωση να επιβαρύνει τον φορολογούμενο ή το δημόσιο συμφέρον.

Το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ δίνει εκ των πραγμάτων μεγαλύτερη έμφαση στα δημοσιονομικά μέτρα λόγω της στρατηγικής στήριξης της εργασίας. Συνεπώς η χρηματοδότηση των νέων δημοσιονομικών δαπανών έχει σημασία.

Η χρηματοδότηση του προγράμματος είναι απόλυτα τεκμηριωμένη. Στηρίζεται στους διαθέσιμους δανειακούς πόρους που έχουν ευρωπαϊκή προέλευση, αναδιατάσσει μέρος των πόρων αυτών προς δημοσιονομικά μέτρα και χρηματοδοτεί το υπόλοιπο δημοσιονομικό κόστος από το μαξιλάρι, από καθαρά ελληνικούς και μη δεσμευμένους πόρους του μαξιλαριού.

Κοινώς δεν να χρειάζεται να προσφύγει το ελληνικό δημόσιο σε νέο δανεισμό ή να αυξήσει το συνολικό χρέος.

Η ύφεση δυστυχώς θα είναι μεγάλη. Θα είναι μεγαλύτερη από άλλες ευρωπαϊκές χώρες λόγω του μεγάλου ειδικού βάρους του τουρισμού. Πρέπει να δράσουμε αποφασιστικά τώρα.

* Ο Γιώργος Σταθάκης είναι πρώην υπουργός Ανάπτυξης